Morgunblaðið - 25.01.1979, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 25. JANÚAR 1979
27
Jón Torfason,
Torfalæk:
Frumvarp bænda?
Sjöunda desember síöastliöinn
lagði landbúnaðarráðherra fram
frumvarp sem ætlað er að vinna
gegn vanda landbúnaðarins. Stofn
þessa frumvarps er saminn af
nefnd sjö manna, sem starfaði í
sumar, en breytingar voru gerðar,
væntanlega í landbúnaðarráðu-
neytinu og ríkisstjórn. Með frum-
varpinu á að breyta lögum frá 1966
um Framleiðsluráð landbúnaðar-
ins til að gefa því meiri möguleika
til að stýra og stjórna búvöru-
framleiðslunni. Áður en fjallað er
um efni frumvarpsins verður vikið
nokkuð að búningi þess.
Málfar
Mörg dæmigerðustu málblóm
stofnanaíslenskunnar skreyta
frumvarpið. í 1. grein eru verkefni
Framleiðsluráðs talin upp í ellefu
liðum. 1. liður hljóðar svo: (Aðal-
verkefni Framleiðsluráðs eru) „Að
fylgjast með framleiðslu, sölu og
vinnslu landbúnaðarvara.“ Elði-
legri orðaröð væri: „Að fylgjast
með framleiðslu, vinnslu og sölu
landbúnaðarvara." Væntanlega
eru afurðirnar unnar áður en þær
eru seldar.
í uppkasti sjömannanefndarinn-
ar var 2. liðurinn svona: „að stuðla
að framförum og aukinni hag-
kvæmni landbúnaðarframeliðsl-
unnar í samstarfi við landbúnað-
arráðuneytið og Búnaðarfélag
Islands, svo að hún henti sem best
þörfum þjóðarinnar." Við þetta
hefur verið bætt frekari ákvæðum:
„Að stuðla, í samvinnu við land-
búnaðarráðuneytið og Búnaðarfé-
lag Islands, að framförum, aukinni
hagkvæmni og þróun landbúnað-
arframleiðslunnar í samræmi við
þarfir þjóðarinnar og þá stefnu
um málefni landbúnaðarins, sem
Alþingi ákveður hverju sinni, í
samráði við Stéttarsamband
bænda og Búnaðarfélag Islands."
Setningaskipan er orðin klúðurs-
leg og þvinguð. Þá hefur einhver
kansellíisti klínt því misbrúkaða
orði þróun inn í málsgreinina.
Landbúnaðarmenn ættu að fara
sparlega með þetta orð og nota það
ekki meira en þörf er á. Líklega
væri sársaukaminnst að gefa
öðrum landsmönnum það eftir
enda víða meiri þróun en í
landbúnaði, sbr. t.d. þróun launa,
þróun framleiðslu, þróun iðnaðar,
þróun hagvaxtar, þróun upp,
þróun niður, öfugþróun, þróun
flugs o.s.frv., o.s.frv. Ékki er verið
að bruðla með sagnir í þessum
texta — þær eru tvær. Hins vegar
er hnuðlað saman ofnotuðum
nafnorðum og sljóum lýsingarorð-
um — þau þarf ekki að spara. Þau
þarf ekki að spara. Þennan lið má
umorða á marga vegu, t.d. þannig:
(Aðalverkefni Framleiðsluráðs
eru) „Að framfylgja stefnu um
málefni landbúnaðarins sem Al-
þingi ákveður í samráði við
Stéttarsamband bænda og Búnað-
arfélag íslands. Að stuðla að
hagkvæmri landbúnaðarfram-
leiðslu í samstarfi við landbúnað-
arráðuneytið og Búnaðarfélag
íslands.“
F'immti liður 1. greinar er
þannig: „Að vinna að því að beina
(hvers vegna ekki einfaldlega að
beina?) framleiðslu landbúnaðar-
ins að þeim framleiðslugreinum
sem landbúnaðinum eru hag-
kvæmastar og samrýmast best
þörfum þjóðarinnar á hverjum
tíma. Framleiðsluráð skal því í
s^máði við landbúnaðarráðuneytið
og Búnaðarfélag íslands, búnaðar-
samböndin og þær stofnanir sem
vinna að áætlanagerð í þjóðfélag-
inu, gera áætlanir um þróun
landbúnaðarins til lengri tíma, í
samræmi við þá stefnu sem
ákveðin er í málefnum landbúnað-
arins. Áætlanir þessar skulu
Fyrri hluti
endurskoðaðar árlega með hlið-
sjón af áhrifum árferðis á þróun-
ina svo og breytingum á markaðs-
skilyrðum." Ekki sýnist þjóðfélag-
ið hafa mikið að gera inn í þessa
grein (orðin í þjóðfélaginu falli
brott). Þarna skýtur þróunin svo
tvisvar upp kollinum að óþörfu.
Það er þó skammlítið þótt orðið fái
að standa í fvrra sinnið en í seinni
setningunni sjást á því dauðamörk
og best væri að fella það brott þar.
Setningin „í samræmi við þá
stefnu sem ákveðin er í málefnum
landbúnaðarins" mætti falla niður
því þetta er tekið fram í 2. lið.
10. liður: „Að efna árlega til
fundar með fulltrúum þeirra aðila
sem aðstöðu hafa til áhrifa á
framleiðslu og ne.vslu landbúnað-
arvara, og mestra hagsmuna hafa
að gæta í þessu sambandi, s.s.
ríkisstjórnarinnar, Búnaðarfélags
Islands, Stofnlánadeildar land-
búnaðarins o.fl. Á þessum fundum
skal ræða samræmdar aðgerðir til
þess að það markmið náist sem um
ræðir í ákvæðum 5. töluliðar
þessar greinar." í tillögu sjö-
mannanefndarinnar var upphafið
svona: „að hafa árlega fund með
fulltrúum þeirra aðila sem aðstöðu
hafa til áhrifa á framleiðslu og
neyslu...“. Þarna bæta ráðuneyt-
ismenn málfar sjömenninganna,
þar sem hvimleið endurtekning er
á sögninni hafa. í frumvarpinu er
þessu breytt og sögnin efna notuð í
upphafi setningarinnar, sem gerir
það rismeira og betra. En ólánið
ríður ekki við einteyming, inn í
greinina hefur verið skotið nýjum
lið „og mestra hagsmuna hafa að
gæta í þessu sambandi" (reyndar
þarflítið innskot efnisins vegna)
og þar með er sögnin hafa komin
aftur. Ó, hefði bara staðið þarna
„eiga hagsmuna að gæta“. Þessu
til viðbótar má stytta setninguna
„sem aðstöðu hafa til áhrifa á
frameliðslu og neyslu landbúnað-
arvara“ og segja t.d.: „sem áhrif
hafa á framleiðslu og neyslu
landbúnaðarvara".
Loks er svo 11. liður: „Að setja
vinnslustöðvun Iandbúnaðarins
reglur um útborgun verðs til
bænda, þ.á m. er Framleiðsluráði
heimilt að setja reglur um jöfnun
kostnaðar við flutning afurðanna
til vinnslustöðva." „... um jöfnun
kostnaðar...“ Þarna væri upplagt
að dusta rykið af sögninni jafna og
segja „.. . að jafna kostnað.. .“ Þar
með safnast eignarfallið
kostnaðar til feðra sinna, þau eru
samt ærið mörg eftir.
Ýmislegt er athugavert í öðrum
greinum frumvarpsins, auk alls
sem mér hefur skotist yfir en hér
verður látið staðar numið. Von-
andi verða alþingismenn til að
snyrta málið á frumvarpinu og
slípa, enda .orðhagir margir hverj-
'r °tí þjálfaðir í að glíma um setur
og ufsilon, stóra stafi og litla,
kommur og punta.
Þarfir
þjóðarinnar
I öðrum lið 1. greinar frum-
varpsins segir að hlutverk Fram-
leiðsluráðs skuli vera að stuðla að
„framförum, aukinni hagkvæmni
og þróun landbúnaðarframleiðsl-
unnar í samræmi við þarfir
þjóðarinnar", og í fimmta lið er
aftur talað um þarfir þjóðarinnar.
Þessi klásúla um þarfir þjóðarinn-
ar hefur verið í Framleiðsluráðs-
lögunum síðan 1960 — ef til vill
lengur — en hvergi er að finna
skilgreiningu á því hverjar þarfir
þjóðarinnar séu. Það getur orðið
býsna snúið að skilgreina þarfir
einstaklinga, hvað þá heldur
heillar þjóðar jafnvel þótt smá sé.
Þjóðin er klofin í stéttir og
hagsmunahópa sem hafa andstæð-
ar þarfir í mörgu. Tökum nokkur
dæmi sem snerta landbúnað.
Bændur þurfa að fá sem hæst verð
fyrir afurðir sínar en neytendum
kentur aftur vel að búvörur séu
sem ódýrastar. Margir þéttbýlis-
staðir byggjast að verulegu leyti á
úrvinnslu búvara og þjónustu við
bændur. Væntanlega er það þörf
þess fólks, sem þar býr, að
búrekstur í sveitunum umhverfis
sé sem blómlegastur. Það eykur
öryggi ferðamanna að byggð sé
sem víðast um landið — hina, sem
ferðast lítið eða aldrei innanlands,
skiptir það litlu þótt stórir partar
landsins séu í auðn. Nú*>ru flutt út
um 5.000 tonn af kindakjöti fyrir
urn [rað bil hálfvirði. Það virðist
óhagfellt flestum stéttum þjóðar-
innar. En iðnaður og úrvinnsla úr
ull og gærum fer sívaxandi. Ef
dreg’ið er úr dilkakjötsframleiðsl-
unni minnkar hráefni fataiðnaðar-
ins — varla samræmis það þörfum
iðnverkafólks?
Með orðunum þarfir þjóðarinn-
ar er kannski átt við það að
búvöruframleiðslan skuli miðuð
við matvælaþarfir innfæddra en
hvers vegna er það þá ekki tekið
fram skýrum orðum í frumvarpinu
og sagt t.d.: (Aðalverkefni Frarn-
leiðsluráðs eru) „Að vinna að því
að búvöruframleiðslan miðist við
innanlandsneyslu"?
Reyndar er í frumvarpinu gert
ráð fyrir því að Alþingi móti
stefnu í landhúnaðarmálum —
ætli verði ekki tekið fram í þeirri
stefnu við hvað á að miða búvöru-
framleiðsluna? Þess vegna væri
einfaldast að sleppa tuggunni um
þarfir þjóðarinnar úr frumvarp-
inu, hún er villandi og nánast
merkingarlaus.
Frumvarp bænda?
Sjömannanefndin var skipuð í
vor af fráfarandi landbúnaðarráð-
herra. Hún hefur unnið mikið
starf og gott að mörgu leyti.
Nefndin samdi uppkast að frurn-
varpi og kynnti það á aðalfundi
Stéttarsambands bænda í ágúst-
lok. Þar komu frarn ýmsar ábend-
ingar og tillaga um stuðning við
hugmyndir sjömenninganna var
samþykkt með meiri hluta at-
kvæða — 39 voru með, 4 á móti, en
3 virðast hafa setið hjá. Sjö-
mannanefndin skilað áliti 28.
september og drögum að frum-
varpi ti! breytinga á Framleiðslu-
ráðslögunum.
Landbúnaðarráðherra lagði svo
frumvarpið nokkuð breytt fyrir
Alþingi. Sumar breytinganna eru
lítilvægar en ein er mikilvæg.
Felld er niður heimild til að
endurgreiða_ hluta fóðurbætis-
gjaldsins, sem opnaði möguleika
til að koma á kjarnfóðurskömmt-
un í stað kjarnfóðurskatts. Þetta
er mikilvægt átriði og verður
nánar rætt síðar. A Stéttarsam-
bandsfundinum, sem lýsti stuðn-
ingi við hugmyndir sjömenning-
anna, var lögð áhersla á þennan
möguleika og í yfirlýsingum
margra fulltrúa á fundinum kem-
ur fram að þeir eru á móti
fóðurbætisskatti en geta fellt sig
við skömmtun. Má ætla að þetta
ákvæði hafi ráðið miklu um
jákvæða afstöðu fulltrúanna til
frumvarpsdraganna. Svipuð virð-
ist afstaða margra „almennra"
bænda vera, þ.e. þeir geti fellt sig
við skömmtun en eru andvígir
skatti. Auk þess eru fjölmargir
bændur alfarið á móti bæði
kjarnfóðurskatti og skömmtun.
Það má marka af samþykktum
bændafunda um land allt. Það er
því næsta fráleitt að frumvjirpið
fengi jákvæðar undirtektir rneðal
bænda eða Stéttarsambandsfull-
trúa svona breytt.
Þegar landbúnaðarráðherra
kynnti frumvarpið á þingi og í
útvarpi kallaði hann það frumvarp
bænda (eða tillögur bænda) og á
þessu var klifað í fyrstu umræð-
unni um það á Alþingi. Þetta er
ósmekklegur málflutningur og
rangur. Ég hygg þeir séu færri
bændurnir sem vilji gangast við
þessum frumvarpskróga eins og
hann er nú á sig kominn.
Ljósir puntar
Þótt frumvarpið í heild sé
skrítinn skapnaður er þó ýmislegt
í því til bóta. Fimmti og tíundi
liður 1. greinar miða að því að
glæða samstarf þeirra aðila, sem
hafa áhrif á framleiðslu og ne.vslu
búvara — í upptalninguna í 10. lið
er eðlilegt að bæta fulltrúum frá
neytendasmtökunum og manneld-
isráði eða viðlíka stofnunum því
hændur þurfa að hafa samvinnu
við neytendur.
Sjöundi liður 1. greinar er
nýmæli sem heimilar að ákveða
mismunandi útborgunarverð á
mjólk eftir árstímum. Mjólkur-
framleiðsian er nærri því helmingi
meiri á sumrin en fyrri part vetrar
og það veldur erfiðleikum hjá
vinnslustöðvunum. Þetta ákvæði
gæti bætt úr þessu með tímanum.
Þá er það jákvætt í öðrum lið að
Alþingi móti stefnu urn málefni
landbúnaðarins — væntanlega
langtímastefnu. Það er vissulega
tími til kominn að stjórnvöld
liætti sífelldum bráðabirgðaráð-
stöfunum og hyggi að langtíma-
markmiðum. 1 öðrum lið er lítil-
lega gengið til móts við kröfu
bænda um að senija beint við ríkið.
Það þarf að taka af skarið og setja
lög um slíka samninga — þá
næðust fastari tök á búvörufram-
leiðslunni. Núverandi skipan., þar
sem fuiltrúum bænda og launþega-
samtaka er stillt upp sem and-
stæðingum í sexmannanefnd, er
óeðlileg og hefur ekki reynst svo
vel að neinum sé eftirsjá að því
fyrirkontulagi.