Morgunblaðið - 30.01.1979, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 30. JANÚAR 1979
Vladimir Bukovsky:
Fangi í fjóröa sinn — Lokagrein
Fyrir sex árum var Vladimir Bukovsky dæmdur til tveggja ára fangelsisvistar,
fimm ára fangabúöaþrælkunar og fimm ára útlegðar fyrir að „útbreiöa lygar og
óhróöur“ um Sovétríkin í erlendum fjölmiðlum, eins og baö hét í dómnum — Þ.e.
ffyrir að skýra erlendum fréttamönnum frá innilokun sovéskra andófsmanna á
geöveikrahælum. En áður en Bukovsky lauk við að afplána refsingu sfna var hann
látinn laus í skiptum fyrir pólitískan fanga í Chile og fluttur með valdi úr landi. í
pessum kafla hinnar mögnuðu ævisögu sinnar — hinum priðja og síðasta sem
Morgunblaðið birtir að sinni — lýsir hann pví hvað pólitískir fangar mega pola í
sovéskum fangelsum 25 árum eftir dauða Stalins, og pá lausnarstund sinni og
hugrenningum pá hann varð frjáls maöur.
Kuldi, myrkur og
stöðugur sultur
Ég skipulagði nákvæmlega tíma
minn í fangelsinu, gerði lestrar-
áætlun, afréð hvaða bækur ég
skyldi lesa og hvenær. I fangabúð-
unum hafði ekkert færi gefizt til
lestrar. í fangelsinu gegndi öðru
máli.
Mér þótti sýnt, að ég fengi aldrei
inngöngu í annan haskóla en
Vladimirfangelsi. Jafnvel þótt ég
vrði ekki dæmdur aftur yrði ég
ekki frjáls maður aftur fyrr en
1983. Þá yrði ég orðinn 41 árs, of
gamall til að setjast á skólabekk
hvort eð væri. Ég hafði yfirleitt til
lítils að hlakka er ég -yrði látinn
laus. Enda hlakkaði ég ekki til.
Það gerðu nýgræðingar einir, þeir
sem aldrei höfðu setið í fangelsi
áður. Þeir töldu dagana og biðu
þess með óþreyju að verða látnir
lausir.
Ég hafði hins vegar setið inni
þrisvar áður og víssi hvað við tæki
þegar út kæmi, og þótti það ekkert
tilhlökkunarefni. Ég hafði alltaf
verið kominn aftur í fangelsið
innan árs frá því ég var látinn
laus, og mér var ljóst að ég mundi
aldrei ganga laus lengur. „Sakir“
mínar mundu endast ævilangt,
þær voru þess eðlis, og ég yrði
settur inn fyrir þær aftur og aftur.
Því var það, að ég fór að
skipuleggja tíma minn í fangelsinu
og hugsaði ekki aðeins ár fram í
tímann heldur allt til enda: tæpt
ár í fangabúðum, fimm ár í útlegð,
e.t.v. frjáls í ár, svo 10 ár í fangelsi
og fimm í útlegð. Þá yrði ég orðinn
57 ára og hefði tíma til að afplána
enn einn fangelsisdóm áður en ég
dæi...
... Af þessu má ráða hvers
vegna ég hlakkaði ekki svo mjög til
þess að verða látinn laus og hvers
vegna ég hirti ekki um að telja
dagana þangað til...
Missa vitið
En það var líka önnur ástæða til
þess að ég skipulagði tíma minn
svo nákvæmlega og nýtti hverja
lausa stund til lestrar og náms.
Hún var sú, að ég hefði trúlega
orðið vitlaus ella. Þeir sem ekki
einbeittu sér að einhverju ákveðnu
námsefni eða verkefni öðru áttu
það á hættu að missa vitið alveg,
eða ruglast a.m.k. í ríminu við og
við. Þegar menn búa lengi í slíku
fásinni sem þarna, við svo ömur-
legar aðstæður — kulda og myrkur
og stöðugan sult, hættir þeim til
að sljóvgast og kemur jafnvel rutl
á þá.
... Sulturinn þarna í fangelsinu
var ekki sérlega sár; þetta var
frekar jafn og stöðugur seyðingur,
enda þjáðumst við af viðvarandi
næringarskorti. Að nokkrum tíma
liðnum var maður orðinn sultartil-
finningunni svo vanur að maður
minntist þess ekki nema endrum
og eins af hverju hún stafaði. Einn
góðan veðurdag settist maður svo
niður á trébekk og fannst þá sem
maður hefði setzt á einhverja
ójöfnu — en þegar betur var að
gáð kom á daginn, að maður var
orðinn svona beinaber. A nóttunni
velti maður sér og bylti, fór
nokkrum sinnum á fætur og hristi
dýnuna en ekkert dugði og loks
rann upp fyrir manni að ekkert
var undir dýnunni, maður var bara
svona horaður orðinn að beinin
stóðu út í húðina. Og maður varð
að gæta þess að fara ekki of
snarlega fram úr á morgnana:
maður gat sem sé fengið aðsvif af
af magnleysi... Verst af öllu er þó
sú tilfinning,-að búið sé að svipta
mann persónuleikanum; eða öllu
heldur fletja hann, ef svo má að
orði komast, strjúka hann renni-
sléttan og hnökralausan með
gríðarlegu straujárni;
Þessi tilfinning leitar einkum á
mann í steininum, sem ég gat um
áður og mönnum er stungið í fyrir
ýmiskonar agabrot í fangelsum og
fangabúðum. í steininum fær
maður ekkert til neins. Maður er
aleinn, hann fær ekki að hafa hjá
sér ritföng eða bækur. Honum er
ekki hleypt út til að liðka sig,
honum er ekki einu sinni hleypt í
bað. Mat fær hann aðeins annan
hvern dag. Á klefanum er einn
gluggi — og alltaf fleki fyrir
honum svo að aldrei sér út. Ein
ljósapera er í klefanum — í dálitlu
skoti alveg uppi undir lofti svo að
rétt bregður daufum bjarma yfir
lotið. Steinsylla gengur út úr
einum veggnum og á að heita borð,
önnur sylla kemur í stóls stað. Það
er ekki hægur sess. Maður situr
varla lengur en 10 mínútur í senn.
Á kvöldin eru réttar inn nokkrar
fjalir, og er það rúmið manns.
Teppi eða skjólföt fær maður ekki.
Uti í horni stendur fata, það er
klósettið; í sumum klefum er þó
bara smá-þró, opin, og má nærri
geta hvernig þar verður inni þegar
frá líður.
Klefinn er viðbjóðslega skítugur
og er því satt að segja ekki auðlýst.
Veggirnir eru skreyttir blóðugum
hráka úr berklasjúklingum, for-
verum manns þarna. Það er þarna,
í einangruninni í steininum, sem
mönnum er hættast við uppgjöf;
þarna er það sem menn fara að
missa stjórn á sér, missa tökin og
skilninginn á veruleikanum...
Fyrstu dagarnir
... Fyrstu tvo eða þrjá dagana í
steininum er maður að skríða um
og þreifa sig áfram í klefanum.
Maður þuklar hvern blett, krafsar
niður í hverja glufu sem fyrir
verður ef ske kynni að einhver
hefði gleymt eða skilið eftir
nokkur tóbakskorn eða sígarettu-
stubb. Þegar maður er búinn að
leita af sér allan grun er fátt fyrir
stafni: það er helzt að stika
klefann, fram og aftur, og er
maður svo á gangi mestallan
daginn. Á nóttunni reynir maður
að festa blund. En manni verður
ekki svefnsamt þarna. Manni er
kalt og hann er svangur; hann
blundar e.t.v. í stundarfjórðung en
hrekkur svo upp, hendist á fætur
og tekur til að hlaupa. Hann
hleypur í hálftíma, þrjú korter, þá
er honum farið að volgna aðeins og
hann leggst aftur út af. Hann
hniprar sig saman á brettinu sínu
(það hafa menn aðeins á nóttinni;
á daginn verður maður bara að
leggjast á bert steingólfið) og
mókir í korter' þar til kuldinn
rekur hann aftur á fætur...
... Það rekur að því, að veru-
leikaskyn manns sljóvgast. Líkam-
inn stirðnar, hreyfingar allar
verða líkt og vélrænar, enda
verður maður því líkari vélmenni
þeim mun lengra sem líður. Það er
helzta tilhlökkunarefnið í þessari
vist, að þrisvar á dag er manni
fært heitt vatn að drekka. Því
verður ekki með orðum lýst hver
nautn það er að sötra þetta heita
vatn, — það er líkast því sem
maður þiðni rétt sem snöggvast
innvortis og færist í mann líf og
maður finnur til og lifir í tuttugu
mínútur...
Martröðinni lýkur
Bukovsky átti eftir fimm mán-
uöi í Vladimirfanyelsi ádur en
hann yrði sendur aftur í þrælk-
unarbúðir. Þetta var í desember.
Það er þá eitt kvöldið að hann er
sóttur í klefann, hann leiddur út i
sendibíl oy ekið burt. Enyar.fékk
hann skýrinyar oy vissi hann ekki
nema ætti að skjóta hann. Það
varð þó ekki, oy innan stundar var
hann kominn um borð í fluyvél á
herfluyvelli einum...
Það er heldur óþægileg stelling
að sitja með hendur festar á bak
aftur. Handjárnin höfðu herzt að
úlnliðum mínum og ollu mér
nokkrum sársauka... Vörðurinn
sem sat mér til hægri handar
skemmti mér með sögum af flugi
og flugvélum. Einkum varð honum
tíðrætt um flugslys, hve þau væru
algeng, og svo framvegis. .. Ég
horfði út um gluggann yfir öxlina
á öðrum verði. Af honum datt
hvorki né draup. Mér varð hugsað
hvort ég mundi kannski aldrei sjá
Rússland framar. Mér var ekki
með öllu ljóst.hvort gleðjast skyldi
eða hryggjast.
Yfirvöldin í föðurlandi mínu
höfðu frá fyrstu tíð la(jt sig öll
fram við það að „slétta* ^mér“,
breyta mér; það var engu líirara en
ríkisvaldið væri fyrst og fremst til
þess arna. Þessi yfirvöld höfðu
hrakið mig fangelsa á milli, þau
höfðu sýnt frábæra hugkvæmni í
kvalráðum. Nú var ég líkast til í
þann veginn að komast undan
þeim — en þá fann ég hvorki til
beiskju né haturs þótt einkenni-
legt megi virðast.
Ég þóttist vita að minningarnar
að heiman mundu vaka mér í huga
hvert sem ég færi og hvar sem ég
settist að. Og það er eðli minnis-
ins, að þar bregður sjaldan eða
aldrei skuggum ýfir; það geymir
einungis bjartar minningar.
Kannski hefði ég átt að vera dapur
í hjarta. En hversu sem ég starði
þarna yfir snæviþakið landið,
ættland mitt, var mér ómögulegt
að hryggjast.
Grimmilegt stríð
Kannski hefði ég þá átt að
gleðjast? Fyllast sigurgleði? Ég og
félagar mínir höfðum staðið í
látlausu og grimmilegu stríði við
ýfirvöld þessa lands árum saman,
— fáeinir vopnlausir menn gegn
Svipmynd frá Orel-fangelsi, um 200 mflur fyrir sunnan Moskvu. Um skeið voru
aftökusveitir öryggislögreglunnar ötular í þessu illræmda fangelsi.