Morgunblaðið - 15.02.1979, Blaðsíða 16
16
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 15. FEBRÚAR 1979
ísrael:
Ríkisstjórn ísraels sam-
þykkti á fundi sínum sl.
fimmtudag víðtækar ráðstaf-
anir í efnahagsmálum, sem
ætlað er að vinna bug á þeirri
verðbólgu, sem geisað hefur í
landinu undanfarin misseri.
Á árinu 1978 hækkaði fram-
færsluvísitalan um 48% sam-
anborið við 35% árið 1977, en
Simcha Ehrlich fjármálaráð-
herra stjórnarinnar telur að
koma megi verðbólgunni nið-
ur í 37 — 40% á þessu ári með
þeim aðgerðum. sem nú hafa
verið boðaðar.
Þær ráðstafanir, sem nú
hafa verið ákveðnar, felast
annars vegar í 3% lækkun
allra ríkisútgjalda, en hins
vegar í nokkurri lækkun
niðurgreiðslna á matvælum og
fargjöldum, sem komið verður
í framkvæmd smám saman.
Einnig verða eignarskattar
hækkaðir og aðgerðir stór-
hertar til að hafa hendur í
hári þeirra fjölmörgu, sem
talið er að svíki undan skatti í
Israel.
Stjórnin ákvað að fresta
meðferð tillagna um að tengja
vexti á húsnæðislánum
byggingarvísitölu og að gefa
mönnum færi á gefa nú upp
tekjur, sem skotið hefur verið
undan skatti á fyrri árum,
gegn því að á þær verði lagður
lágur skattur. Ehrlich fjár-
málaráðherra er sagður telja
að slík ráðstöfun gæti fært
ríkinu mjög miklar tekjur, en
aðrir telja slíka „sakarupp-
gjöf“ ekki við hæfi.
Ekkert atvinnuleysi
Þrátt fyrir verðbólguna var
almennt ástand í efnahags-
málum í Israel betra í fyrra en
oft áður. Atvinnuleysi er ekk-
ert í landinu, þrátt fyrir að
þúsundir Palestínumanna frá
Vesturbakka Jórdanár og
Gaza svæðinu sæki þangað
vinnu, og þjóðarframleiðslan
jókst um 3—4% á árinu 1978.
Hallinn í viðskiptum landsins
við önnur ríki hefur minnkað
og var í fyrra jafnvirði u.þ.b.
þriggja milljarða Bandaríkja-
dollara.
Allt frá því Israelsríki var
stofnsett hefur allt efnahags-
líf í landinu einkennzt af þeim
ytri skilyrðum, sem lega
landsins og varnarviðbúnaður
hafa sett. Tæpum helmingi
allra ríkisútgjalda er varið til
landvarna og eyðir engin þjóð
í heimi jafnmiklu í þessu skyni
sé miðað við mannfjölda.
Engu að síður hefur hagþróun
í landinu verið undraverð allt
frá stofnun, þegar 95% út-
flutningsframleiðslunnar voru
ávextir og grænmeti. Um
miðjan síðasta áratug var
landið orðið iðnvætt og aðeins
tíu prósent vinnuaflans í land-
búnaði. Og á þessum áratuj
höfðu ísraelsmenn haslað sé
völl í háþróaðri iðnaðartækn
og iðnframleiðsla var stói
hluti af þjóðarframleiðslunni.
Verðbólga var þó jafnan tölu-
verð þrátt fyrir efnahags-
framfarirnar og erlend
skuldasöfnun meiri en annars
staðar þekktist.
Stríðið við Araba árið 1973,
sem kom Israelsmönnum í
opna skjöldu, batt enda á
framfarirnar um skeið,
hernaðarútgjöld jukust mjög
og olíuverðhækkunin sem reið
yfir reyndist erfiður hjalli.
Stjórn Verkamannaflokksins,
sem þá fór með völd greip til
40% gengislækkunar á árinu
1974, sem fylgt var eftir með
minni gengisbreytingum eftir
þörfum, og jafnframt var
virðisaukaskatti bætt ofan á
þá skattlagningu sem fyrir
var.
Á árinu 1975 varð mesti
halli á viðskiptum Israels við
önnur lönd, sem skráður hefur
verið eða um 4 milljarðar
dollara, og á árinu 1977 var
enginn raunverulegur hag-
vöxtur í landinu. Aðgerðir
Verkamannaflokksins til að
jafna viðskiptin við útlönd
reyndust bera nokkurn árang-
ur, en lífskjör almennings
rýrnuðu og stöðnun varð í
þjóðarframleiðslunni. Að auki
var við lýði margfalt gengis-
kerfi, sem ætlað var að styðja
við bakið á útflutningsfram-
leiðslunni, en var kostnaðar-
samt og þungt í vöfum og bauð
upp á ýmsa spillingu.
Aögerðir
stjórnar Begins
í október 1977 eftir að ríkis-
stjórn Menachems Begins var
tekin við völdum í ísrael, en að
henni standa borgaralega
sinnaðir flokkar, tilkynnti
stjórnin að „mini-bylting“ yrði
gerð í efnahagsmálunum —
mahapach, eins og Israels-
menn kölluðu það. Þessum
aðgerðum var ætlað að draga
úr almennri eftirspurn innan-
lands, efla útflutningsfram-
leiðsluna og minnka viðskipta-
hallann við útlönd, hleypa af
stokkunum nýju hagvaxtar-
skeiði og sveigja allt efnahags-
lífið í átt til meira frjálsræðis.
Aðgerðirnar 1977 fólust í
því, að gengi ísraelska punds-
ins var gefið frjálst, þ.e. látið
ráðast af framboði og eftir-
spurn á gjaldeyrismarkaði og
jafnframt voru hömlur í gjald-
eyrisverzlun að mestu af-
numdar. Samhliða þessu var
hið margfalda gengiskerfi að
sjálfsögðu fellt niður, út-
flutningsbætur og sérstakir
skattar á innflutning lagðir
niður og sömuleiðis skattar á
ferðalög einstaklinga. Ferða-
mannagjaldeyrir var hækkað-
ur í 3000 dollara fyrir hvern
ferðamann í hverri ferð, og
allar takmarkanir á gjaldeyri
fyrir viðskiptaferðir afnumd-
ar.
Einnig var samtímis þessu
stigið stórt skref í tolla-
lækkunarátt og almennir inn-
flutningstollar lækkaðir um
20% af því sem þeir höfðu
áður verið.
Til þess að þessar aðgerðir
gætu náð tilgangi sínum greip
ríkisstjórnin til víðtækra ráð-
stafana á sviði ríkisfjármála
og peningamála og var þeim
ætlað að koma í veg fyrir
mikla aukningu peninga-
magns og eftirspurnar. Virðis-
aukaskattur var hækkaður um
4% en ýmsir aðrir skattar
felldir niður. Niðurgreiðslur
voru minnkaðar í áföngum, en
verð á eldsneyti og ýmissi
opinberri þjónustu hækkað.
Jafnframt var ákveðið að
draga úr umsvifum ríkisins
almennt og selja einkaaðilum
nokkur fyrirtæki, sem áður
höfðu verið í eign ríkisins.
Áfangarnáöst
í rétta átt
Ohjákvæmilegt var að mjög
veruleg lækkun á gengi
ísraelska pundsins yrði þegar í
stað í kjölfar þessara aðgerða,
enda varð sú raunin. Jafn-
framt hlutu hækkaðir óbeinir
skattar og minni niður-
greiðslur að koma fram í
hækkuðu vöruverði sem auk
þess magnaðist vegna áhrifa
hækkana á verði innfluttra
vara sem af gengisfellingunni
leiddi umfram verðlækkanir
af völdum tollalækkananna.
Talsmenn stjórnarinnar
telja að þótt sitthvað hafi á
bjátað hafi verulega stefnt í
rétta átt í Israel með því að
viðskiptahallinn hefur minnk-
að, full atvinna haldist, en
hagvöxtur reynst umtals-
verður, þótt viðurkennt sé að
verðbólga sé meiri en æskilegt
þykir. Begin forsætisráðherra
sagði á fimmtudag eftir að
nýju aðgerðirnar höfðu verið
tilkynntar að stjórnin hefði
aðeins verið við völd í tæp tvö
ár og þyrfti meiri tíma til að
koma efnahagsmálunum
varanlega á réttan kjöl.
Það er misskilningur að
bendla Nóbelsverðlaunahag-
fræðinginn Milton Friedman
við aðgerðir ísraelsku
stjórnarinnar 1977. Friedman
var á ferð í ísrael eftir að
stjórnin tók við og var óspar á
ráðleggingar sínar í viðræðum
við embættismenn, blaðamenn
og kollega sína í hagfræðinga-
stétt. En hann hefur sjálfur
lýst yfir óánægju sinni yfir
því, að stjórnin hafi einungis
farið eftir einni ráðleggingu
hans, þ.e.a.s. þeirri að afnema
þegar í stað öll höft í gjald-
eyrisverzlun, en á önnur ráð
hans hafi ekki verið hlýtt.
• •
Oflugur
hagvöxtur
þrátt fgrir
verðbólgu
Strandapóstur
»Kvöldvökurnar á þessum af-
skekkta sveitabæ voru mjög
skemmtilegar. Ég man að
stundum kvað afi minn
Guðmundur Ólason rímur, svo sem
Úlfarsrímur, Grettisrímur, Núma-
rímur o.fl. Svo voru lesnar Is-
lendingasögur og margar aðrar
sögur svo sem Piltur og stúlka,
Maður og kona og ótal margt
annað. En ef til vill eru rökkur-
stundirnar mér minnisstæðastar,
þá hvíldi fólk sig stundarkorn eða
fann sér til einhverja skemmtun
svo sem að ráða gátur, gefa skip
o.fl.«
Þessi orð eru tekin upp úr tólfta
og síðasta ársriti Strandapóstsins,
nánar til tekið upp úr þætti eftir
Ingibjörgu Jónsdóttur frá Kjós. í
þættinum segir Ingibjörg aðallega
frá konu á bernskuheimili sínu en
kemur víðar við þannig að frásögn
hennar gefur ljóslega til kynna
hvernig það var að vaxa úr grasi
norður í Strandasýslu fyrir nokkr-
um áratugum.
Ingólfur Jónsson frá Prests-
bakka.
Bðkmenntir
eftir ERLEND
JÓNSSON
Fögrubrekku, haustið 1918« og
nokkur ljóð eftir Ingólf Jónsson
frá Prestsbakka sem er raunar
einn af máttarstólpum ritsins og
fræða síns héraðs gegnum árin.
Kveðskapurinn taldist — og telst
kannski enn — til daglega lífsins,
hann var krydd í amstri dægranna
og væri sagt um einhvern að hann
væri »hagmæltur« fólst í því veru-
leg viðurkenning jafnvel þó sá
hinn sami væri ekki mikils metinn
að öðru leyti. Alþýðukveðskapur-
inn brúaði svo aftur bilið til
skáldkveðskaparins sem fyrir
bragðið varð alþýðueign.
Rit af þessu tagi eru bæði til
fróðleiks og skemmtunar og vitan-
lega felst gildi þeirra að talsverðu
ieyti í því fræðilega björgunar-
starfi sem Þorsteinn Matthíasson
minnist á. Strandasýsla hefur
orðið fyrir meiri eyðingu á undan-
förnum áratugum en nokkurt
annað hérað landsins, bæði vegna
breyttra búskaparhátta og eins
vegna samgönguleysis. Sá fjöl-
þætti búskapur sem byggðist á
nýtingu margs konar hlunninda og
vinnuafli margra handa hlaut að
þoka þegar tækifæri til léttari og
betur launaðra starfa buðust í
þéttbýli. Burtfluttir Strandamenn
öttönööpóðturínn
I2.árg.
Strandapósturinn er að lang-
mestu leyti helgaður átthaga-
fræðum eins og önnur rit sem
gefin eru út á sama grundvelli.
Sumt er sett fram með hreinu
fræðasniði, t.d. ritar Jóhannes frá
Asparvík um framtal í Kaldrana-
neshreppi árið 1866, skógerð á
fyrri tíð og fleira. Annað er fræði
og frásögn í bland. Færeyingar á
Djúpavfk og dansarnir þeirra
heitir þáttur eftir Ingvar Agnars-
son. Hermann Búason segir frá
minnisstæðu atviki og nefnir þátt
sinn »Betri þóttu handtök hans
...« Jóna Vigfúsdóttir segir frá
bernskuleikjum og minnist jafn-
framt leikbróður síns Steingríms
Sigfússonar en þátt sinn kallar
hún Söng árinnar. Ragnheiður
Jónsdóttir frá Broddadalsá segir
frá dularfullu atviki; þáttur
hennar nefnist Skærin. í þættin-
um Svipast um af sjónarhæð segir
Þorsteinn Matthíasson frá stofnun
Átthagafélags Strandamanna og
upphafi Strandapóstsins. »Því nær
allt efni,« segir Þorsteinn, » sem
birst hefur í ritinu er unnið upp úr
frásögnum Strandamanna og af
þeim sjálfum. í framtímanum
verður því hægt að sjá þar ýmsar
svipmyndir byggðasögunnar og
heimildir um menn og málefni,
sem ætla má að varpi ljósi yfir
margt sem ella mundi í skugga
falið.«
Fleiri góðir þættir, sem verða
ekki taldir upp hér, eru í þessu riti,
einnig kveðskapur. Til að mynda
er birt þarna »sjötíu og átta ára
gamalt ljóðabréf frá Þórði Þórðar-
syni til Olafar Ingimundardóttur í
Veiðileysu,« Sjómannabragur,
»kveðinn af Guðlaugi Jónssyni
Kolbeinsá og Halldóri Ólafssyni
eru því margir og dreifðir. Nú
horfa þeir til baka í tímanum —
heim á æskuslóðir sem eru
kannski komnar í eyði fyrir árum
eða áratugum. En þeim mun
áleitnari verða minningarnar og
jafnframt tilhneigingin til að
bjarga frá glötun þeim fróðleik er
þeir búa yfir. Enn er á lífi kynslóð
sem man hina fornu búskapar-
hætti. En afkomendur hennar
munu líka hafa nokkuð að segja
þegar þeirra tími kemur. Sú þróun
sem orðið hefur á búskaparháttum
og lifnaðarháttum í afskekktum
byggðum eftir síðari heims-
styrjöldina er líka frásagnarverð.
Þó traktorshljóð í túni eða mótor-
skellir frá báti á sjó úti jafnist
ekki að þýðleika við rokkhljóð í
baðstofu má hvort tveggja verða
jafnljúft í endurminningunni —
þegar horft er úr nógu mikilli
fjarlægð! Strandapóstinn á ekki að
skorta efni þó tímar líði. Héraðið á
sér merkilega atvinnusögu.
Strandamenn og húnvetningar
urðu með hinum fyrstu til að taka
verslunina í eigin hendur á
nítjándu öld — úr höndum útlend-
inga! Og hvað Strandamenn hafa
lagt og geta lagt til menningarinn-
ar má meðal annars marka af