Morgunblaðið - 22.05.1979, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 22. MAÍ 1979
Bjarni Ingimarsson
skipstjóri — sjötugur
Þessi fræfíi toKaraskipstjóri,
sem fæddur er 22. maí 1909, í
Hnífsdal á til mikilla sjósóknara
að telja í báðar ættir. Foreldrar
hans voru hjónin Halldóra
Marnrét Halldórsdóttir ok
InKÍmar Bjarnason ok bjuKlíu þau
á býlinu Fremri-Hnífsdal, þótt
Intíimar Koti ekki talizt til bænda,
því að hann var skipstjóramennt-
aður maður ok tundaði lenjíi sjó-
inn.
Búskapurinn mun því meira
hafa komið í hlut konu hans og
barna, þegar þau stálpuðust.
Halldóra, móðir Bjarna, var dóttir
Haildórs Söivasonar Þorsteins-
sonar prests á Snæfjöllum við
Djúp en hans sonur og langafa-
bróðir Bjarna var hinn mikli
sjósóknari og útvegsbóndi, Þors-
teinn í Æðey, faðir þeirra frægu
útgerðarmanna á sinni tíð, Péturs
J. Thorsteinssonar á Bíldudal og
Th. Thorsteinssonar. Afabróðir
Bjarna var og Sveinn faðir
Guðmundar Sveinssonar út-
gerðarmanns og kaupmanns í
Hnífsdal og litið lengra fram í
ættina var Halldóra móðir Bjarna
skyld Guðmundi útvegsbónda á
Hafrafelli og þá um leið Pétri
Oddssyni, formanni og síðar
„kóngi“ í Bolungavík um áratuga-
skeið og einn öflugasti útgerðar-
maður landsins fram yfir 1930.
Bróðir þeirra Guðmundar og
Péturs var svo Oddur Oddsson,
sem var formaður í Bolungavík í
meira en 50 ár og dó loks um borð
í báti sínum á leið til lands. Oddur
hleypti aldrei frá vör og þótti það
dæmi um mikla útsjónarsemi á
veður. Það er og haft eftir Oddi á
Hafrafelli, föður þessara bræðra,
hin skeleggjuðu ummæli, þegar
hann kom af sjó, og maðurinn sem
sótti spilkrókinn til að hífa á
bátinn féll við af þreytu á leið upp
kambinn og Oddi formanni þótti
seint ganga, að hann kallaði:
„Skríddu maður, skríddu, þú ert
fljótari þannig."
Enn er að nefna það um móður-
ætt Bjarna, að langamma hans
var Elín Árnadóttir Magnússonar
frá Breiðabóli í Skálavík en það er
Hólsætt í Bolungavík og af henni
margir hörðustu sjósóknarar í því
sjávarplássi.
Föðurætt Bjarna er einnig mikil
sjómannaætt.
Frá föðurafa Bjarna Ingimars-
sonar, Bjarna Jónssyni sjómanni
og bónda í Tannanesi, er komið
margt sjómanna. Þrír sona hans
voru þekktir skipstjórar,
Guðmundur Kristján, síðast skip-
stjóri á togaranum Otri, Jón
Jóhannes, skipstjóri á Isafirði, og
Ingimar faðir Bjarna, sem tók Hið
meira fiskimannapróf (1904) og
stundaði síðan um árabil
sjómennsku á bátum vestra. Hin
síðari ár ævinnar var hann framá-
maður í félagsmálum í Hnífsdal,
hreppsnefndar og oddviti, og
gegndi ýmsum fleiri trúnaðar-
störfum fyrir sveit sína. Ingimar
var maður stór vexti og sagður
rammur að afli. Hann var
stærðfræðingur mikill Ingimar,
svo sem þeir margir hans
afkomendur. Kannski sækja þeir
þá gáfu til Guðmundar „læknis"
langafa Bjarna, en hann var því
læknir kallaður að hann stundaði
lækningar og hafði til þess leyfi
þótt hann hefði ekki próf.
Guðmundur var sérkennilegur
gáfumaður og af honum mikil
saga, svo sem lesa má í III. bindi
Blöndu, þar rituð af Sighvati
Borgfirðingi. Guðmundur átti tvö
börn, þau Rósamundu, ömmu
Bjarna, og Sigurð Amlin, föður
völundarins Guðmundar vélsmiðs
á Þingeyri, en hann fann upp og
smíðaði „dráttarkarlinn", og var
annálaður vélsmiður. Það sem ég
segi hér um ættmenni Bjarna
vestra hef ég að hluta eftir Vest-
firðingi, því að mér eru sjálfum
vestfirzkar ættir lítt kunnar, en ég
vildi láta þetta koma fram, því að
ég er þeirrar trúar að kynfylgja
geti verið rík í mönnum og ráðið
miklu um ævistarfið og hvernig
þeim vegnar í lífinu.
Bjarni ólst upp í Fremri-Hnífs-
dal og átti þá æsku sem tíðust var
í þann tíma í sjávarplássum
vestra, hjálpaði til heima fyrir, ef
foreldrarnir höfðu einhvern
búskap, en fór síðan að róa, þegar
hann fékk valdið árinni. Aðstaða
var óhæg til sjósóknar frá Hnífs-
dal eftir að vélbátar komu til
sögunnar. Hnífsdælingar urðu að
flýja með báta sína inn á ísafjörð,
ef veður breyttist til hins verra, en
þegar svo slotaði og það leit út
fyrir sjóveður, urðu þeir að klofa
snjóinn inn Eyrarhlíð að sækja á
nóttum. Við þessar aðstæður
héldu Hnífsdælingar þó uppi
harðri sjósókn um áratug á vél-
bátum sínum.
Það hlaut samt að fara svo í
Hnífsdal sem víðast í sjávarpláss-
unum vestra að ungir og dugmikl-
ir menn leituðu til annarra staða,
sem meiri voru möguleikarnir til
fjár og frama og þetta litla sjávar-
pláss varð að sjá á bak mörgum
efnismönnum. Þegar Bjarni
Ingimarsson taldi sig færan til að
hleypa heimdraganum, þá áttu
ungir Hnífsdælingar orðið hauk í
horni syðra, þar sem var Aðal-
steinn Pálsson. Hann hafði farið
suður til Reykjavíkur 1912 og varð
fljótlega einn af fremstu togara-
skipstjórum. Til Aðalsteins má því
rekja orsök þess, hversu margir
Hnífsdælingar lögðu fyrir sig
togaramennsku fremur en
sjómennsku á bátum. Úr engu
einstöku sjávarplássi munu hafa
komið jafnmargir togaraskip-
stjórar og úr Hnífsdal.
Árið 1933 lauk Bjarni Hinu
meira fiskimannaprófi frá
Stýrimannaskólanum í Reykjavík
og það var einmitt, þegar hann var
í stýrimannaskólanum, sem ég
fékk augastað á honum. Ég segi
frá, hvernig það bar til í grein,
sem ég skrifaði um Bjarna
fimmtugan. Þar segi ég svo frá, að
ég hefi verið á gangi með Ólafi
bróður mínum, þá togaraskip-
stjóra, og við sáum tilsýndar
ungan mann og hafði sá hraðan á.
Ölafur segir þá: „Þarna gengur
Bjarni Ingimarsson frá Hnífsdal.
Hann hefur verið háseti hjá mér,
en er nú í stýrimannaskólanum.
Hann er víkingsefni. Sjáðu
göngulagið.“
Ég held ég megi telja mér það
til gildis, að ég hef oft um dagana
séð fljótt, hvort töggur myndi vera
í ungum mönnum. Það verð ég
einnig að segja, að hjá mér sem
skipstjóra var jafnan valinn
maður í hverju rúmi.
Þegar Bjarni hafði lokið prófi úr
Stýrimannaskólanum fór hann
stýrimaður til Halldórs bróður
síns á Karlsefni, þessa mæta
skipstjóra, en ég hafði ekki misst
auga af honum, og til mín kom
hann stýrimaður í ágúst 1935 á
Júpiter.
Það hef ég áður sagt víða, að
það væri of vægt til orða tekið að
segja að Bjarni Ingimarsson hafi
verið ágætur stýrimaður. Hann
var frábær. Það var ekki aðeins,
að hann væri víkingsmaður til
verka og stjórnsamur á dekkinu,
heldur frábær návigatör og hann
var svo úrræðagóður og fljótur að
átta sig á hverju einu, að ég fór
fljótt að treysta honum eins og
sjálfum mér. Margan góðan
stýrimanninn hafði ég haft, en
það hafði þó jafnan verið venja
mín bæði á Imperialist og Júpiter
að toga sjálfur á vandasamri
togslóð, svo sem við Hraunið á
Selvogsbanka. Þar stóö ég ævin-
lega uppi, ef verið var að toga í
Hraunkantinum eða lænu uppi á
Hrauninu sjálfu. Þetta var mikið
vandaverk, þegar hjálpartækin
voru ekki önnur en handlóðið til
að mæla með dýpi eða gera sér
grein fyrir botnlaginu. Það tók oft
íangan tíma að bauja sig niður og
finna togslóð, sem hægt væri að
þræða án þess að hengilrífa. Það
urðu ekki margir skipstjórar góðir
„Hraunamenn". En Bjarni
Ingimarsson hafði ekki verið lengi
með mér, þegar ég fór að treysta
honum til að lejsa mig af, einnig
við Hraunið. Ég sparaði heldur
ekki að skýra honum frá minni
reynslu, sem var orðin löng og
hafði verið erfið við Hraunið
fyrstu árin. Fróðleikur um fiski-
slóðir og annað sem að skipstjórn
laut fór ekki inn um annað eyrað
og út um hitt hjá honum Bjarna
Ingimarssyni. Ég naut þess að
fræða hann eftir getu minni,
áhuginn var svo mikill og minnið
svo trútt.
Þegar ég fór alfarinn í land um
mitt sumar 1940, var Bjarni far-
inn að fara túr og túr með Júpiter.
Ég hafði þá orðið svo staðgóða
reynslu af stýrimanni mínum, að
ég vissi skip mitt í góðum hönd-
um. Það leið heldur ekki á löngu
áður en Bjarni fór að vinna sér
frægð sem afberandi aflamaður.
Það var eitthvert sinn, nokkru
eftir að Bjarni tók við skipstjórn-
inni á Júpiter, að það spurði mig
ritstjóri nokkur, hver væri skip-
stjóri á Júpiter. Mér líkaði ekki
spurningin. Mér hefur alla tíð
fundizt, að þessi þjóð eigi að
þekkja sína mestu aflamenn ekki
síður en stjórnmálamenn eða
embættismenn. Ég spurði því
hvatskeytilega á móti:
„Veiztu hver er forsætis-
ráðherra?“
Já, það vissi þessi ágætismaður
og ég sagði þá eitthvað á þá leið,
að honum bæri ekki síður að
þekkja skipstjórann á mesta afla-
skipi flotans og bætti við, að það
virtust æðimargir geta verið
forsætisráðherra og jafningjar
sumra þeirra væru ekki vand-
fundnir, en jafningi skipstjórans á
Júpiter væri ekki auðfundinn.
Það fór strax allt saman hjá
Bjarna, afburðafiskisæld, hagsýni
í stjórn skipsins, það er áríðandi
að fara ekki illa með tímann,
hvorki á veiðunum né við land,
veiðarfæraslit var lítið hjá honum
og hann nýtti allt vel, sparaði
hvaðeina sem kostur var á. Hann
gætti alls sem að skipinu laut, eins
og hann ætti það sjálfur.
Samvizkusemin var svo einstök.
Þótt Bjarni Ingimarsson hlyti
mikla frægð sem skipstjóri á
Júpiter eldri, þá vann hann sín
mestu afrek og beztu á stærra
skipi. Það var á aðfangadag 1947,
að Neptúnus var fullsmíðaður og
ferðbúinn frá Aberdeen. Það var
mikið skip Neptúnus og það hef ég
áður sagt, að þá fannst mér, þegar
hann lagði úr smíðahöfninni á leið
heim til íslands, að Bjarni væri
búinn á fá skip sem bæri hann(
Mér þótti vænt um að hafa ráðizt í
að láta smíða slíkt skip undir
þennan mann, sem allra manna
helzt átti skilið að ráða fyrir
miklu skipi. Það rak strax hver
mettúrinn annan og þann 10. maí
1948 mátti lesa, svohljóðandi
frásögn í dagblaðinu Vísi:
„Neptúnus setti heimsmet
segja brezk blöð.
Samkvæmt skeyti til Vísis frá
United Press telja Bretar
Neptúnus hafa sett heimsmet, er
togarinn landaði 356 smálestum af
fiski í Grimsby í s.l. viku. Var
aflinn seldur fyrir 19.069
sterlingspund (130 milljónir 622
þús. á gengi ’79. Höf) Brezka
útvarpið og öll helztu blöð í
Englandi og víðar í Evrópu hafa
skýrt frá þessari glæsilegu sölu
togarans, en hún er einsdæmi.
Aldrei fyrr hefur komið jafnmikið
magn úr togara og fengizt eins
hátt verð fyrir."
Þetta met stóð í 13 ár. Bjarni
var með úrvalsmannskap, margir
af mínum beztu mönnum höfðu
fylgt honum, þegar ég fór í lánd og
þeir kunnu að fara með fisk en það
vantaði heldur ekki að skipstjór-
inn fylgdist með því gaum-
gæfilega, enda minnist ég ekki
skemmds farms á skipi Bjarna.
Ég hef fyrr nefnt, að hann hafi
verið einstakur navigatör og ég er
ekki einn um að telja hann hinn
nákvæmasta mann sem um getur í
staðarákvörðunum og síðan á
siglingunni. Það skeikaði ekki um
tilkynntan komutíma hjá Bjarna.
Eins og að líkum lætur, gæti ég
frá mörgu sagt af Bjarna
Ingimarssyni eftir hálfrar aldar
náin kynni og samstarf, og eins og
jafnan er valið þeim mun erfiðara,
sem úr meiru er að velja.
Afmælisgreinum er skorinn
stakkurinn og í þeim rúmast
sjaldan nema brot þegar um er að
ræða langan og merkan æviferil.
Tvö afreksverk Bjarna eru þó svo
afberandi, að það orkar ekki
tvímælis að þeirra sé getið með
sæmilega greinargóðum hætti.
Bjarni vann það frábæra afreks-
verk við erfiðar aðstæður að koma
þorskflotvörpunni í gagnið. Þorsk-
flotvarpan er íslenzk uppfinning,
eins og kunnugt er, og kennd við
Agnar Breiðfjörð, sem hafði glímt
við hugmyndina, en var ekki
sjómaður né hafði ráð á skipi og
var honum þetta allt andstætt og
enginn árangur orðinn, þegar
Bjarni gekk í málið. Hann vann af
þekkingu sinni á vörpum að
endurbótum og fór svo út með
vörpuna seint að vori 1951 til að
prófa hana. Það var á Neptúnusi.
Hann var of seint á ferð, fiskur
var að ganga af Selvogsbanka og
náðist ekki árangur í þeim tveim
tilraunum sem hann gerði.
Næsta vor (1952) fór hann fyrr
út með vörpuna eða 28. marz og
aftur suður á Selvogsbanka. Þar
var fiskur þéttastur og líklegasta
veiðisvæðið til að ná fiski upp í
sjó. Þetta gekk ekki betur en svo
fyrstu dagana að Bjarni var að
gefast upp þennan túrinn, þegar
honum datt skyndilega í hug að fá
vélstjórann sinn til smíða fyrir sig
hornamæli, þannig gerðan, að
hann gæti mælt hornið, sem
vírarnir mynduðu við skipssíðuna.
Þegar hann þekkti það horn gæti
hann reiknað út á hvaða dýpi
varpan væri . Það voru engin
rafeindatæki í þennan tíma til að
fylgjast með ástandi veiðarfæris-
ins. Þann 4. apríl var aflinn orðinn
187 tonn af saltfiski, sem svarar
til 400 tonna af fiski upp úr sjó, Þá
miðað við, að fiskurinn var nær
allur óstaðinn, annars svarar
þetta til um 450 tonna upp úr sjó
af stöðnum saltfiski.
Þetta er fyrsti þorskfarmurinn
veiddur í flotvörpu í heiminum.
Þann 11. apríl kom Bjarni á
Neptúnusi aftur inn og þá með 268
tonn af saltfiski en það svarar til
rúmlega 600 tonna af fiski upp úr
sjó og sé miðað einungis við
veiðitímann var aflinn rúm 100
tonn til jafnaðar á sólarhring.
Málið var leyst og þorskflotvarpan
komin í gagnið. þegar þetta var
(1952) hafði þjóðin eytt stríðs-
gróðanum og gjaldeyrir orðinn af
skornum skammti. Hið nýja og
afkastamikla veiðarfæri skilaði
gífurlegum verðmætum í þjóðar-
búið allt fram til ársins 1958, að
það veiðisvæði, sem varpan var
nýtanlegust á, var tekinn af
togurunum. Það er sjálfsagt of
djúpt tekið í árinni, að flotvarpan
hafi bjargað þjóðarbúinu á
þessum sex árum, sem hún fékkst
notuð, en þeir sem muna þennan
tíma vita að hún færði mikla björg
og vel þegna í auralaust bú.
Neptúnus var mikið skip og gott
og um hann orti „Þorbjörn skips-
ins“, en það skáldanafn gag hann
sér, en hét fullu nafni Þorbjörn
Friðriksson, oft kenndur við Gröf
líkt og Benóný bróðir hans (Binni
í Gröf). Þorbjörn er nú nýlát-
inn. Hann var fjölda ára með
okkur Bjarna. Vísan er svona:
Undir mylur öldurót
Ægis hirðir lítt um þus.
Stoltur, traustur stígur mót
stórsjóunum Neptúnus.
Hitt afrekið, sem ekki má niður
falla að minnst sé á í afmælisgrein
um Bjarna Ingimarsson, var
björgun skipshafnarinnar á
Neptúnus