Morgunblaðið - 22.05.1979, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 22. MAÍ 1979
15
Haukur Eggertsson:
Að bæta lífskjörin
Guði. Það er Guð, sem í Kristi
kom inn í heim okkar manna til að
bjarga okkur.
Ætli þetta sé ekki í fáum
orðum staðan, sem almennt ríkti
innan krikju og guðfræði þess
tíma, er séra Sigurjón Árnason
ungur settist á skólabekk til þess
að nema heilög fræði? bá voru
þau kennd frá þessu sjónarhorni.
(Auðkennt af J. Kr.)
Nýguðfræðin sat í hásæti og
reyndi að bjarga leifum hins
guðlega í mannheimi. Spíritismi
gaf sumum von um, að í heimi
mannanna væri fleira veruleiki en
það eitt, sem mannleg augu fá
litið. En augu flestra virðast hafa
verið harla lokuð fyrir eilífðar-
gildi þeirrar opinberunar, sem
Guð hafði gefið í fyllingu tímans í
eingetnum syni sínum, drottni
Jesú Kristi.“
Sá, sem þetta greinarkorn ritar,
lætur lesendum þess eftir að
íhuga, hversu réttlátir þeir dómar
muni vera, sem framangreindar
tilvitnanir birta um guðfræðideild
Háskóla Islands, og um þá menn,
er mörkuðu þar dýpst spor á
umræddu tímabili.
Voru það nú samt ekki einmitt
þessir menn fyrst og fremst, sem
leiddu almenning á veg kirkjunn-
ar á ný og undir hærri himin,
þegar efnishyggja og steinrunnin
túlkun miðaidakirkjunnar var á
góðum vegi að gera þjóðina frá-
hverfa safnaðarlífi og kirkjusókn?
Framangreindar tilvitnanir
eiga þó fyrst og fremst að vekja
eftirfarandi spurningar í hugum
lesenda: Er þetta sá eftirmæla-
stíll, sem koma skal og á að gilda,
þar sem prestarnir gefa tóninn?
Verða menn dauðir dregnir í dilka
eftir pólitískum lit eða trúarskoð-
unum og síðan leitast við að finna
í orðum þeirra og gerðum rétt
lifenda til þess að sparka í stefnur
og menn, sem þeim er illa við?
I Kirkjuritinu, tímariti Presta-
félags íslands, 3. hefti 1978, er
„Orðabelgur" eftir ritstjórann,
séra Guðmund Óla ólafsson í
Skálholti.
Þar kennir margra grasa, og er
meðal annars vikið að þeim at-
þurði, er gerðist í Kennaraháskóla
íslands vorið 1978, að mestur hluti
þeirra nemenda, sem þar áttu að
þreyta lokapróf í kristnum fræð-
um, skiluðu auðu. — Nemendur
þessir eru vafalaust menn tii þess
að standa fyrir sínu máli, sé þess
krafist. Hins vegar skal hér vikið
að öðru atriði: Séra Guðmundur
Óli segir í þessu sambandi:
„Hvað erum vér annars að skera
upp? Það er meðal annars, sem til
var sáð í nafni „frjálslyndrar“
guðfræði um aldamótin og fram
eftir þessari öld, án efa oft í góðri
trú og af einlægni, en stundum af
fáfræði og jafnframt grunnfærni."
Þar sem þessi orð eru mælt í
beinum tengslum við það, sem
gerðist í Kennaraháskólanum, og
kunnugt er, að kristindómsfræðsl-
an hefur ávallt verið að miklum
hluta í höndum barnakennara, þá
liggur beint við að líta svo á, að
með þeim stefni höfundur geiri
sínum að þeim, sem bjuggu þá
undir starfið.
Frá stofnun Kennaraskóla ís-
lands og fram til 1954 kenndu þar
kristin fræði þrír þjóðkunnir
menn, hver eftir annan: Skóla-
stjórinn, séra Magnús Helgason;
séra Ásmundur Guðmundsson,
dósent og síðar biskup. Allir voru 1
þeir viðurkenndir frjálslyndir í
trúarefnum og tveir hinir síðari
fjölmenntaðir við erlenda háskóla.
Það væri fróðlegt að vita, hvort
prestar í Prestafélagi íslands líti
almennt svo á, að þjónn þeirra,
ritstjórinn, mæli hér við hæfi.
Nemendur þeir, sem prófi áttu
að ljúka frá Kennaraháskóla ís-
lands vorið 1978, eru það ungir, að
flestir hafa þeir alist upp við meiri
eða minni áhrif frá þeim, er
teygað hafa af þekkingarlindum
guðfræðideildarinnar eftir sinna-
skiptin þar.
Ekki hefur heldur orðið þjóð-
kunnugt, að kvartað sé um, að
kennarar í kristnum fræðum við
Kennaraháskólann séu skaðlega
frjálslyndir. 15. mal' 1979,
Í Morgunblaöinu 30. marz s.l.,
birtist grein eftir Ingjald Hannibals-
son og Þórð Friðjónsson undir heit-
inu „F'ramleiðniþróun á íslandi er
hægari en í iiðrum löndum".
Ingjaldur er dr. í rekstrarverkfræði
en Þórður hagfræðingur. Báðir vinna
þeir sem rekstrar-ráðunautar á veg-
um Fél. ísl. iðnrekenda og eru því
málum iðnaðarins gjörkunnugir, auk
þekkingar sinnar á málum atvinnu-
lífsins almennt.
í grein þeirra er dregin fram þróun
atvinnulífs íslendinga t heild s:l. 15
ár og svo að nokkru sérntál iðnaðar-
ins. Segja má, að í stórum dráttum sé
niðurstaðan eftirfarandi’
1. Framleiðni og framleiðniaukning
íslenzkra atvinnuvega er verulega
minni en í flestum þeim löndum,
sent ísland hefur við að keppa.
Islenzkir atvinnuvegir geta þvi
ekki boðið starfsfólki sínu eins góð
kjör og annars væri. Lífskjör á
íslandi cru verri en þau þyrftu að
vera.
2.... margir hræðast orðið fram-
leiðni og telja, að það leiði ekki til
annars en ómannúðlegs vinnu-
álags, óæskilegs vaxtar og fram-
leiðslu frantleiðslunnar vegna.
Þetta er alrangur skilningur, því
framleiðniaukning á og getur leitt
til aukinnar starfsánægju, aukins
vinnuöryggis, hærri launa og
bættra lífsgæða”. Af þessu má því
draga þá ályktun, að veruleg
andstaða og skilningsleysi sé á
framleiðniaukningunni.
3. „Af þessum sökum er ljóst, að
raunverulegar kauphækkanir eru
ekki mögulegar til lengdar án þess
að framleiðslan aukist”.
4. Af íslenzkum atvinnuvegum hefur
framleiðniaukning orðið einna
mest í iðnaði, sérstaklega á árun-
um 1969—1973, en þá varð hún
rúm 40'/í, eða um 9% á ári að
meðaltali. (Sjá þó athugasemdir
síðar.)
Líísgæði
Allir munu keppa að auknum
lífsgæðum í einhverju formi. En
skulu þau miðast við efnaleg ga'ði,
andleg eða menningarleg? Þar verða
að sjálfsögðu aldrei ntarkaðar hrein-
ar linur. Ilver og einn verður þó að
gera sér Ijóst, að efnaleg lífsgæði
skapast af afköstum vinnunnar. Það
er ekki alltaf lengd vinnutímans, sem
ákvarðar afköstin, heldur nýtingin;
þ.e. framleiðnin. Aukin framleiðni
skapar því hærri laun og/eða styttri
vinnutíma, sem getur því gefið fólki
aðstöðu til að njóta betur frítímans
og skapa auðugra líf. Þeir sem keppa
aðeins að andlegum eða menningar-
legum lífsgæðum, verða að kæra sig
kollótta um hin efnalegu, hafi þeir í
sig og á, nema þá að aðrir afli þeirra
og miðli. Hærri peningaleg laun eru í
sjálfu sér ekkert takmark, heldur
þau verðmæti, sem hægt er að fá
fyrir launin. Launahækkanir undan-
farinna ára hafa sannað það ræki-
lega. Dr. Þráinn Eggertsson hag-
fræðingur sagði eitt sinn, að kjara-
barátta í formi launahækkana væri í
raun orðin barátta á milli stéttarfé-
laga um skiptingu arðsins, en ekki
barátta við atvinnurekendur um
hærri raunveruleg laun. Aukin verð-
mætasköpun getur aðeins veitt betri
kjör.
Framloiðni-
aukning
Þótt mörgum sé Ijós nauðs.vn.
framleiðniaukningar og margir tali
um hana, er á vissan máta erfitt að
skilgreina hana. Almennt er talað
um framleiðni vinnuafls, þ.e. afköst á
vinnueiningu. Framleiðni fjármagns
(arður) vegur einnig mjög þungt á
þeim skálum. Fjármagn þarf til að
byggja upp atvinnuf.vrirtæki, er
skapa sem mesta framleiðni vinnu-
aflsins. En fjármagnið verður að
skila arði og atvinnufyrirtækin þurfa
að geta eridurnýjað sig. Nauðsynlegt
er því að gæta þess, að fjárfestingin
sé ekki of mikil miðað við afköst, þá
nýtist fjármagnið illa og skilar
litlum arði til launagreiðslu.
Til þess að skýra þetta betur skal
bent á eftirfarandi dænti: Togari
keyptur 1978 kostaði unt 1500 millj.
króna og árs aflaverðmæti var um
363 millj. króna (Samkvæmt tölum
gefnum af Kristjáni Ragnarssyni
formanni L.Í.Ú.). Arðsemi fjár-
magnsins er aðeins 24.2'/ , sem nægir
ekki fyrir vöxtum og afskriftum
(afskriftir eru fé til endurnýjunar).
Hvar er þá hægt að taka fé til launa,
veiðarfæra, olíu o.fl.? En sé aðeins
hugsað um framleiðni vinnunnar,
getur dæmið verið svona: 15 manna
áhöfn vinnur fyrir 363 mkr. eða 24.2
mkr. á mann á ári. Þetta er mikil
framleiðni vinnuaflsins, en fjárfest-
ingin er 100 milljón krónur á hvern
mann. sem vinnur á skipinu. þ.e.
léleg arðsemi fjármagns.
Tökum annað dæmi: I sæmilega
vélvæddum iðnaði, eins og hann
gerist hér á • íslandi, að slepptum
stóriðjufyrirtækjum, mun fjárfest-
ingin í atvinnufyrirtækjunum sjálf-
um (fyrir utan rekstrarfé) varla vera
yfir 10 ntkr. pr. starfsmann. Það
segir að 1500 mkr., sent fóru í
togarann gætu skapað atvinnufyrir-
tæki í iðnaði fyrir 150 manns. Fram-
leiðni pr. mann yrði að sjálfsögðu
mun rninni, beint reiknað, en nýting
fjármagnsins langtum betri. I landi
fjármagnsskortsins, eins og ísland
er, er nýting fjármagnsins brýn
nauðsyn, það eykur nýtingu vinnu-
aflsins og frantleiðnina. Þ.e. ba'tir
lífskjörin. Það hefur verið erfitt að
b.vggja upp alvöruiðnað á íslandi,
m.a. vegna fjárskorts. Margar grein-
ar iðnaðarins þyrftu miklu meira
fjármagn, þá væri hægt að ráðast i
stærri viðfangsefni, framleiðnin
mundi aukast og Hfskjörin hatna.
Ilvað cr
til ráða?
Í grein sinni benda þeir Ingjaldur
og Þórður á nokkur atriði til úrbóta,
en það er í megin atriðum sem hér
segir: Ba'tt stjórnun og framleiðslu-
stýring. Bættar vinnuaðferðir og
einfaldari gerð framleiðsluvara.
Afkastahvetjandi launakerfi og
vinnuaðstaða. Nýjar og betri vélar.
Þetta er allt saman gott og blessað
svo langt sem það nær. Stóra spurn-
ingin er, viljum við nteiri frantleiðni?
Hversu margir eru þeir ekki, sem
tala um framleiðni og afköst með
hreinni fyrirlitningu. Lífsviðmiðunin
sé allt önnur: Bókmenntir, listir,
meiri frítímar með öllu, sent þeir
veita, og svo mætti lengi telja.
Staðreyndin er eftir sent áður, að
þessir hinir söntu menn gera ekki
minni kröfur til veraldlegra gæða en
aðrir, og margir „félagsntálapakkar"
verða léttvægir í buddunni, þegar
þarf að kaupa í matinn. Líta skal
einnig á það, að almennt munu
íslendingar ekki gera minni kröfur
til lífsins, en þeir sjá hjá nágranna-
þjóðunum. Eða hvers vegna er flótt-
inn til annarra landa. þótt nægilegt
sé að gera á íslandi? Við skulum því
ekkert hlekkja okkur, en ganga út frá
þvi, að það verði að bæta lífskjörin.
Það verður aðeins gert með aukinni
framieiðni.
Þáttur
ríkis-
valdsins
A þessu sviði, sent svo mörgum
öðrum, er afstaða ríkisvaldsins oft
ákvarðandi um hvernig til tekst, ekki
sízt, hér á landi, þar sem það hefur
teygt fingur sína inn á næstum öll
svið atvinnulífsins, og skrumskælt
það svo, að bein, raunveruleg arðsenti
atvinnureksturs segir alls ekki til um
afkomuna. Fyrirtæki með litla arð-
semi þjóðfélagslega séð getur dafnað
vel, en annað sem ætti að hafa góða
möguleika, berst í bökkum eða getur
ekki þrifizt. Sem megin markmið
verður að skapa atvinnuvegunum,
hverju nafni sent þeir nefnast, sömu
reksturslegu skilyrðin. Þó skal viður-
kennt, að timabundin fyrirgreiðsla
til ákveðinna grea:
1. Hætta verður pólitískri ráðstöfun
fjárntagns þjóðarinnar til lítt eða
óarðbærra f.vrirtækja eða greina
atvinnulífsins. Það la'kkar lífs-
kjiirin.
2. Hætta verður skattlagningu á
fjárfestingu atvinnufyrirtækja.
Það hindrar eðlilega uppbyggingu
þeirra, dregur úr framförum og
lækkar lífskjörin.
3. Allir atvinnuvegir verða að hafa
sömu möguleika um öflun fjár-
magns og kjör. Þá leitar fjár-
magnið til þess atvinnureksturs og
fyrirtækja, sem skila beztum arði.
Það eykur framleiðnina og ba’tir
lífskjörin.
4. Allúr atvinnurekstur, í hvaða
mynd sem er, hlýtur að verða að
búa við sömu skattakjör. Annað
kemur í veg fyrir eðlilega starf-
semi og hindrar betri lífskjiir.
5. Starfsfólk verksmiðjuiðnaðarins
nýtur nú engrar fræðslu né þjálf-
unar frá skólakerfinu eða á annan
hátt af hálfu hins opinhera. Á
þessu verður að ráða bót. Varla
nokkur maður, sem kemur til
starfa í iðnfyrirtæki, hefur nokkra
þekkingu á því sviði, sent hann á
við að starfa. Aðrir atvinnuvegir
hafa mun betri aðstöðu hvað þetta
snertir. Þetta heldur niðri afköst-
um og dregur úr gæðunt frarn-
leiðsluvörunnar. Framleiðni í
iðnaði ætti því að geta aukizt enn
rneir og ba'tt almenn lífskjör.
6. Stjórnmálamenn þurfa að hætta
að hugsa þannig, að ekkert geti
þróast eða dafnað án þessa af-
skipta eða „fyrirgreiðslu". Allt of
mikill hluti afskipta þeirra af
atvinnulífinu verkar sem hindrun
fyrir eðlilegri uppbyggingu at-
vinnurekstursins, dregur stórlega
úr framleiðni og la-kkar því lífs-
kjörin.
Ilaukur Eggertsson
IIujíleiÁinjíar
I grein þessari hefur verið leitast
við að benda á nauðsyn heilbrigðs
atvinnureksturs, sem á eðlilegan
máta mundi auka frantleiðni þjóðar-
búsins og þar nteð bæta alrnenn
lífskjör. Hlutvérk ríkisvaldsins hlýt-
ur að eiga að vera að stuðla að slíkum
framförum. Ofstjórnun ríkisvaldsins
um margra áratuga skeið hefur á
margan hátt virkað sem hemill, þótt
tilgangurinn hafi ekki veriö slíkur.
Greinin er ekki skrifuð fýrir sérfræð-
inga á sviði hagmála, enda ekki
skrifuð af slíkum. Hún er aðeins
ætiuð hinum almenna lesanda til
íhtigunar um eðli atvinnulífsins og
benda á leiðir til betri lífskjara.
Það er endalaust ha'gt að velta
fyrir sér hlutum, hvernig þeir eigi
ekki að vera og hvernig þeir ga'tu
veriðy Utkoman yrði svo einhvers
staðar þar á milli. llugsum okkur t.d.
að hægt væri að auka framleiðni á
öllurn sviðum þjóðarbúsins um 25'/
frani yfir það, sem kölluð væri eðlileg
framleiðsluaukning. Þá færum við að
nálgast nágrannaþjóðirnar, og dæm-
ið liti út eitthvað á þessa leið:
+ Iðnfyrirtæki, sem hefði 100 ntanns
i vinnu, ga'ti fa'kkað um 20. Þá
væri hægt að hækka launin unt
25'/ án þess að launakostnaður
ykist og því hægt að halda óbre.vttu
vöruverði. Það væri kannski hægt
að stytta vinnutímann um 10'Z og
hækka launin urn 10'Z . Betra líf? I
iðnaði vinna um 25.000 manns. Það
þyrfti ekki nema 20.000 til að
framleiða söntu verðmæti með
sama vinnuálagi.
+ Við byggingariðnað vinna um
12.000 manns. Það væri hægt að
fækka þeim unt 1.600 með óbreytt-
um árangri. Byggingarmennirnir
ga’tu fengið 25'í hærri laun, eða
þá að hyggingarkostnaður lækkaði.
Kannski hvort tveggja.
+ 1 skýrslu um sundurgreiningu á
vinnuafli eftir atvinnuvegum kem-
ur frant, að um 38.000 mannár séu
„opinber þjónusta o.fl.“ Væri ekki
stórkostlegt, ef hægt væri að
fækka þessu fólki um 20'/ , þ.e.
7.600 manns og senda það út í
framleiðslustörfin? Þá væri einnig
ha'gt að hækka latinin um 25'/ án
þess að launakostnaður ríkisins
ykist. Ein leiðin væri líka til: Það
væri hægt að auka opinbera þjón-
ustu unt 25'/ án aukins kostnaðar.
+ „Vinnandi fólk" á Islandi er um
100.000. Það væri hægt að losa
20.000 manns til annarra nauðsyn-
legra starfa í þjóðfélaginu: fram-
leiðslu, þjónustu eða því um likt.
Mundi ekki framleiðnin aukast og
lifskjörin hatna?
Sumt af þessu lítur að sjálfsögðu
nokkuð „Abstraet" út, en ætti að gefa
fólki hugmyndir um eðli málsins. En
eitt atriði er mjög alvarlegt: þ.e. hin
óhóflega fjölgun í geiranum, „opin-
ber þjónusta og fleira". Frá 1973 til
1976 hefur aukningin verið frá 31.688
til 35.868, eða 4.180 mannár á aðeins
þremur árum, það eru 13.2'/ eða
3,4'/ á ári. Hvar endar þetta?
Nú ga*ti margur hugsað, hvað ætti
að gera viö allt þetta fólk. sem
losnaði. Því er til að svara, að það
hefði aldrei átt að þurfa að losna. Ef
þróunin hefði verið eðlileg, hefði
miklu fa’rra fólk þurft til að frant-
leiða það sama. Það þýðir, að atvinna
væri líka til fyrir afgangsfólkið og
framleiðslan miklu meiri. Ef að
breytingin gæti átt sér stað á t.d. 5
árunt, mundi velntegun og fjármagn
aukast og aukning yrði í uppbygg-
ingu atvinnulífsins.
Athujíasemdir
I grein þeirra Ingjaldar Hanni-
balssonar og Þórðar Friðjónssonar,
sem vitnað var til hér í upphafi, sýna
þeir frantleiðniþróun í iðnaði frá
árunum 1970—76 og spá til ’78. Þetta
er upphaf EFTA-tímabilsins. Þar
kemur greinilega í ljós, að frani-
leiðniaukningin er mest fyrstu þrjú
árin, en læ’kkar svo aftur. Það er
fyllilega ástæða til að taka þessar
tölur með nokkurri varúð, þar sem
þær eru byggðar á tekjuvirði fyrir-
tækjanna. Fyrstu þrjú árin la'kkuðu
ekki tollar á fullunnum vörum. en
aftur á móti nokkuð á innfluttri
efnivöru, Tekjuvirði varð því hærra.
Þegar kemur fram yfir 1973, kemur í
ijós minni framleiðniaukning. Þar
mun ga'ta að verndartollar lækkuðti
og |)á um leið tekjuvirðið. Gæti því
verið eölilegt að álykta, að fram-
leiðniaukningin hafi ekki verið eins
mikil í byrjun og skýrslur sýna, en
meiri, þegar líður á. Tollalækkunin
eftir 1973 heföi ekki verið hægt að
mæta nema með aukinni framleiðni.
En sú framleiðniaukning nnin ekki
koma fram á hagskýrslum, þar sem
tekjuvirði fyrirtækjanna lækkaði
santsvarandi. Sé þetta rétt ályktað
helur framleiðniaukning í iðnaöi
síðustu árin verið töluvert meiri en
skýrslur sýna.
Lokaorð
Sem lokaorð framangreindra hug-
leiðinga, leyfir höfundur sér að nota
upphafskafla að grein þeirra Ingjald-
ar Hannibalssonar og Þórðar Frið-
jónssonar, sem visað er til hér að
framan:
„Mikilva'gi framleiðniaukningar
fyrir islenzkt efnahagslif er meira en
margir hafa gert sér grein fyrir.
Allar helstti iðnþjóðir heims reyna
stóðugt að auka framleiðni sína, enda
ra’öst samkeppnishæfni þessara
þjoða á alþjóðamörkuðum að miklu
leyti ;tf framleiðnistigi þeirra. Eftir
þvi sem framlt'iðnin eykst, fjölgar
atvinnutækifa'rum, skattar lækka og
lífsga’ðin aukast, en ef framleiðnin
stendur í stað eða minnkar, lt'iðir það
yfirleitt til vaxandi atvinnuleysis,
hulins t'ða opinbers, skattaáþjánar
og versnandi lífskjara miðað við þær
þjóðir, sem hærri framleiöni hafa.
Gott dærni um þetta er Bretland, en
þar ht'fur framlt'iðnin lítið aukizt
síðustu þrjá áratugi, sem sjá má af
stöðugt versnandi lífskjörum Breta
miðað viö aörar þjóöir.