Morgunblaðið - 22.09.1979, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 22. SEPTEMBER 1979
Brýn nauðsyn að efla nuumafla
Rannsóknarlögreglu ríkisins
Hinn 1. júlí s.l. voru liðin tvö ár frá því að þær breytingar urðu á
rannsóknum brotamála sem leiddu af setningu laga 107-9/1976 og
Rannsóknarlögregla ríkisins tók til starfa. Er nú nokkur reynsla fyrir
hendi af störfum Rannsóknarlögreglu ríkisins og mun það almenn
skoðun þeirra sem til þekkja að við fyrrnefndar breytingar og með
stofnun RLR hafi verið stigið rétt spor og breytingarnar hafi
tvímælalaust verið til bóta. í tilefni af þessu hefur Morgunblaðið snúið
sér til Hallvarðs Einvarðssonar rannsóknarlögreglustjóra og átt við
hann samtal um starfsemi RLR fyrstu tvö árin og ýmislegt fleira.
Samkvæmt upplýsingum Hall-
varðs bárust Rannsóknarlögreglu
ríkisins 7355 mál á tímabilinu 1.
júlí 1977 til jafnlengdar á þessu
ári. Auk þess tók RLR við all-
mörgum málum til rannsóknar frá
fyrri tið, þ.e. málum sem voru til
rannsóknar hjá rannsóknarlög-
reglu í Reykjavík og Hafnarfirði
þegar RLR tók til starfa. Hall-
varður kvaðst ekki hafa nákvæma
tölu á þessum málum en hann
sagði að þau hefðu verið misjafn-
lega umfangsmikil og mislangt á
veg komin. Sum hefðu orðið mjög
umfangsmikil og benti Hallvarður
á í því sambandi að í einu þeirra
hefði þurft að yfirheyra hundruð
vitna.
Tekið hefur verið saman nokk-
urt yfirlit um þau mál sem RLR
hafa borizt fyrstu tvö árin og þeim
skipt í flokka. Hallvarður Ein-
varðsson sagði að því miður væri
mála- og afbrotaflokkunin ekki
eins ítarleg og vera þyrfti og væri
mjög brýnt að koma á rækilegum
tölfræðiskýrslum um brot og
brotamenn (brotastatistik) m.a.
vegna rannsókna á tíðni afbrota
og þróun þeirra mála. Kvaðst
Hallvarður hafa rætt þetta við
dómsmálaráðherra Steingrím
Hermannsson og hefði hann tekið
vel í það, en hins vegar hefði
ekkert orðið af því ennþá vegna
fjárskorts og skorts á starfskröft-
um. Hefir þetta mál reyndar verið
lengi til athugunar hjá stjórnvöld-
áfengis á þar stóran hlut að máli
með hinum alvarlegustu afleiðing-
um, og eiga margir um sárt að
binda af þessum ástæðum. „Að
mínum dómi er ofneyzla áfengis
slík hér á landi, að um þjóðfélags-
böl er að ræða. Hljóta stjórnvöld
því að láta sig alla skipan áfengis-
mála miklu varða og fara þar að
mikilli gát,“ sagði Hallvarður
Einvarðsson m.a. í þessu sam-
bandi.
Fjársvika- og fölsunarbrot:
Þetta er sá málaflokkur, sem
krefst flestra starfskrafta stofn-
unarinnar, enda mörg þeirra mála
sem falla undir þennan flokk
geysilega umfangsmikil og rann-
sókn tímafrek. Tólf rannsóknar-
lögreglumenn starfa við þá deild,
að upplýsa vel aðdraganda og
framkvæmd slíkra brota og per-
sónusögu þeirra ógæfusömu
manna, sem hlut eiga að máli.
Tíðni manndrápsmála hefur auk-
ist óhugnanlega á seinni árum og
sum þeirra hafa ekki upplýstst
fyrr en löngu eftir að atburðurinn
var framinn. Hefur verið lögð
geysileg vinna í þau mál og má í
þessu sambandi nefna Geirfinns-
málið, sem reyndar var í rannsókn
áður en RLR var stofnuð. Sam-
kvæmt skrám hafa 23 manndráps-
mál komið til rannsóknar síðan
1971 og er skipting eftir árum sem
hér segir: 1971, eitt mál, 1973, þrjú
mál, 1974, sjö mál, 1975, eitt mál,
1976, þrjú mál, 1977, þrjú mál,
1978, þrjú mál og það sem af er
árinu 1979, tvö mál.
Verulegur þáttur í starfsemi
Rannsóknarlögreglu ríkisins eru
afbrotarannsóknir úti á landi, þ.e.
utan Stór-Reykjavíkursvæðisins
og Reykjaness enda segir orðrétt í
4. grein laga um Rannsóknarlög-
reglu ríkisins að hún „skal veita
lögreglustjórum og sakadómurum,
hvar sem er á landinu, aðstoð við
manna Rannsóknarlögreglu ríkis-
ins að móta skipulag og starf
stofnunarinnar í upphafi. Innan
rannsóknarlögreglu eru nú að
sögn Hallvarðs þrjár deildir auk
tæknideildar, en hún er í
stjórnunarlegum tengslum við I.
deild. En Hallvarður lagði á það
áherzlu að deildaskiptingin væri
enn í mótun.
I. deild stjórnar Þórir Oddsson
vararannsóknarlögreglustjóri, og
þar fara meðal annars fram rann-
sóknir er varða manndráp, váleg
dauðsföll, líkamsmeiðingar og
brot gegn X.—XIII. kafla hegning-
arlaga. Sex rannsóknarlögreglu-
menn starfa í I. deild.
í II. deild er Erla Jónsdóttir
deildarstjóri. Þar er einkum feng-
ist við að rannsaka auðgunar- og
fjármunabrot. Langflest mál fara
í þessa deild, enda starfa þar 12
rannsóknarlögreglumenn.
í III. deild er Arnar Guðmunds-
son deildarstjóri. Þar eru til dæm-
is rannsökuð spellvirki, brennur,
sifskapar- og skírlífisbrot, brot
gegn sérrefsilöggjöf, og almennt
má segja, að þangað fari þau mál,
um.
Hús Rannsóknarlögreglu ríkisins við Auðbrekku í Kópavogi.
Þjófnaðarbrot
algengust
Mjög gróf sundurgreining á
málum, sem bárust RLR tvö
fyrstu starfsárin er sem hér segir:
1. Þjófnaðarbrot 4344.
2. Fjársvika- og fölsunarbrot
1169.
3. Ýmiss konar árásarmál og lík-
amsmeiðingar svo og ofbeldis-
afbrot 324.
4. Brunamál, þ.e. slysabrunar og
brennumál 320.
5. Spellvirki, eignaspjöll 221.
6. Slysamál 172.
7. Tolllagamál 81.
8. Dauðsföll, meginþorri þeirra af
eðlilegum ástæðum 252.
9. Önnur mál svo sem ýmis sér-
refsilagabrot, t.d. brot á tolla-
löggjöf, heilbrigðislöggjöf o.fl.
472.
Hallvarður ræddi nánar um
einstaka málaflokka:
Þjófnaðarbrot: Þessi mála-
flokkur er alltaf mest áberandi við
rannsóknir brotamála. Undir
hann falla stuldir ýmiss konar,
þ.e. brot á 244. grein almennu
hegningarlaganna. Misjafnt er
hve margir einstaklingar koma við
sögu í hverju máli fyrir sig,
stundum er það aðeins einn maður
en oft koma fjölmargir við sögu
sama þjófnaðarmáls. Síbrota-
starfsemi er mest áberandi í
þessum málaflokki og dæmi eru til
þess að ungir menn sitji meira og
minna í afplánun og gæzluvarð-
haldi þar sem þeir hefja afbrota-
iðju svo til strax og þeir losna.
Ungur aldur er áberandi hjá
mörgum sem leiðast út í þjófnað-
arbrot og áfengisneyzla á mjög oft
stóran þátt í brotum af þessu tagi
eins og reyndar í öðrum flokkum.
Við lögreglurannsókn í saka-
málum kemur reyndar berlega í
ljós í hve ríkum mæli ofneyzla
sem að þessum rannsóknum vinna
og sem dæmi um annir við þessi
mál má nefna, að um tíma voru 8
menn bundnir við langtíma verk-
efni og því aðeins fjórir menn, sem
þá gátu sinnt öðrum verkefnum af
þessu tagi sem berast.
Sem fyrr segir eru mörg þeirra
mála sem undir þennan flokk falla
mjög umfangsmikil og þarfnast
víðtækrar gagnaöflunar. Einnig er
oft þörf sérþekkingar á sviði
bókhalds- og endurskoðunar og
hefur Guðmundur Skaftason hrl.
og löggiltur endurskoðandi verið
ráðunautur RLR á þvi sviði og
unnið mjög gott starf. Þá hefur
stofnunin einnig notið góðrar
aðstoðar utanaðkomandi aðila, t.d.
Ríkisendurskoðunar.
Óhugnanleg
aukning
manndrápsmála
Árásarmál: Þetta er allstór
málaflokkur og hafa manndráps-
mál orðið þar mjög umfangsmikil
í rannsókn á seinni árum enda
hefur þeim fjölgað ískyggilega og
þau útheimta mikla vinnu, þar
sem sérstakt kapp hefur verið lagt
á að vinna þau á sem ítarlegastan
og beztan hátt. Lögð er áherzla á
rannsókn brotamála, þegar þeir
óska og rannsóknarlögreglustjóri
og/eða ríkissaksóknari telja það
nauðsynlegt." í sömu grein segir
einnig að rannsóknarlögreglu-
stjóri geti að eigin frumkvæði
tekið í sínar hendur rannsókn
máls utan þeirra umdæma, sem
upp eru talin í 3. grein laganna,
þ.e. þeirra svæða sem að framan
er getið.
Ferðir rannsóknarlögreglu-
manna út á land í þessum erindum
hafa orðið tíðar og hafa þeir alls
farið 78 ferðir fyrstu tvö starfsár
RLR og eru þá ekki meðtaldar
ferðir á Suðurnes og í Árnessýslu.
Venjulega fara 2—3 menn og eru
þeir mislengi í ferðunum, allt frá
einum upp í nokkra daga. Má af
þessu sjá að þessi þáttur brota-
rannsókna tekur mikið af tíma
rannsóknarlögreglumanna. Af
þessum 78 ferðum voru 45 vegna
beiðni um aðstoð en 33 mála, sem
rannsóknarlögreglustjóri hóf
rannsókn á að eigin frumkvæði.
Deilda-
skipting
innan RLR
Það varð verkefni Hallvarðs
Einvarðssonar og annarra yfir-
sem hvorki falla undir I. né II.
deild. Sex rannsóknarlögreglu-
menn starfa við deildina.
Við embætti rannsóknarlög-
reglu ríkisins er Njörður Snæhólm
yfirlögregluþjónn og auk þess eru
þrír aðstoðaryfirlögregluþjónar,
Gísli Guðmundsson, Kristmundur
J. Sigurðsson og Ragnar Vignir,
sem jafnframt er forstöðumaður
tæknideildar RLR.
Sú nýbreytni var tekin upp hjá
embættinu að skipa sérstaka lög-
reglufulltrúa úr röðum rannsókn-
arlögreglumanna. Þeir eru nú
fimm talsins. Þessi nýskipan hef-
ur og verið tekin upp víðar.
Bætt aðstaða
tæknideildar
Segja má að vinnuaðstaða allra
starfmanna RLR hafi batnað
mjög mikið til hins betra þegar
stofnunin flutti í eigið húsnæði í
Auðbrekku 61 í Kópavogi en óhætt
er þá að fullyrða að mestu við-
brigðin hafi verið fyrir starfs-
menn tæknideildarinnar, sem þá
flutti í margfalt stærra húsnæði
en þeir höfðu áður haft. Þessi
bætta aðstaða tæknideildarinnar
hefur gert það kleift að bæta
stórlega tækjabúnað deildarinnar
og sagði Hallvarður Einvarðsson
að í því efni hefði stofnunin mætt
mikilli velvild og góðum skilningi
bæði fyrrverandi og núverandi
dómsmálaráðherra.
Ýmis tæki hafa og verið keypt
til deildarinnar, sem ekki hafa
áður verið notuð hérlendis. Mögu-
leikarnir á því að Ijúka tækni-
rannsóknum að fullu hérlendis
hafa því stórlega batnað, þótt enn
sé nauðsynlegt að senda ýmis sýni
utan til rannsókna. Sú þekking,
sem einna helst vantar hérlendis,
er að sögn Hallvarðs Einvarðsson-
ar sérfræðikunnátta við rithand-
arrannsóknir. Það er því stundum
nauðsynlegt að senda utan skrift-
arsýnishorn við rannsókn á
skjalafalsi og fleiru.
Við tæknideildina starfa fjórir
rannsóknarlögreglumenn og þar
fer fram margs konar athugun á
mönnum og munum.
Öll tæki, sem notuð eru til
vettvangsrannsókna, geymd í þar
til gerðum töskum eða boxum,
þannig að handhægt er að grípa til
þeirra. Deildin er þannig í stakk
búin tæknilega, að tryggt á að
vera, að ekki þurfi néitt að fara til
spillis, sem finnst á vettvangi.
Deildin hefur nú eignast sam-
aanburðarsmásjá, sem mun vera
meðal þeirra fullkomnustu sinnar
tegundar. Með aðstoð hennar er
meðal annars unnt að gera saman-
burð á byssukúlum og komast að
því, hvort skot er úr tiltekinni
byssu. í smásjánni er einnig hægt
að greina margs konar verkfæra-
för og fleira. Við smásjána er
tengd myndavél og er hægt að
taka myndir í gegnum linsur
smásjárinnar.
Tæknideildin annast allar
fingrafaraathuganir. Ekki er þörf
á að leita út fyrir stofnunina við
athuganir á fingraförum, hvorki
efnafræðilegar rannsóknir á þeim
né annað.
Samkvæmt 6. gr. laga nr.
108/1976 á rannsóknarlögregla
ríkisins að halda skrá um myndir
og fingraför, sem tekin eru sam-
kvæmt heimild í 57. gr. laga um
meðferð opinberra mála. Öllum
lögreglustjórum er og skylt að
senda embættinu eintök mynda og
fingrafara, sem tekin eru sam-
kvæmt fyrrgreindu ákvæði. Þarna
á að vera miðstöð þeirra fingra-
fara, sem til eru. Með reglugerð
nr. 152 frá 16. marz 1979 voru
settar reglur um tölur, meðferð og
geymslu fingrafara og ljósmynda
hjá lögreglu. Eru í fingrafarasafn-
inu liðlega 2100 fingraför, sem
tekin eru í Reykjavík af einstakl-
ingum 16 ára og eldri, er uppvísir
hafa orðið að afbrotum. Eitthvað
á annað þúsund fingrafara munu
vera til, sem tekin eru af ungling-
um, er lent hafa í kasti við lögin.
Ekki munu enn liggja fyrir tölur
um þann fjölda, sem lögreglu-
stjórar utan af landi hafa sent inn
af fingraförum.
Tæknideildin hefur yfir að ráða
tæki, sem getur skorið úr um það,
hvort tiltekinn blettur sem finnst
sé blóðblettur. Hún er hins vegar
ekki í stakk búin til að blóðflokka-
greina, þar koma sérfræðingar
utan deildarinnar til sögunnar.
Ýmsir möguleikar hafa opnast
með nýjum tækjum. Eitt hár sem
finnst á vettvangi getur til dæmis
nægt til að unnt sé, með hjálp
sérfræðinga, að blóðflokkagreina
viðkomandi aðila.
Mörg af þeim tækjum, sem
tæknideildin notar við rannsóknir
sínar, eru mjög athyglisverð. Eitt
dæmi er ryksuga, sem nær upp
ögnum, sem mannlegt auga fær
ekki séð. Allt sem hún sýgur upp
fer á síur, sem síðan er unnt að
skoða í smásjá.
Annað tæki er notað til að
rannsaka púður. Með tækinu er
unnt að ganga úr skugga um það,
hvort tiltekinn einstaklingur hafi