Morgunblaðið - 22.09.1979, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 22. SEPTEMBER 1979
37
X'ilhjálmur G. Skúlason
skritar um lyt
Hjáverkanir
penicillinsambanda
(framh.).
Sýkladrepandi verkun peni-
cillíns minnkar, ef lyf eins oe
tetracyklín (t.d. achromycin^)
eða kólamfeníkól (chloro-
mycetinR) eru gefin samtímis,
en eykst, ef amínósykrungar
(amínóglykósíðar) eins og
streptomycín, kanamycín og
gentamycín eru gefnir samtímis.
Próbenecíð (benemidR), fenyl-
bútazón (butazolidinR) og acte-
ulsalicylsýra (aspirín) hemja
aftur á móti útskilnað penicillíns
í þvagi og auka þessvegna magn
þess í blóði.
Penicillín er nauðsynlegt að
taka í hæfilegum skömmtum
með hæfilegum millibilum og í
hæfilega langan tíma. Til þess
að komast hjá myndun mótstöð-
ugra sýkla er nauðsynlegt, að
penicillíngjöf sé haldið áfram í
að minnsta kosti 5—7 daga eða
unz öllum sýklum hefur örugg-
lega verið tortímt. Er þeeta tekið
sérstaklega fram vegna þess, að í
mörgum tilvikum slær penicillín
fljótt á sótthita og þau óþægindi,
sem honum fylgja, og er þá
tilhneiging hjá sjúklingi að
álykta sem svo, að þá sé hættan
liðin hjá og óhætt sé að hætta
lyfjatöku. Ef þetta er gert, er
mikil hætta á, að sjúkdómurinn
taki sig upp á nýjan leik og
almennt má segja, að lyfjagjöf í
of litlum skömmtum og í of
skamman tíma geti verið verri
en engin lyfjagjöf.
Helztu penicillínsambönd úr
fyrsta flokki, sem fáanleg eru
hér á landi. Benzylpenicillín-
natríum, benzylpenicillínpró-
kaín, benzylpenicillínnatríum
og benzylpenicillínprókarín
blandað saman (t.d. napro-
cillinR), fenozímetylpenicillín
(t.d. vepikombín, calcipenR,
fenocinR, fenoxcillinR) og fene-
tícillín (broxilR).
Annar flokkur
I öðrum flokki eru penicillín-
sambönd, sem eru stöðug gegn
penicillinase eða með öðrum
orðum eyðileggjast ekki af þess-
um gerhvata, en mótstöðugir
sýklar hafa þróað með sér hæfi-
leika til þess að framleiða hann.
Þessi flokkur er því frábrugðinn
bæði fyrsta og þriðja flokki, sem
báðir eyðileggjast af gerhvatan-
um penicillinase. Þessi flokkur
er þessvegna aðeins notaður
gegn þeim smitunum, sem peni-
cillínaseframleiðandi klasasýkl-
ar eru valdir að eða blöndunar-
smitunum þar sem bæði penicill-
ínaseframleiðandi klasasýklar
og taksóttarkokkar eða keðju-
sýklar eru valdir að.
Fyrsta lyfið úr þessum flokki,
sem kom á markað, var metícill-
ín (celbeninR), sem er hálfsam-
tengt penicillínsamband og ekki
er hægt að framleiða með gerj-
un. Það verður að nota sem
stungulyf, þar sem það eyði-
leggst í saltsýru maga. önnur
penicillínsambönd úr þessum
flokki eru kloxacillín (orbeninR)
og díkloxacillín (diclocilR), en
þau eyðileggjast ekki í magasýru
og þessvena er hægt að gefa þau
í töflum, hylkjum eða mixtúru.
Penicillínasestöðug penicillín-
sambönd skilja hratt út í þvagi
eins og venjuleg penicillínsam-
bönd. Það er skýringin á því, að
þau verður að taka inn með 4—6
klukkutíma bili. Hjáverkanir
penicillínsambanda í þessum
flokki eru hliðstæðar hjáverkun-
um þeim, sem áður er lýst fyrir
fyrsta flókk.
Ilelztu penicillinsambönd úr
öðrum flokki, sem fáanleg eru
hér á landi. Metícillín (cel-
beninR), cloxacillín (orbeninR)
og dicloxacillin (diclocilR).
Þriðji flokkur
Þriðji flokkur penicillínsam-
banda hefur breiðara verkunar-
svið en önnur penicillínsambönd,
en aftur á móti eru þau ekki virk
gegn sýklum, sem framleiða
penicillínase. „Breiðspektruð"
penicillínsambönd eru einkum
notuð gegn smitunum, þar sem
önnur penicillínsambönd eru
minna virk, t.d. gegn vissum
tegundum af miðeyrabólgu, af-
holsbólgum, berkjubólgu og enn-
fremur gegn smitunum í þvag-
rás, sem penicillínnæmir sýklar
eru valdir að. Auk þess eru þau
notuð sem byrjunarmeðferð
gegn blóðeitrun ásamt öðrum
„breiðspektruðum“ fúkalyfjum
og gegn kíghósta.
Fyrsta lyfið í þessum flokki,
sem kom á markað, var ampicill-
ín (penbritinR), sem er fáanlegt
sem töflur, mixtúra og stungu-
lyf. Þar sem það skilur út í þvagi
og galli í virku formi og í miklu
magni, er það einkar hentugt við
meðferð á smitun í gall- eða
þvagrás. Auk þess er lyfið hægt
við meðferð á bráðum og lang-
varandi smitunum í öndunar-
vegi, sem stafar af sýklum, og
gegn smitunum hjá börnum.
Karbenicillín (pyopenR) tilheyrir
einnig þessum flokki, en það er
aðeins til sem stungulyf. Það er
virkara en ampicillín gegn sum-
um smitunum, en minna virkt
gegn öðrum. Síðar komu pivam-
picillín (pondocillinR) og am-
oxícillín á markað, en þau eru
tekin inn sem töflur eða hylki.
Karindacillín er einnig úr þess-
um flokki og hefur þann kost, að
hægt er að nota það í töfluformi.
Penicillínsambönd, sem til-
heyra þessum flokki eru miklu
dýrari en venjuleg penicillín
sambönd og auk þess eru þau
minna virk gegn sýklum, sem
benzylpenicillín verkar á.
Hjáverkanir penicillínsam-
banda í þriðja flokki eru hlið-
stæðar hjáverkun annarra peni-
cillínsambanda. Þó eru húð-
breytingar algengari og tíðni
niðurgangs er hærri, þegar lyfin
eru tekin í töflu- eða mixtúru-
formi.
Helztu penicillinsambönd úr
þriðj flokki, sem fáanlcg eru
hér á landi. Ampicillín
(ampifen , penbri-
tinR, pentrexylR, dumopenR),
amoxícillín (amoxilR), pivam-
picillín (pondocillinR) og kar-
benicillín (pyopenR).
Leiðrétting. Tvær meinlegar
prentvillur eða öllu heldur
„prentföll" urðu í lyfjahandbók-
inni, sem birtist í blaðinu laug-
ardaginn 18. ágúst s.l. í flokkun
penicillínsambanda er upphaf-
íega minnst á þrjá flokka, en
aðeins tveir eru síðan taldir.
Það, sem vantar á að hljóða
þannig:„í öðru lagi eru penicill-
ínsambönd, sem eru stöðug
gegn penicillinase. Þau er hægt
að nota gegn sýklum, sem fram-
leiða og gefa þennan gerhvata
frá sér.“
Síðari mistökin eru í kaflan-
um um hjáverkanir penicillín-
sambanda. Setningin ofarlega í
síðasta dálki, sem hefst á orðun-^
um Helztu hjáverkanir eru
o.s.frv. er rétt þannig:„Helztu
hjáverkanir eru ofnæmissvar-
anir svo sem verkir í liðamót-
um, sótthiti (drug fever) og
húðbreytingar (útbrot). í ein-
staka tilvikum, einkum eftir
notkun lyfsins sem stungulyfs,
hafa komið fram alvarlegar
ofnæmissvaranir í formi losts
(sjokks), er getur leitt til
dauða."
Sir Ernst Boris Chain. Ekki
get ég stillt mig um að greina
hér frá því, að Sir Ernst Boris
Chain, prófessor, sem að öllum
öðrum ólöstuðum átti drýgstan
þátt í að gera hin ómetanlegu
penicillínsambönd að lyfjum,
lézt í London hinn 12. ágúst s.l.
73 ára að aldri. Með honum má
segja að „síðasti móhikani“ upp-
haflegu penicillínrannsóknanna
sé fallinn í valinn.
Á tímamótum?
Ef til vill stöndum við á
tímamótum einmitt núna,
þar sem nokkrar líkur eru á,
að innan tíðar söðlum við
yfir úr olíu- og bensínnotkun
yfir í aðra orkugjafa fyrir
vélar í bátum og bílum, orku
svo sem vetni, rafmagn, sól-
arorku eða enn aðra óþekkta
aflgjafa. Hætt er við að þessi
umskipti verði ekki á einni
nóttu. Kemur þar margt til,
svo sem gífurlegur kostnaður
við umbreytingu véla, tækja
og beislun þessarar orku.
Enn er einn þáttur ónefndur
sem getur reynst þungur í
skauti þessari umbreytingu
og tafið fyrir henni, en það
eru olíuauðhringarnir. Hætt
er við að þeir hafi tafið og
muni tefja nokkuð þá þróun
sem nauðsynleg er í þessum
efnum; ég segi nauðsynleg,
þar sem ljóst er að tiltölu-
lega fáir olíukóngar geta
haldið jarðarbúum í greipum
sér með ótrúlegu kverkataki,
úr því taki losnum við ekki
nema með söðlun yfir í aðra
orkugjafa sem fyrr segir. Ég
óttast að áður en þessi skipti
veðrða að veruleika fáum við
að sjá óþyrmilega framan í
orkukreppu kerlingu. Mál-
tækið segir að neyðin kenni
naktri konu að spinna. For-
feður okkar höfðu ekki olíu
Bátar
umsjón HAFSTEINN
SVEINSSON
eða vélar til að knýja áfram
sín fley, en þeir lærðu með
tímanum að nýta orku vind-
anna með einföldum segla-
búnaði og sigldu þannig stór-
um flota fiskiskipa og kaup-
skipa um öll heimsins höf.
Fyrr á árum voru færeyskir
fiskimenn frægir
hér á norðurslóðum fyrir
notkun segla er þeir stund-
uðu fiskveiðar. Nú hafa bor-
ist fregnir af því að færeysk-
ir fiskimenn séu farnir að
notfæra sér segi að og frá
fiskimiðum til að spara olíu.
Ekki er ég að spá því að
skipafloti heimsins eigi allur
eftir að búast seglum, en
höfum augun opin fyrir
hugsanlegri orkukreppu og
afleiðingum hennar. I ljósi
þessara hugrenninga ætti
það að vera keppikefli okkar
að hlúa að seglbátaíþrótt-
inni, svo sem með hafnar-
aðstöðu, já ég sagði hafnar-
aðstöðu fyrir siglara og þá
um leið aðra smábáta; þar
eru nú ekki skrautfjöðrunum
fyrir að fara í hatti þessarar
þjóðar. Öllum öðrum sið-
menntuðum þjóðum sem
liggja að sjó þykir það eðli-
legt og sjálfsagt að byggja
smábátahafnir; á því sviði
erum við íslendingar aldam-
ótaþjóð. Nú er tími til kom-
inn að við réttum úr kútnum
og bætum þetta ófremdar-
ástand sem hér ríkir í þeim
efnum. Stuðlum þar með að
enn auknum áhuga æskunn-
ar fyrir þessari ágætu siglin-
gaíþrótt, íþrótt sem gæti
orðið nauðsynlegri í náinni
framtíð en margan grunar í
dag.
Ljósm. Jóhannes Long.
Optimist er lítil julla sem hentar vel til siglinga og má einnig róa henni. Auðvelt er að
koma henni fyrir á toppgrind venjulegrar bifreiðar. Sagt er að höfundur hennar hafi
fengið hugmyndina þegar hann sá litla drengi setja segl og mastur á trékassa. Hefur
Optimist-jullan náð mikilli útbreiðslu enda kjörinn byrjendabátur fyrir börn. Snar
þáttur í hinum miklu vinsældum Optimist-jullunnar er hversu auðveld smíði hennar er.
Hægt er að smíða hana úr trefjaplasti eða vatnsþolnum krossviði. Með því að setja flot í
julluna er hægur vandi að rétta hana aftur við ef henni hvolfir, vatninu sem eftir verður
er auðvelt að ausa burt.