Morgunblaðið - 08.03.1980, Síða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 8. MARZ 1980
Jón úr Vör:
Stefna stríðs
eða friðar
Dr. Sigurður H. Friðjónsson
gerir mér og öðrum lesendum
Morgunblaðsins orð 6. mars. Hann
gengur þar til liðs við kenningar
herverndarsinna og andstæðinga
hlutleysisstefnu. Þykir honum af-
staða undirritaðs, eins og hún
kemur fram í greininni Viðkvæm
deilumál, sjá Mbl. 27. febr., óraun-
sæ. Á einum stað segir hann, að
þeir sem slíkar skoðanir hafa geri
sig seka um óraunsæi, að ekki sé
sagt einfeldni.
Þeir, sem slíku þurfa að svara,
eiga úr vöndu að ráða. Ekki er
nóg, að búið sé áður að kalla okkur
nytsama sakleysingja, án þess að
doktorinn mótmæli. Hann jafnvel
bætir þessu við. Hvað er þá til
ráða? Eflaust gæti ég þó grafið
upp lærða menn með ótal gráður
og gáfumerki, sem aðhyllast þær
skoðanir, sem ég og mínir menn
hafa. En hvern myndi það sann-
færa?
Dr. Sigurður nefnir þá, sem á
sínum tíma rituðu nöfn sín undir
bréf hinna frægu fjórtánmenn-
inga um árið, þeirra sem kenna sig
við Varið land. Það eru hans vinir,
skoðanabræður og systur. Von-
andi vill fræðimaðurinn ekki
halda því fram í alvöru, að það sé
öruggur mælikvarði á skarp-
skyggni og gáfur, að maður nú
ekki tali um réttsýni, hve marga
sé á múgæsingatímum hægt að
draga inn í pólitíska bása.
Ég ætla ekki að eigna dr.
Sigurði slíkar skoðanir að
óreyndu. Ég leyfi mér samt, eftir
lestur greinar hans og þrátt fyrir
dugnað fjórtánmenninganna, að
treysta enn um sinn minni eigin
dómgreind. Það er mín bjargfasta
trú, að fylgi almennings við slíka
undirskriftasafnara sé ekki byggð
á mikilli eða mjög sjálfstæðri
umhugsun. Aðstaða manna hér-
lendis er því miður ekki góð til
þess að mynda sér velgrundaðar
skoðanir. Allir stjórnmálaflokk-
arnir, nema sósíalistar, þjóðvarn-
armenn og frjálslyndir hafa
gegndarlaust barið það inn í
vitund almennings af glórulausu
ofstæki, studdir áhrifamestu fjöl-
miðlunum í áratugi, að við værum
í mikilli hættu vegna ágengni
Rússa, og að öruggasta ráðið væri
bandarísk hervernd.
Vissulega er full ástæða til að
bera ugg í brjósti — og er þar
veikt tekið til orða — vegna
útþenslustefnu Rússa og þeirra
fylgiríkja. En andstæðingar
þeirra eru engir englar. Eftir stríð
hafa Bandaríkin tekið að sér
forystu hinna svokölluðu auð-
valdsríkja. Allsstaðar þar sem
kúgaðar þjóðir, ekki síst í
Ameríku, hafa reynt að bylta af
sér oki, hefur Sam frænda runnið
blóðið til skyldunnar. í öðrum
álfum hafa þeir dulbúið sig sem
vini frelsis og réttlætis. Alltaf
með byssuna á lofti.
Við lifum vissulega á hættu-
legum tímum. En einmitt þess
vegna er margföld ástæða til þess
að taka ekki tilfinningalega af-
stöðu til heimsmála, forðast allt
ofstæki, hvort sem það kemur úr
austri eða vestri. Við eigum ekki
að loka eyrum okkar né augum
fyrir því sem er að gerast, eða því
sem predikað er. En við eigum að
hugsa sjálf.
Dr. Sigurður kveðst ekki vita
hve vel undirritaður sé að sér um
hernaðarmál. Ég verð að segja það
sama um hann. Það sem hann
segir um þau efni auglýsir nú ekki
mjög mikla yfirsýn. Vanþekking
mín er þó sjálfsagt hrikalegri. En
illa erum við þá stödd í þessum
heimi okkar, ef við eigum að
byggja örlagaríkar skoðanir á viti
og þekkingu herfræðinga. Við
íslendingar verðum að mestu að
bjargast við okkar gamla tak-
markaða hyggjuvit.
Dr. Sigurður leggur blessun
sína yfir kenningar félaga Ásgeirs
Jakobssonar, þó hann myndi
kannski orða þær öðruvísi. Ekki
þykir mér það vísindaleg sögu-
skoðun. Svo mætti skilja orð dr.
Sigurðar að það væri sök friðar-
sinna að nasistar gátu komið af
stað heimsstyrjöldinni síðari og
Hringur Jóhannesson við eitt af verkum sinum.
Brotabrot hlutveruleikans
Á líkan hátt og sagt hefur
verið, að málaralistin sé brota-
brot af ásýnd alheimsins, —
guðsdýrkun í formum, línum og
litum — má heimfæra myndir
Hrings Jóhannessonar við
brotabrot hluta og atriða í nátt-
úrunni allt um kring. Jafnvel
öreindir þess, er hver maður
gengur framhjá dag hvern án
þess að auga hans nemi það
sérstaklega og hvað þá að það
grípi hug hans. Einn tilgangur
í.xyndlistar er einmitt sá að sýna
hlutina í nýju ljósi, fegurðina,
sem flestum sést yfir en er þó
hvarvetna til staðar. Manneskj-
unni er það eiginlegt að ímynda
sér fegurðina í hillingum fjar-
lægðarinnar, hins óþekkta og
hallast að því að trúa og treysta
þeim sem hún þekkir ekki. En
fegurðina er líka að finna í auðn
villimerkurinnar og í kulda og
víðáttum túndrunnar, og besta
og ábyggilegasta fólkið er það er
stendur oss næst þótt okkur
sjáist yfir það fyrir mátt vanans,
er glepur okkur sýn. Það er
hamingjusamasta fólkið er
skynjar þetta og skilur, er okkur
máski ekki sagt frá fólki, er allt
sitt líf hefur unað í sinni heima-
byggð en hefur þó skilið eftir sig
mikil auðæfi, sem bera vott
ríkrar lífsfyllingar, andlegs
gróanda og unaðar. Sólarlöndin
þó fögur séu hafa ekkert fram
yfir og blikna raunar við hlið
Nlyndiist
eftir BRAGA
ÁSGEIRSSON
silfurtærrar fjallalindar í ís-
lenzkum óbyggðum, er speglar
villta trjálundi og breytilegan
gróður, og á sama hátt eru
erlendir okkur ekkert merkilegri
né dularfyllri þótt annarlegar
tungur tali. Menn öðlast ekki
frelsi með því að yfirgefa eða
forsmá umhverfi sitt heldur með
því að skynja það, meta og
skilja.
Allt þetta og margt fleira
getur manni dottið í hug er
maður skoðar sýningar eins og
þá er Hringur Jóhannesson held-
ur í kjallarasölum Norræna
hússins og vakið hefur almenna
athygli og fengið mikið rúm í
fjölmiðlum. „Óvænt sjónarhorn"
mætti einnig nefna þessa sýn-
ingu, en vel á minnst, óvænt
sjónarhorn hluta og atriða er
blasa við okkur dags daglega
árið um kring. Hér er um
ljóðrænt raunsæi að ræða ásamt
með anga af sveitarómantík og
máski er listamaðurinn ríkastur
af hinu síðastnefnda, mér falla í
það minnsta best í geð þær
myndir þar sem hann á einfald-
an hátt málar brot af heysátu,
speglun gróðurs í vatni eða
mjaltavél. Þetta gerir hann
hreint, tært og átakalaust. Þetta
er bæði styrkur hans og veikleiki
því að átökin og sársaukinn eru
einnig óaðskiljanlegur hluti allr-
ar sannrar listar. Þó er það
mörgum léttir að sjá slíka sýn-
ingu þar sem grimmdin, hatrið
og gráturinn er víðs fjarri og
einungis stílað á einfalda fegurð
hvunndagsins og slíkt viðhorf á
einnig mikinn rétt á sér, — þó
það nú væri...
Ég læt það vera að koma hér
með sparðatíning um þessa sýn-
ingu, benda á kosti og galla
einstakra mynda, því að ég ætti
þá á hættu að endurtaka sjálfan
mig þar sem ég hef svo oft
fjallað um sýningar þessa lista-
manns hér í blaðinu. En vel má
koma fram, að sýningin er falleg
í heild, myndefnin hreinlega og
skynsamlega meðhöndluð, máski
um of á köflum en bestu verkin
gnæfa hátt í listferli Hrings
Jóhannessonar.
Grafik-mappa
IX-hópsins
Fyrir skömmu voru til sýnis á
vegg í bókasafni Norræna húss-
ins verk níu sænskra listamanna
og eru þau öll unnin í grafík-
tækni. Tilefnið var, að gefin
hefur verið út grafík-mappa
IX-hópsins og er myndefnið allt
sótt til íslands. Mun þetta í
fyrsta skipti sem slík vinnu-
brögð eru viðhöfð og því ærið
tilefni til að geta þess að nokkru
því að þetta gæti verið upphafið
að meiri og giftudrjúgri at-
hafnasemi á líkum grundvelli á
Norðurlöndum.
Svo sem mörgum mun kunn-
ugt var þessi listahópur með
eftirminnilega sýningu í kjall-
arasölum Norræna hússins í
ágúst á sl. ári og var hún liður í
10 ára afmælishátíð hússins.
Allir listamennirnir voru við-
staddir opnunina og var það í
fyrsta skipti sem slíkt skeði
þrátt fyrir að hópurinn hefur
sýnt saman þrjátíu og sjö sinn-
um og þar á meðal fimmtán
sinnum erlendis. Meðlimirnir
gerðu víðreist um ísland og hafði
landið mikil áhrif á þá svo og
mannlífið allt, — þeir gerðu ótal
frumriss og unnu allir a.m.k.
eina grafíkmynd upp úr þeim og
er mappan er nú liggur fyrir
árangurinn. Mappan mun svo
verða til útláns í Norræna hús-
inu í framtíðinni og vafalítið
mun hún einnig verða föl til
kaups svo sem slíkar möppur eru
að jafnaði en þær eru undan-
tekningarlaust gerðar í mjög
takmörkuðu upplagi (í þessu
tilviki 150 eintökum) og verða
því dýrmætar í tímans rás.
Rithöfundurinn Per Olof
Sundman skrifar formála og
jafnframt hugleiðingar um
hvert einstakt verk og er það vel
gert, af djúpri hugsun og ríkri
innlifun.
Margt verður listamönnunum
að myndefni og skulu þeir og
nöfn myndanna talin hér upp til
áréttingar um að hér var ekki
um neina einstefnu að ræða. —
Gösta Gierow nefnir framlag
sitt „Dagbók frá íslandi",
(málmgrafík), Karl Erik Hágg-
blad: „Geysir" (málmgrafík),
Bent Landin: „Ésja“ (stein-
þrykk), Lars Lindberg: „Víkur-
kirkja", (dúkskurður), Göran
Nilsson: „Útsýni frá Hlíðar-
enda“ (steinþrykk), Alf Oisson:
„Vonin“ (steinþrykk), Philip v.
Schantz: „Þorskahausar" (stein-
þrykk), Niis G. Stenqvist:
„Stunginn hvalur" (málm-
stunga) og Pár Gunnar The-
lander: „Colgate-hvalur“
(málmstunga).
I heild eru myndir listamann-
anna gæddar vissum þokka, eru
mjög ásjálegar og er mjög fróð-
legt að sjá hvernig landið hefur
verkað á þá. Framtakið í sjálfu
sér er mjög snjallt og þakkarvert
uppörvandi liður í norrænni
menningarsamvinnu.
/
Hvalurinn á mynd Pfir Gunnar Thelander er líka dauður.
Eða er það ekki svo? Hví er hann hlekkjaður við jörðina?
Hann vex borið saman við smæð mannsins, hann vex enn
meir í hlutfalli við stærð tannkremsskálpsins og flugnanna
sex. (Texti Per Olof Sundman).