Morgunblaðið - 29.03.1980, Blaðsíða 36

36
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 29. MARZ 1980
Emilía Biering:
Bíddu ekki eftir hentugu augna-
bliki — búðu það til sjálfur
Ég beini þeim orðum og efni
þessarar smágreinar til allra sem
vilja leggja góðu málefni lið og
ekki eru blindir á það böl sem
margir aldraðir eiga við að búa í
dag hér í bænum. Þetta er mál,
sem nær til allra sem aldri og
þroska hafa náð, því unga kyn-
slóðin virðist öft hafa sára þörf
fyrir~ að koma þeim eldri af
höndum sér — og þá auðvitað
helzt á þokkalegan hátt! Hún
mætti auk þess muna að árin
færast yfir hana sjálfa og þá
stendur hún ef til vill í sömu
sporum og gamla fólkið gerir í
dag, en enginn fær þess lengur
dulizt í hvaða ógöngur það er
komið, hvað dvalarstað og umönn-
un snertir.
Fáir munu neita því að þetta
fólk sem nú er orðið — eða á leið
að verða — örbjarga sökum elli og
sjúkdóma, var fyrir nokkrum ára-
tugum aðalmáttarstoðirnar undir
þeirri velmegun sem nú hefur
stígið þjóðinni svo til höfuðs að til
vandræða horfir sökum ráðleysia
og eyðslusemi.
En hvað bera þeir svo úr býtum
sem byngst báru okið af þræl-
dómsbyrði þeirra ára sem engin
grið gáfu frá brauðstriti og bar-
áttu fyrir betra lífi? Þetta fólk
sem við nú sjáum hökta um götur
bæjarins uppgefið og útslitið, það
var einu sinni ungt og átti sína
drauma — drauma sem ekki gátu
ræzt — um skólavist og skemmt-
anir, þetta tvennt sem nú er verið
að troða upp á táningana, hvort
sem þeir vilja eða ekki! Og skólar
og skemmtistaðir rísa í öllum
áttum — enda ekki gefið eftir að
heimta það, og sjaldan er það
naumt skorið við nögl, því þá gæti
það bitnað á kosningafylgi þessa
eða hins sem að völdum vilja
komast hverju sinni.
Ekki virðist þjóðinni heldur fjár
vant ef bæta þarf fínum banka til
viðbótar við þessa fáu sem fyrir
eru! Og fleira mætti telja. En hvað
um elliheimilin? Ekki ber þó að
vanþakka það sem vel er gert og
víst hafa nokkur risið, þó reyndar
mættu þau vera ofurlítið rýmri án
þess að um neina rausn væri að
ræða, og meiri skilningur á
ástandi vistmanna mætti einnig
ríkja. T.d. að hafa ekki sameigin-
leg þvottahús með svo fínum
nýtízku vélum að fólkið lærir
aldrei á þær. Á slíkum stöðum
þarf aðalþjónusta ávallt að vera
falin í rekstri heimilanna — eins
og sú ágæta tilhögun að vistmenn
fái keypta eina máltíð á dag.
En þá er komið að vandanum.
Hvað hafa margir fengið inni af
þeim tiltölulega fáu sem reynt
hafa að sækja um pláss á þessum
stöðum? Þeir eru fáir — alltof
fáir, og þó að loforð séu gefin um
að bráðlega verði bætt úr allra
þörf, þá verður það tæplega látið
ganga fyrir öllu öðru og bætir ekki
úr neyð þeirra sem bágast eiga í
dag. Seinagangurinn í þessum
málum þekkjum við mætavel.
Það er líka talað svo ósköp
fallega um að „lofa“ gamla fólkinu
að búa á eigin heimilum eftir að
það er orðið einsamalt í íbúð sinni
— eða heilu húsi, og láta það fá
aðstoð til þess nauðsynlegasta.
Þetta er nú gott og blessað, svo
langt sem það nær. I fyrsta lagi: ef
fólkið vill það sjálft og þolir
einsemdina og öryggisleysið sem í
því felst. I öðru lagi: ef heimilis-
aðstoð fæst, en það virðist nú ekki
vera mjög eftirsótt starf, og ekki
er heppilegt að þurfa að bíða
marga mánuði eftir þeirri hjálp
sem brýn þörf er á í dag. í þriðja
lagi: ekki eru allir aldraðir svo vel
efnum búnir að geta greitt heimil-
ishjálp og viðhald húsnæðis síns,
því þó ellistyrkur og tekjutrygging
séu orðin álitleg upphæð á
pappírnum, þá hækkar það tæpast
í takt við annað á þessum marg-
nefndu verðbólgutímum — auk
þess sem fjöldi fólks hefur alveg
orðið útundan með lífeyrissjóði,
sem margir njóta þó góðs af.
Gömlu fólki þykir nóg um
heimtufrekju unga fólksins og er
það sízt að furða, það hefur vanizt
því á langri ævi að heimta mest af
sjálfu sér og vantar dirfsku til að
heimta af bæjarfélaginu þá hjálp
sem því er skylt að veita. Aldraðir
vilja heldur líða og þjást en lifa á
bónbjörgum, og það opinbera læt-
ur einfaldlega undan þrýstingnum
frá þeim sem stöðugt minna á sig
og sínar þarfir, en skeytir ekki um
að leita þá uppi sem ekki kunna að
kvarta.
En hvers vegna dettur engum í
hug að í þessu tilfelli sem öðrum
er samhjálp eðlilegasta leiðin? Öll
þekkjum við víst fleiri eða færri
hús í gömlu Reykjavík, þar sem
ein manneskja er nú eftir í 1-2
hundruð fermetra íbúð. Hefur
þjóðarbúið efni á slíkri sóun?
Þessi hús þarf að selja, þau myndi
margt ungt fólk vilja kaupa — og
þar með kæmust gömlu barna-
skólarnir í full not á ný!
Fyrir andvirði þessara húsa
ætti að byggja rúmgóð dvalar-
heimili fyrir eigendurna (og fleiri)
þar sem þeir gætu notið öryggis og
aðhlynningar eftir þörfum.
En ekki er ég nú svo hjartagóð
að ég hugsi mér að gefa bænum
gömlu húsin — enda líklega
stykkju þá einhverjir erfingjanna
„upp á nef sér“! Nei, þetta ætti allt
að vera lánastarfsemi með hag-
kvæmum skilmálum fyrir báða
aðila, og í öllu yrði þar að vera vel
um „hnútana búið“.
Vel yrði líka að vanda til staðar
undir nýju dvalarheimilin, því
gamlir borgarbúar kunna ekki vel
við sig úti um mýrar og móa!
Einum manni myndi ég trúa
öllum öðrum betur til að teikna
slík hús og staðsetja þau, og það er
Gylfi Guðjónsson arkitekt, hann
hefur í ræðu og riti sýnt öldruðum
þann skilning sem ég hef ekki
orðið vör frá öðrum. Að vísu veit
ég vel að svo djúpt liggja rætur
ýmissa aldraðra fauska að þeim
Árni Helgason:
Bjartara
framundan?
Það væri synd að halda því fram
að myndun núverandi ríkisstjórn-
ar hafi verið mínu ágæta blaði
Morgunblaðinu, fagnaðarefni. I
það minnsta voru móttökur þess
engin ósk um velgengni hennar og
þjóðinni til handa. Ög þótt tónn-
inn hafi mildast er óhætt að segja
að betur má ef duga skal.
Viðbrögð meiri hluta þingflokks
Sjálfstæðisflokksins er þó hinum
almenna kjósanda ennþá meira
undrunarefni. Eftir að dagskipun
hafði komið frá þingflokknum til
þingmanna um að nú reyndi hver
að gera sitt til að opna leið til
myndunar þingræðisstjórnar vek-
ur afstaðan enn meiri undrun.
Þegar svo Gunnar Thoroddsen
baráttumaður í fremstu víglínu
sjálfstæðisstefnunnar í meira en
Höskuldur Skagf jörð:
Eðlilegar vangaveltur um
kvikmyndina Land og synir
Höfundur: Indriði G. Þor-
steinsson
Leikstj.: Ágúst Guðmundsson
I fyrsta mánuði þessa árs var
frumsýnd kvikmynd hér í
Reykjavík eftir bók Indriða G.
Þorsteinssonar, LAND OG SYN-
IR. Það var í mikið ráðist. Eftir
atvikum kom myndin vel út.
Landið er fagurt og frítt. Mörg
mótíf myndarinnar voru góð.
Land og litir verða sannir og í
sumum tilfellum töfrandi. Kvik-
myndun góð. Það er ekki meining
mín með þessum línum að skrifa
venjulega gagnrýni um verkið, það
eru aðrir búnir að gera. Ég stikla
á stóru en langar til að fletta
blöðum sögunnar.
Smáatriði og aftur smáatriði er
það sem gildir í listinni, segir einn
gagnrýnandinn, mikið rétt herra
minn. Það eru líka til stór smáat-
riði, sér í lagi þar sem þau eiga
ekki heima.
Drepum, drepum, sagði hann
gamli Skugga-Sveinn. Já, það var
mikið um slátrun í þessari filmu.
Hvítingur, uppáhaldshesturinn
bóndasonarins unga, var skotinn á
sínum éigin grafarbakka. Ljótt
atriði sem átti engan rétt í þessu
u.nhverfi. Það eru margir, já mjög
margir möguleikar með hestinn,
A versti var notaður. Annað
tveggja fellur hestur eða stendur
Höskuldur Skagf jörð
eftir skot, en þarna er honum
hnoðað blóðugum í gröf sína.
Smekklaust. Atriðið með heima-
ganginn var óhuggulegt (geri ráð
fyrir að handtök hafi verið sann-
söguleg).
Morðið á tíkinni í göngunum er
trúlega slys. Eftir lát gamla bónd-
ans virðist það vera fyrsta bqðorð
sonarins Éinars að gera upp
skuldina við kaupfélagið. Piltur-
inn er gerður að slíkum kjána að
furðu gegnir. öllu sauðfé er smal-
að til slátrunar. Þetta fé virtist
fallegt og í góðu ásigkomulagi.
Það mætti segja mér að flestir
sveitamenn hefðu tekið öll líflömb
frá og bestu ærnar og selt þetta á
fæti til að fá sem mest fyrir það.
Höf. og leikstjóri gera Einar að
sjálfsníðingi, tökum t.d. ástamál-
in, hann fer frá stúlkunni sinni á
mölina í alla þá óvissu, vitandi að
slíkt fallegt náttúrubarn á hann
tæpast eftir að fá. Honum er líka
fyllilega gefið í skyn að gott bú
með heimasætu bíður hans. Nei
takk, í rútuna fer hann.
Um leikendur má segja allt gott.
Týri stóð sig vel.
Tónlist Gunnars Reynis
Sveinssonar var oft góð og stund-
um með ágætum.
Það vildi renna við hjá Sigurði
Sigurjónssyni að leka niður
síðustu setningum. Það skrifast á
reikning leikstjóra. Klipping var
klaufaleg á köflum.
Það er grunur minn að aðstand-
endur myndarinnar hafi frekar
hugsað til peninganna en góðs
orðstírs. Það vantar mikið þegar
vandvirkni vantar og að ég ekki
tala um hugkvæmni. Lokal for-
vitni bjargar þessari kvikmynd.
En áfram með smjörið. Allir
þeir sem áhuga hafa á íslenskri
kvikmyndagerð. Takmarkið er og
verður að vera: NÆSTA MYND
BETRI.
hálfa öld hafði fundið stjórnar-
myndun farveg og lagt til að
flokkurinn í heild kæmi inn í
dæmið og legði sitt af mörkum,
voru flestir vissir um að þetta
gullna tækifæri yrði notað, vit-
andi það að þeir sem vilja ekki
þegar þeir fá, fá ekki þegar þeir
vilja. En það var nú eitthvað
annað. Það var eins og línurnar í
kvæði Einars Ben hefðu heltekið
meiri hluta þingflokksins: Væng-
lausu hugirnir heftast og bindast
þeir horfa inn í sig sjálfa og
blindast. Það er þess blinda sem er
hinum almenna flokksmanni
áhyggjuefni og vona að létti. Og
viðbrögðin áfram. Enn barið höfði
við stein. Getur þetta gengið öllu
lengur?
Fjárlögin eru nú komin fram.
Meirihluti þingflokks er ekki lengi
að dæma. Verðbólguhvetjandi, er
sagt. Eins og þetta hafi ekki
heyrst áður. Og getur ekki sami
meirihluti kennt sér eitthvað um
ef þetta er rétt, með því að neita
að taka þátt í baráttunni gegn
verðbólgunni, neita að vera með
til átaka.
Stjórnarsáttmálinn er talinn
brjóta í bága við stefnu Sjálfstæð-
isflokksins. Ég hefi nú verið að
reyna að finna hvar það væri en sú
leit hefir orðið árangurslaus, enda
mér og fleiri flokksmönnum vork-
unn, því seinustu árin hefir maður
ekki verið viss um hver stefnan
væri, því flokkurinn hefir eins og
aðrir tekið þátt í því að „sósialera"
þjóðina og það án nokkurrar
ánægju hins almenna flokks-
manns. Væri ekki úr vegi að fara
fram á við meiri hluta þingflokks-
ins að hann gæfi út til hins
almenna borgara, leiðarvísi um
hvar þessi brot liggja. Og ekki
kæmi mér þá á óvart þó að
flokkurinn mætti vel við una
málefnasamningnum og stefnunni
í þriggja flokka stjórn, því ekki fá
allir sitt fram.
Eitt hið allra versta í rekstri
fyrirtækja nú, er vaxtaspursmál-
ið, sem undanfarið hefir hækkað á
þriggja mánaða fresti. Þetta er
öllum rekstri áhyggjuefni. Nú
hefir ríkisstjórnin stöðvað þessa
þróun án þess að skerða rekstrar-
lánin og er þetta það mikill sigur
að fáar stjórnir hafa gert meira
gagn á ekki lengri starfstíma.
Gengisfelling og það veruleg er
kórsöngur fiskvinnslufyrirtækja,
án þess að nokkuð væri tíundað
um hvernig á rekstri væri haldið
hvað hagkvæmni og annað áhrær-.
verður ekki kippt upp — sízt við
fyrsta átak. En látum svo vera,
þeir munu fleiri sem finna kostina
við þetta fyrirkomulag og fylgja
því að málum. Ef einhver ætti
skilding í „kistuhandraðanum" til
að drýgja í stofnsjóðnum þá
myndi ekki af veita, því þetta er
mál sem þolir enga bið.
Við getum ekki — megum ekki,
láta nágranna okkar eða samborg-
ara deyja Drottni sínum aleina,
hvern í sínu horni, eins og nú
skeður oftar en nokkurn grunar.
Það verður fljótt að hefjast handa
til bjargar og vinna rösklega.
Ég heiti á ykkur öll sem hin
örláta stefna nútímans hefur gefið
menntun og aðstöðu að liggja ekki
á liði ykkar, en launa þeim
öldruðu með ráðum og dáð svita-
dropana sem það kostaði að koma
ykkur svona langt.
Gleymið ekki gamla heilræðinu:
Stráðu ljósi ánægjunnar á lífs-
braut annarra, þá mun birta yfir
þinni eigin.
Árni Helgason
ir. Gengisfelling er ekkert fagnað-
arefni og síst þegar allir samning-
ar um kaup og kjör eru lausir.
Þetta sér ríkisstjórnin og fer vægt
í sakirnar. Þessu tekur almenn-
ingur eftir og það er eftirtektar-
vert í dag að hjá hinum almenna
launþega eru ekki háværar raddir
um grunnkaupshækkanir. Hann
veit að þær hafa ekkert gildi nema
til ringulreiðar ef þjóðartekjur
vaxa ekki. Þá er sú „kjarabót"
tekin til baka sjálfvirkt. Því er það
staðreynd að yfirgnæfandi fjöldi
stendur með ríkisstjórninni í
vandasamri vegferð og vill leggja
sitt af mörkum til að eðlilegt
ástand geti ríkt í þjóðarbúskapn-
um. Fólk hefir undanfarin ár
horft á neikvæða þróun hvers
hlutar og vill í hjarta sínu straum-
hvörf. Veit og skilur að engir
áfangar nást til bjartari viðhorfa
nema með sameiginlegum fórnum.
Skilur að ef það gerir himinháar
kröfur fyrir sjálft sig er enginn
mannlegur máttur sem getur látið
þær verða að veruleika, og því
síður til góðs.
Það hefir því miður farið margt
úrskeiðis í íslensku þjóðlífi á
undanförnum árum og veitir ekki
af að taka til hendi og því eru
menn fegnir hverjum sem tekur
sér sóp í hönd til að hreinsa út. Já
í mörg horn er að líta, það þarf
engan sérstakan til að sjá.
Til margra átta er að líta og
allar atvinnugreinar þarf að fara
yfir og hagræða þeim á betri veg.
Og vissulega verður róðurinn hjá
ríkisstj. erfiður og þeir alltof
margir, sem ekki gráta þó henni
mistakist og jafnvel bíða eftir, að
svo geti til tekist. Þetta gerir
almenningur sér ljóst og ekki
verður annað heyrt að einmitt
með það í huga verði stjórninni
fylgt fastar eftir til hjálpar. Og
þeir eru ábyggilega fleiri en af er
vitað, sem ætla að sjá um að ekki
„verði skuturinn eftir, ef vel er
róið fram í“.
Megi þjóð vor fagna raunhæfum
bata á öllum sviðum.
Árni Helgason
Stykkishólmi