Morgunblaðið - 10.08.1980, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 10. ÁGÚST 1980
7
Margrét Eggertsdóttir á
Akureyri sýndi mér skrýtna
klausu undir fréttamynd í
blaði. Þar stóð: „Iðnaðar-
menn voru nýhafnir (auð-
kennt hér) undirbúning að
uppsetningu heitu pottanna í
Sundhöllinni o.s.frv. Sem
sagt, iðnaðarmenn voru ný-
hafnir undirbúning. Þetta
þykir mér ranglega mynduð
þolmynd í þessu sambandi.
Nú mætti spyrja: Hvers
vegna má ekki alveg eins
segja svo, eins og til dæmis:
iðnaðarmenn voru nýfarnir
til vinnu sinnar? Sagnirnar
að hefja og fara beyjast þó
eftir sama flokki. Rétt er það
að vísu. En á þeim er annar
munur. Fara er áhrifslaus,
stýrir ekki falli, en hefja er
áhrifssögn, stýrir falli, veld-
ur því að eftirfarandi fallorð
stendur í aukafalli (þolfalli).
Hefðu iðnaðarmennirnir ver-
ið þolendur verknaðarins að
hefja, mátti segja að þeir
hefðu verið nýhafnir, t.d. ef
þeir hefðu verið hafnir á
stall vegs og virðingar (ekki
virðingu!), en þarna eru þeir
gerendur verknaðarins við
Sundhöllina. Því er ekki rétt
að segja að þeir hafi verið
nýhafnir undirbúning. En
undirbúningur var nýhafinn
af þeirra hálfu.
Mörgum gengur undarlega
illa að koma orðunum sinn
og hvor í skaplegt samhengi.
Svo er nú komið, að til er
orðið samsetta fornafnið
sinnhvor. Fyrirsögn í blaði
fyrir skömmu var á þessa
leið: Samstaða og missætti
við sitthvort borðið. Reyndar
þarf að lesa fréttina, sem
undir stendur, til þess að vita
hvað fyrirsögnin merkir. En
í ljós kemur að samstaða
vissra aðilja, eða ósamkomu-
lag, fer eftir því við hvaða
borð þeir sitja. Með öðrum
orðum: Það er sín afstaða
eftir því við hvort borðið
setið er. Þess er getandi með
gleði að samstaða og mis-
sætti er hvort tveggja í
eintölu í fréttinni, því að svo
er fleirtöluæðið orðið mikið,
að tekið er að tala um
sumardvalir barna, og jafn-
vel orðið martröð var komið í
fleirtölu í Vikunni ekki fyrir
löngu, martraðir. Bráðum
verður víst farið að tala um
dauðana og eilífðirnar.
Ekki má alltjent miklu
muna í meðferð orða, ef
merking á ekki að brenglast.
„Málvinur" á Akureyri sagði
mér að hann hefði lesið í
blaði fyrir skömmu þessa
merkilegu frétt:
„Bannað að hengja þvott á
snúrum" Ef þarna stæði
snúru eða snúrur, hnyti eng-
inn um slíkt. Við hengjum
þvottinn okkar út á snúru(r),
en ef þágufall (snúrum) kem-
ur í stað þolfalls, snúrur, þá
er farið að hengja þvottinn
eins og glæpamenn, en ekki
til venjulegs þerris.
Eins og fyrr var getið í
þessum þáttum, er naumast
tilviljun að miklu meira er
um málvillur í fyrirsögnum
og myndatextum blaðanna
en öðru lesmáli, og er þá
líklega frægast, þegar í fyrir-
sögn í Tímanum stóð með
mynd: Nythæsta kú lands-
ins, enda þótt blaðamaður
hefði skrifað nythæsta kýr
að réttu lagi.
Er nokkur nauðsyn þess að
sniðganga orðið þröngsýnn?
Eg spyr vegna þess að fyrir
skömmu mátti sjá í blaði
lýsingarorðið mjóhuga í
sömu merkingu. Nýsmíði
orða og fjölbreytni í orðavali
er hvort tveggja gott, en
gæta verður þess, að ekki sé
verr farið en heima setið.
Mér fellur ekki nýyrðið mjó-
huga.
Er hægt að kynda heil
svæði? Svo spurði mig ein-
hver í síma. Hann hafði
heyrt sagt frá olíukyntum
svæðum. Okkur kom saman
um að húsin á svæðinu væru
líklega hituð upp með olíu, en
ekki svæðin sjálf. Sami mað-
ur gerði athugasemd við það
orðalag í myndartexta, er
kirkja var sögð smávaxin.
Menn vaxa, en hús varla.
Enn er ég sammála þessum
manni sem telur að orða-
sambandið: það er útséð um
eitthvað sé aðeins haft í
neikvæðri merkingu. Dæmi
það, sem orðabók Menning-
arsjóðs hefur um þetta, stað-
festir þessa máltilfinningu:
„Það er útséð um að hann
komi = hann kemur áreiðan-
lega ekki (auðkennt hér), það
er orðið vonlaust að hann
komi.
Tilefni þessa var blaða-
frétt, þar sem sagði að nú
væri útséð um að Hitaveita
Akureyrar hefði nægilegt
vatn næsta vetur. Og þetta
var í jákvæðri merkingu,
þýddi að enginn vafi léki
lengur á því'að hitaveitan
hefði nægilegt vatn til ráð-
stöfunar. En nota bene:
Þetta var í texta undir mynd.
Enn hafði sami maður,
sem þetta sýndi mér, heyrt í
útvarpinu þá hroðalegu
ensku, að sagt var öllum af
þeim í staðinn fyrir þau öll
eða öll þeirra. Ég ætti
kannski að segja að hann
hefði tjáð mér frá þessu, því
að nú eru menn farnir að
rugla saman orðasamband-
inu að segja frá og sögninni
að tjá.
Tvírætt mál og orðaleikir
eru löngum viðfangsefni
hagyrðinga. Maður, sem
nefnir sig Runólf ríman, læt-
ur mér þetta í té, sem ég skil
nú ekki meira en svo, en
aðrir skilja kannski betur:
Á Ekiöu ef einhver (ór hjá.
var Ástríður komin á stjá.
Á snoKvu auKahraitði
aftur á bak hana lagði.
Mjou sjalditaft að hún fari hjá.
P.S.
Mjög vondar prentvillur
komust inn á síðasta þátt, í
feitletruðum orðum. Réttar
eru málsgreinarnar þannig:
Þriðja korn væri þá líklega
rétt þannig, að stundum
sjáist spilarar ekki fyrir
o.s.frv. og: Vilja menn
kannski fara að yrkja um
ásti og sorgi í staðinn fyrir
ástir og sorgir?
RÝMINGARSALA
BANCSI
Laugavegi 20 - sími 28310

Rýmum fyrir nýjum vörum.
30%—50%
afsláttur
Hefst í fyrramáliö.
anœstunm
i
Úrvalsferðir 1980
15. ágúst Ibiza Uppselt.
22. ágúst Mallorca Uppselt.
5. sept. Ibiza 1 og 3 vikur. Laus sæti.
12. sept. Mallorca 2 og 3 vikur, örfá sæti laus.
3. okt. Mallorca 3 vikur, laus sæti.
Allir farseölar; flugfarseðlar, járnbrautafarseölar,
skipafarseölar.
FERDASKR/FSTOFAN
URVAL
VID AUSTURVÖLL SÍMI 26900
Höfum kaupendur aö eftirtöldum veföbréfllíT?!
VERÐTRYGGÐ SPARISKÍRTEINI
RÍKISSJÓÐS
10. ágúst 1980 Kaupgengi pr. kr. 100.-
1968 1. flokkur 6.124,85
1968 2. flokkur 5.529,12
1969 1. flokkur 4.422,49
1970 1. flokkur 4.049,73
1970 2. flokkur 2.921,84
1971 1. flokkur 2.688,64
1972 1. flokkur 2.344,09
1972 2. flokkur 2.005,89
1973 1. flokkur A 1.502,65
1973 2. flokkur 1.384,35
1974 1. flokkur 955,44
1975 1. flokkur 779,60
1975 2. flokkur 588,62
1976 1. flokkur 558,33
1976 2. flokkur 453,43
1977 1. flokkur 421,11
1977 2. flokkur 352,74
Innlsusnarverö
Seölabankans
m.v. 1 árs Yfir-
tímabil frá: gengi
25/1'80 4.711.25 30,0%
25/2 '80 4.455,83 24,1%
20/2 '80 3.303.02 33,9%
25/9 '79 2.284,80 77,2%
5/2 '80 2.163,32 35,1%
15/9 '79 1.539,05 74,7%
25/1 '80 1.758,15 33,3%
15/9 '79 1.148,11 74,7%
15/9 '79 866,82 73,4%
25/1 '80 1.042,73 32,8%
15/9 '79 550,84 73,1%
10/1 '80 585,35 33,2%
VEÐSKULDA- Kaupgengi m.v. nafnvexti
BREF:* 12% 14% 16% 18% 20% 38%
1 ár 65 66 67 69 70 81
2 ár 54 56 57 59 60 75
3 ár 46 48 49 51 53 70
4 ár 40 42 43 45 47 66
5 ár 35 37 39 41 43 63
*) Miðað er við auöseljanlega fasteign.
Höfum seljendur aö eftirtöldum veröbréfum:
1978 1. flokkur 287,43
1978 2. flokkur 226,88
1979 1. flokkur 191.86
1979 2. flokkur 148.86
1980 1. ftokkur 115,39
:néRKITIMMPtUM ÍSUUMM HA
VERÐBRÉFAMARKAÐUR, LÆKJARGÖTU 12 R.
lönaðarbankahúsinu. Sími 2 05 80.
OpM slla virka dags frá kl. 9.30—1*.