Morgunblaðið - 19.08.1980, Qupperneq 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 19. ÁGÚST 1980
Fordómar um álverið í ljósi reynslunnar:
„Nýjar hendur
leysi ný verkefni
án þess að því sé fórnað sem fyrir er“
Þriðja auðlindin, eins og hún er stundum köliuð, þ.e. orkan í jarðvarma og fallvötnum
landsins, ásamt orkufrekum iðnaði, verður tíðræddari möguieiki með hverjum deginum
sem iíður til að tryggja atvinnuöryggi vaxandi þjóðar og sambæriieg lífskjör hér á landi
og nágrannar búa við. Það er því ekki úr vegi að glugga lítilsháttar i þá gagnrýni, sem
fram var sett fyrir 15 árum, þegar álverið í Straumsvík var á umræðustigi, og hvern veg
þeir feiknstafir lita nú út í ijósi reynslunnar. En við skuium staldra við tvo stefnuvita,
sem varpa Ijósi á veginn.
Hvernig verða
lífskjör til
Sjávarútvegur og landbúnaður
voru hornsteinar verðmætasköp-
unar og þar með lífskjara í
landinu frá upphafi byggðar fram
á okkar daga. Þessar auðlindir,
nytjafiskar og gróðurmold, verða
áfram veigamiklir þættir í þjóðar-
búskapnum, þ.e. mótun lífskjara
okkar. Stofnstærð nytjafiska set-
ur þeim hinsvegar nýtingarmörk,
sem ekki má yfir fara, samanber
fiskifræðilegar niðurstöður vís-
indamanna okkar. Svipuðu máli
gegnir með afrakstursgetu gróð-
urmoldar. Og markaðsstaðreyndir
búvöru sníða þeirri framleiðslu
stakk. Það er því augljóst að
þriðja auðlindin, orkan, verður til
að koma í mun ríkara mæli en nú
er, ef þjóðin vill á komandi árum
búa við sambærileg lífskjör og
velmegunarþjóðir Vesturlanda.
Verðmætasköpunin í landinu,
þjóðartekjurnar, ráða lífskjara-
ramma okkar. Einkaneyzla, sam-
neyzla, félagsleg þjónusta og öll
önnur iífskjaraatriði byggja fyrst
og síðast á og ráðast af þessari
verðmætasköpun, afraktri þjóðar-
búsins. Fram hjá þeirri undir-
stöðustaðreynd verður aldrei kom-
izt.
Vaxandi þjóð —
og verkefni hennar
Þegar íslendingar deildu sem
ákafast um álverið í Straumsvík,
1965—66, vóru þeir 190.000 talsins.
Áratug síðar var íbúatalan komin
í 220.000. í „framreiknuðum
mannfjölda á íslandi" (Mann-
fjöldi, mannafli og tekjur, upplýs-
ingarit áætlunardeildar Fram-
kvæmdastofnunar) eru líkur tald-
ar á 306.000 búandi einstaklingum
hér um aldamótin 2000. íslend-
ingar á vinnualdri, 15—69 ára, eru
taldir verða 102.000 1981. Tuttugu
árum síðar, 2001, eru þeir komnir í
130.000. íslendingum á vinnualdri
fjölgar væntanlega um 14.000 ein-
staklinga áratuginn 1981—1991 og
um 17.000 til viðbótar áratuginn
1991—2001, samkvæmt tilvitnuð-
um framreikningi. Jafnvel þó að
þessar tölur séu teknar með
nokkrum fyrirvara er einsýnt, að
verulegt átak verður til að koma,
ef tryggja á vaxandi þjóð atvinnu-
öryggi og lífskjör í landinu á
komandi áratugum, sambærileg
þeim er bjóðast í þeim löndum,
sem helzt hafa togað til sín
íslenzkt vinnuafl og íslenzka sér-
þekkingu undafarið.
Það vinnuafl, sem hér um ræðir,
sækir naumast, nema að iitlum
hluta, lifibrauð í þegar fullnýtta
fiskistofna — eða „umframfram-
leiðslu“ búvöru. Drjúgur hluti þess
fer efalítið í margskonar þjón-
ustustörf, sem framleiðslustörf
verða þó að bera uppi. Þau fram-
leiðslustörf verður mestpart að
sækja til iðnaðarins, þ. á m.
orkufreks iðnaðar, er tengist
væntanlegum stórvirkjunum og
gerir þær fjárhagslega mögulegar.
„Afsalssamningur-
* 46
mn
Alþýðubandalagið og Þjóðvilj-
inn stigu stóryrðadansinn af mik-
illi kúnst 1965—66, er álsamning-
urinn var í deiglunni. Þjóðviljinn
kallaði hann „afsalssamning“.
Það var sum sér verið að „selja
landið“, eina ferðina enn. Hamrað
var á því að íslendingar væru að
afsala sér pólitísku og fjármála-
legu valdi, auk þess sem starfsemi
„auðhringsins" hér á landi negldi
Island niður sem láglaunasvæði.
Einar Olgeirsson sagði í þingræðu
4. apríl 1966: „Það, sem er höfuð-
atriðið i sambandi við tilkomu
þessa erlenda hrings, eru áhrif
hans á islenzk stjórnmál. Þessi
auðhringur verður á næstu ára-
tugum sterkasti aðilinn i íslenzk-
um stjórnmálum ..hvorki
meira né minna. Fáir eru þeir sem
vildu endurtaka slíka staðhæfingu
í ljósi tiltækrar reynslu nú.
Kenningin um láglaunasva>ðið
var m.a. rökstudd með hugsan-
legum innflutningi erlends vinnu-
afls. Einar Olgeirsson spurði á
Alþingi: „Hvernig er þá, ef þessi
erlendi hringur flytur inn erlent
verkafóik, sem hann ræður fyrir
lægri kjör ... ?“
Von er að maðurinn spyrji. En
dómur reynslunnar er sá að
starfsfólk Isals hefur jafnan verið
skrefi (ef ekki skrefum) á undan
almennum starfskjörum í landinu.
Álverið gaf fordæmi um „kjarna-
samning", sem spannaði öll við-
komandi stéttarfélög í einum
samningi. Launaflokkar, sem
upphaflega voru 14 í þessum
fyrsta „kjarnasamningi" eru nú
komnir niður í 7 — með samsvar-
andi launajöfnuði. Þetta sam-
ningsform var síðan fordæmi hlið-
stæðs samnings hjá járnblendi-
verksmiðjunni og að hluta til
samninga hjá sementsverksmiðju
og áburðarverksmiðju.
Meira en áratugsreynsla af
starfsemi ísals stangast öll á við
tilvitnuð orð þáverandi þing-
manns.
í árslok 1979 voru starfandi 670
einstaklingar hjá ísal og hefur
fjölgað síðan. Greiddur launa-
kostnaður liðið ár var rúmlega 5
milljarðar króna, sem að sjálf-
sögðu skilar sér að hluta til
sveitarfélaga og ríkissjóðs, eftir
íslenzkum skattareglum.
Orkuverðið
Orkuverð til álversins var meðal
ágreiningsefna. Slíkt ágreinings-
efni er jafnan erfitt að meta.
Eftirfarin atriði verður þó að hafa
í huga í því sambandi:
1. Orkusala til álversins var for-
senda þess að hægt var að
virkja jafn stórt og jafn odýrt
við Búrfell og gert var. Þröng-
sýnni stjórnmálamenn vildu
hinsvegar miða stærð virkjun-
arinnar við 70 MW í stað 210
MW eins og ofan á varð.
2. ísal kaupir raforku (afgangs-
orku) í heildsölu, fram hjá
dreifikerfi til hins almenna
notenda, en dreifikerfið, sem er
mjög kostnaðarsamt er einn
helzti verðþáttur smásölunnar.
3. ísal nýtir orku allan sólar-
hringinn allt árið og er skuld-
bundið til að greiða fyrir hana
án tillits til þess, hvort unnt er
að nota hana eða ekki.
4. Tekjur Landsvirkjunar frá ísal
munu á 25 ára tímabili standa
undir stofnkostnaði vegna
Búrfellsvirkjunar (greiðslu-
byrði), aðalspennistöðvar við
Geitháls og gasaflsstöðvar við
Straumsvík, ásamt báðum há-
spennulínum frá Búrfelli og
Þórisvatni.
5. Árið 1978 notaði ísal 51% af
heildarorkuframleiðslu Lands-
virkjunar en hinsvegar tæp
31,8% af uppsettu vatnsafli.
Greiðslur ísal til Landsvirkj-
unar- voru rúmlega 30% heild-
argreiðslna.
Framleiðslugjaldið
Lúðvík Jósepsson sagði í þing-
ræðu 1966: „áhrif frá þessum
framkvæmdum ... munu verða
mjög hættuieg fyrir þróun efna-
hagsmála á næstu áratugum og
mjög hættuleg fyrir byggða-
þróun i landinu“, en „byggða-
röskun“ og „skattfríðindi“ voru
meðal aðfinnsluefna.
Um þetta efni sagði Jóhann
heitinn Hafstein, þá ráðherra, er
hann mælti fyrir frumvarpinu á
sinni tíð:
• — 1 „Þetta framleiðslugjald
hefur verið við það miðað,
að skattlagning álbræðsl-
unnar verði ekki lægri en
hún myndi verða sam-
kvæmt hæstu skattálagn-
ingarreglum er gilda hér á
landi í dag.“
• — 2 „ ... Önnur ástæða fyrir
þessu formi skattgreiðslu
er sú, að það var talið af
sérfræðingum, bæði er-
lendum og íslenzkum sem
við höfðum samráð við, að
það væri mjög erfitt að
fylgjast með framtölum
slíkra fyrirtækja, sem
væru hlekkur í langri
framleiðslukeðju ... mikið
hagræði og meira öryggi
fyrir okkur að hafa skatt-
gjaldið í því formi sem hér
um ræðir," þ.e. ákveðið
framleiðslugjald á tonn.
• — 3 „Loks var það sjónarmið,
að það var talið æskilegt
að hálfu ríkisstjórnarinn-
ar að verja skatttekjum af
álbræðslunni með öðrum
hætti ... að meginhluti af
skattgjaldinu renni í jöfn-
unarsjóð til að stuðla að
meira jafnvægi en ella
væri í byggð landsins."
í upplýsingariti um álverið á 10
ára starfsafmæli þess, 1979, kem-
ur fram, að álverið hefur verið
stærsti skattgreiðandinn í land-
inu. Þannig var framleiðslugjaldið
1978 7% hærra en álagðir skattar
hefðu numið, samkvæmt þágild-
andi almennum skattaákvæðum.
Árið 1977 var SÍS með hæst
heildargjöld félaga, skv. skatt-
skrá, tæplega 192 m.kr., en fram-
leiðslugjald ísals þá var 271,5
m.kr. (launatengd gjöld ekki með-
talin). Á sl. ári, 1979, greiddi ísal
3,1 milljarð króna í orku og
framleiðslugjald. Þar af var fram-
leiðslugjaldið 827 m.kr. Um þriðj-
ungur þess rennur til Hafnar-
fjarðarkaupstaðar.
Ekki þarf að gera landsbyggðar-
fólki grein fyrir því, hver hlutur
atvinnujöfnunarsjóðs (síðar
byggðasjóðs) hefur verið í at-
vinnuuppbyggingu í strjálbýli, en
megintekjustofn sjóðsins var hluti
framleiðslugjalds frá álverinu.
Kenningin um „byggðaröskun"
hefur því orðið sér ærlega til
skammar, ekki síður en ýmis
önnur gagnrýnisatriði, sem
þröngsýnni þingmenn settu fram í
umfjöllun málsins vorið 1966.
»1^^^rgangur — 77. lolublað.
Afsalsssmm'ngurinn
(fyrir Alþing í msrr
l I Fnimirnr„ 1.Ir-i.’i_ _
Kröfugöngur bannaðar i 5-Vieti.....
Frakkar og brottflutningur
Sjá síðu 0
«J? F™mvarP ríkiistjómarinnar um lagastatl.
Mat.ngu a samn.ng, v.fl auóhr.ng.nn Sw.ss Alu-
1 T 'ram 8 a]t>inB' ' 1 april
Samn.ngur þessi var undirritaSur af Jóhanni
Hafstein raðherra þann 28 marz sl , en hvers
, , _ hrevt,n? “ samningnum frá alþingi mun
telj.rt samningsrof af hálfu auðhringsins. eirs
ng koir. fram a blaðamannarundi á Hóg.mum
Er þvi aJþingi gróflega misboðið með þes., ,ri
málsmeðferð strax í upphati og þar með þjóð-'
inni allri, En þa.1 er ekki eina sminin i sam-
band. v,ð samning þennan. þvi verði samning.
mé rih f "r,m'0i;a s,a,,fos'ur lf knöppum þing-!
meinhluta. I.klega . trássi við meiri h.uta þjóð-
ar.nnar: mun hann loi,,a a! sér að fslendingar 1
afsah ser retti yf„. landsins g*ðum tíl erlendra
aðila a morgum svlðum Skulu hér nefnd nokk-1
ur afnði:
^fSSáá 2W? Sr-aar'
'■ESftX&yz
---------- :a,^a' „íes?:
--- r ” - w „ **■ n •iMcaJir Og frá iN-.n fundum ct
AaMri

L.
Mikil andstaða á Alþingi
gegn kísilgúrfrumvarpinu
Korl Kristjónsson, íhaldið oq AlþýSuflokkurinn
stóðu að samþykkt mólsins í efri deild
n Kísilgúrfrumvarpið, með viðtaekum heimildum til nkisst ðmannnar
sem^ S Ldarisk. auðhringinn Johns-Manville hlaut M. £
■æK þingmanna Sjálfstæðisflokksins og Alþyðuflokksms að
arli Kristjánssyni í efri deild Alþin^is í g*r
n Fróvísunartillaga var felld með 10 atkv. gegn 8. og 1. grein frum-
“ «^:i,
gunni og gegn frumvarpinu.
• JHeO tllkotna þe«a fyrtrUekli |
mlwlr MývotnMvcll *aml af b»i.
sem hún i dýrm*t»»« O*
■Idrci »ftur" .»««1 nortlenikl
hóndinn Hjmltl H»r»ld.*on i
rrdunum i Alpingl I «ter.
Mállð var tll 2. umreáu og
| flutti Karl Krl*IJin»»on fram-
sogurgpðu af hálfu moirihlutan*-
Cyllti hann i rsnflu *mni umn-
ingana vlð hinn bandaritka auA-
hring, taldi málinu. byggingu
rekstrí kiailgúrverkamiðju
M>*v«tn miklu betur borgiA
samvinnu við hann en hið hnl
lcnzka félag aem lögin voru mið J
uð við I fyrstu „
Lagðí Karl aherrlu á aö írum I
varplð yröl að a-'arelða á þes*i|
þingl. þvi enginn vlssi hVc þolin
mður Johns-Manvillehrlngun- ,
yrðif Karl Játaði að f!o|íy*bræð-1
ur hans vaervt uggandi tm hinar 1
viðt*ku heimildir til riklsatjóm-
annnar wm I frumvarpinu eru. ,
en sagðist fullvissa þá um að
1 óhætt vaerl að veita rfklntjóm-
| innl þeoaar helmlldlr og l«g»'
haqn þad újmlgwið ®