Morgunblaðið - 19.08.1980, Síða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 19. ÁGÚST 1980
HEKLUELDAR 1980
Útgefandi hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Ritstjórnarfulltrúi Þorbjörn Guðmundsson.
Fréttastjóri Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Skeifunni 19, sími 83033.
Áskriftargjald 5.000.00 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 250
kr. eintakiö.
Heklueldar
Sextánda kos Heklu, frá því að ísland bygfíðist, hófst á
sunnudajíinn. Þetta kos virðist ætla að taka svipaða
stefnu ojt fyrri Heklusos, þótt á þessari stundu sé of snemmt
að slá nokkru föstu um það. Gosið gerði engin boð á undan
sér ojt framvinda þess Kæti orðið með öðrum hætti en í fyrri
Kosum. Andspænis eldjtosum vitum við það eitt með vissu,
aö mannleftur máttur verður yfirleitt að lúta í lægra haldi í
þeim átökum. Menn eiga fótum fjör að launa, þar til þeir
hafa áttað sig svo á öllum aðstæðum, að þeim finnst þeir
fullfærir til að horfast í auftu við náttúruöflin. Sagan
fteymir þó einnift dæmi þess, að mönnum hafi tekist að
hemja náttúruöflin í eldftosum og nægir þar að minna á,
með hve ftiftusamleftum áranftri ftlóandi skriðunni var
haldið í skefjum í Vestmannaeyjum.
Sajta okkar fteymir einnift jarteiknasöftur um það, að fyrir
Guðs náð töldu menn hraunkvikuna hafa stöðvast, áður en
hún ftrandaði blómleftum byftftðum. Áður fyrr hræddust
menn skruðninfta og drunur eldkraftsins, þegar hann brýst
úr iðrum jarðar spúandi eimyrju upp í himininn. Þá voru
þessi ógnarlegu náttúruhljóð taldar stunur og vein þeirra,
sem þjáðust í hinum eilífa eldi. Og í muskunni sáust
járnfuglar myrkrahöfðingjans storka dagsbirtunni. Sú
fáfræði, sem fram kemur í þessari lýsingu, og var einkenni á
viðbrögðum erlendra manna við fréttum af Heklugosum
fyrr á öldum, náði aldrei útbreiðslu meðal íslendinga. Þeir
lærðu fljótt að líta á eldgos sem hverja aðra óáran, sem þeir
yröu að búa við, ef þeir ætluðu að halda áfram að þrauka í
landinu. Með því að setja traust sitt á drottinn allsherjar og
eigið þolgæði börðust þeir áfram og gáfust aldrei upp.
Gosið í Vestmannaeyjum 1973 sýndi okkur, sem nú
byggjum ísland, að slíkar náttúruhamfarir eru ekki aðeins
sjónarspil, þær geta haft mikla eyðileggingu í för með sér og
raskað högum þúsunda manna. Og atburðirnir umhverfis
Kröflu minna okkur á, hve máttvana við erum gagnvart
duttlungum náttúrunnar. Nútímamanninum gleymist það ef
til vill, að hann getur verið viðkvæmari fyrir afleiðingum
eldgosa en forfeðurnir. Með öðrum hætti en þeir eigum við
mikið undir því, að ekki verði röskun á eðlilegri hegðan
jarðarinnar. Yrði breyting á hitagjöfunum í iðrum jarðar,
hefði það hinar alvarlegustu afleiðingar í för með sér, og
breytingar á streymi vatnsfaila gætu haft í för með sér
röskun á allri raforkuframleiðslu. Hekla hefur nú gosið
tvisvar síðan Þjórsá var virkjuð við Búrfell í skugga Heklu.
Virkjunin starfaði eðilega í fyrra skiptið, og svo virðist sem
það sé einungis gjóskan, sem trufli raforkuframleiðsluna við
Sigöldu og framkvæmdirnar við Hrauneyjafoss. Strax eftir
fyrstu hrinuna hefur hindruninni verið rutt úr vegi og
hundruðum manna hefur að nýju verið stefnt til starfa við
Hrauneyjafoss. Tjónið verður eins og jafnan áður varan-
legast á gróðri jarðar og bændur óttast um sauðfé, sem
gengur á fjöllum.
Nútímamenn á íslandi eru iíklega áhyggjuminni vegna
eldgosa en forfeður þeirra. Engu er líkara en margir líti á
Heklugosið sem einskonar flugeldasýningu náttúruaflanna.
1 frásögnum fréttamanna minna lýsingarnar á eldgosum á
íþróttakappleik, þar sem eitthvað merkilegt þarf helst að
vera að gerast á hverju andartaki. Vissulega er gleðilegt, að
svo skuli komið, að litið sé á eldgos á íslandi sem spennandi
sýningu. Hinu má þó ekki gleyma, að þessu gamni getur
fylgt mesta alvara. Ástæða er til að brýna fyrir áhorfendum
að hlíta í einu og öllu þeim reglum, sem settar eru, og gæta
nauðsynlegrar varúðar.
Sigurður Þórarinsson, jarðfræðingur, er manna fróðastur
um Heklugos. I bók sinni Hekla, sem Almenna bókafélagið
gaf út 1970, kemst Sigurður svo að orði: „Gossaga Heklu
síðan Island byggðist er samofin sögu íslenskrar þjóðar,
snar þáttur í þúsund ára baráttu hennar við eld og ís,
baráttu, sem nútíma tækni hefur engan veginn bundið enda
á, þótt hún hafi létt hana verulega. Hvert Heklugos færir
okkur Islendingum nýja reynslu, sem við verðum að draga
lærdóm af. Náttúruhamfarir slíkar sem eldgos og jarð-
skjálftar verða að vísu ekki hindraðar, og gagnvart þeim er
eðlilegt að mannkindin finni til vanmáttar, en minnast má
þeirra orða, er gamall maður á Dalvík mælti við mig eftir
jarðskjálftann 1934, er flest hús í kauptúninu hrundu: „Það
er ekki alltaf Guði um að kenna er ólukka skeður.““
ÞAÐ var napurlegt að aka inn Landmannalcið í gær. Við
vorum rétt komnir upp fyrir Tröllkonuhlaup austan við
Búrfell, þegar við ókum inn á öskusvæðið. Þar sem áður
voru grænar hlíðar Sauðafells og Valafells voru nú svartar
auðnir. Bamdur úr Landamanna- og Iloltahrcppi höfðu laust
fyrir hádegi farið inn á afréttinn til að smala fé sínu og við
hittum þá fyrstu í Sölvahrauni. Þar var áður eitt helsta
gróðurlendi á framrétti Ilolta- og Landmanna. Nú var þetta
sva»ði svört auðn og eina lífsmarkið, sem vart var við var
sauðfé, er sást þar á stangli ráfandi um auðnina. Á eftir
fylgdu smalarnir. „Þetta er jafn svart og þetta var grænt
fyrir helgina.“ varð cinum smalanum að orði og það var
samdóma álit allra að stór hluti afréttarins væri ónýtur og
þar yrði ekki beitt fé á næstu árum.
Fylgst með smöl-
un á Landmanna-
og Holtamanna-
afrétti í gær
Það var ekki laust við að kindurnar væru hálf áttavilltar. þegar þær voru reknar fram auðnina í Sölvahrauni;
gróna hvamma. var nú ein samfelld svört breiða og gömul kennileiti voru horfin.
Féð verður fljótt sárfætt í vikrin-
um og hér sýnir Kristinn Guðna-
son frá Þverlæk i Holtum okkur
hvernig önnur klaufin er blóði
drifin.
Nokkrir bændur úr Landsveit
fóru í gærmorgun inn á afréttinn
til að kanna ástandið og að sögn
Sigurjóns Pálssonar, bónda á
Galtalæk er afrétturinn nánast
ónýtur allt frá afréttargirðing-
unni og inn undir Helliskvísl.
Vikur og öskufallið hefur þó orðið
mest á belti, sem teygir sig þvert
yfir áfréttinn skammt neðan við
afréttargirðinguna og inn fyrir
Valhnúka. Á þessu svæði er vik-
ur- og öskulagið víða 20 til 30
sentimetrar. Fyrir innan Vala-
hnúka hefur aðeins fallið þunn
aska og í gær var öskufall inn
undir Landmannahelli. „Það er
ekki um annað að ræða en smala
allan afréttinn og koma fénu
niður í byggð á gróður. Á fram-
afréttinum er féð í algjöru svelti,
því þar er enginn gróður og lítið
um vatn. Þá þolir féð illa að
ganga á vikrinum, því klaufirnar
Helgi Haraldsson bóndi á Efri-Rauð:
gróf niður í gegnum vikurlagið. 1
gróður. Talið var að þarna væri viki
„Hér sést ekki g*i
blettur næstu ári