Morgunblaðið - 09.09.1980, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 9. SEPTEMBER 1980
Verulegur munur er á
stefnuskrám bandarísku
stjórnmálaflokkanna
Fyltíi bandarísku stjórnmála-
flokkanna í kosninfjum ræðst yfir-
leitt fyrst 0(; fremst af vinsældum
einstakra frambjóðenda. Stefna
flokkanna skiptir minna máli en
skoðanir og framkoma frambjóð-
enda. Raunin gæti þó orðið önnur
í ár. Munurinn á stefnum flokk-
anna er aujíljósari nú en oft áður,
en það ætti að hafa áhrif á
skoðanamyndun kjósenda.
Jimmy Carter frambjóðandi
Demókrata benti á, þegar hann
hafði hlotið útnefningu flokks
síns, að stefna Repúblikana hefur
ekki verið jafn íhaldssöm ok nú
síðan 1964. Þá töpuðu Repúblikan-
ar með Barry Goldwater í broddi
fylkingar kosningunum fyrir
Lyndon B. Johnson og Demokröt-
um með miklum mun atkvæða.
Carter vonar, að sá leikur endur-
taki sig í nóvember, en Ronald
Reagan frambjóðandi Repúblik-
ana er að sjálfsögðu á öðru máli.
Hann er sannfærður um, að stefna
Repúblikana sé það, sem þjóðin
þarfnast og vill, og er hreykinn af
stefnuskrá flokksins.
Carter er ekki eins ánægður
með stefnuskrá Demókrata.
Edward Kennedy og stuðnings-
menn hans fengu ýmsu áorkað á
landsþingi flokksins, sem Carter
hafði áður verið andvígur. Hann
gekk að kröfum þeirra til að
styrkja stöðu sína í flokknum og
auka sigurlíkur hans í kosningun-
um. Stefnuskrá Demókrata er því
frjálslyndari en nokkru sinni fyrr
og mun frjálslyndari en stefna
Carters í forsetastóli undanfarin
fjögur ár.
Um 37% bandarískra kjósenda
eru óháðir flokkunum, 39% kalla
sig Demókrata, en aðeins 25%
Repúblikana. Þó hafa 8 af 14
Bandaríkjaforsetum á þessari öld
verið Repúblikanar. Mikill fjöldi
kjósenda tekur afstöðu til flokk-
anna eða frambjóðenda þeirra
með tilliti til einstakra mála-
flokka. Þrýstihópum um einstaka
málaflokka hefur vaxið mjög fisk-
ur um hrygg á síðústu árum, og
þeir höfðu veruleg áhrif á stefnu-
mótun flokkanna á landsþingum
þeirra í sumar. Þeir komu því til
leiðar, að flokkarnir tóku harðari
afstöðu til ýmissa mála í stefnu-
skrám sínum en oft áður.
Flestum er fullljóst, að stefnu-
skrár flokkanna gefa aðeins vís-
bendingu um þá átt, sem flokkarn-
ir vilja stefna í, en þeim er sjaldan
fylgt út í ýztu æsar, og frambjóð-
endur brjóta jafnvel oftar en ekki
í bága við þær strax að loknum
kosningum. Þó er forvitnilegt að
bera saman boðskap Demókrata
og Repúblikana í kosningunum í
ár.
Innanríkismál
Þrýstihópar um einstök málefni
hafa mest áhrif á stefnu flokk-
anna í félagsmálum. Þeir láta allt
frá hámarkshraðá á vegum úti til
réttinda kynvillinga til sín taka. Á
landsþingum flokkanna bar þó
mest á hópum með eða á móti
jafnréttislögum og fósture.vðing-
um — með á þingi Demókrata og á
móti á þingi Repúblikana.
Demókratar telja fóstureyð-
ingar til réttinda kvenna og vilja,
að fjárhagsaðstoð ríkisins nái til
kostnaðar efnalítilla kvenna
vegna fóstureyðinga. Repúblikan-
ar eru andvígir því og styðja
breytingartillögu við stjórnar-
skrána, sem á að snúa ákvörðun
Hæstaréttar frá 1973 um löggildi
fóstureyðinga við og „tryggja rétt-
indi ófæddra barna", eins og segir
í stefnuskrá þeirra.
Áður en breytingatillögur við
bandarísku stjórnarskrána geta
tekið gildi, þurfa 38 ríki, eða %
hlutar Bandaríkjanna, að sam-
þykkja þær. Barátta fyrir sam-
þykkt breytingartillögu, sem á að
tryggja jafnrétti kynjanna hefur
staðið lengi. 35 ríki hafa þegar
samþykkt hana. Stjórnmálaflokk-
arnir studdu báðir tillöguna í
stefnuskrá sinni 1976, en Repú-
blikanar gera það ekki í ár.
Demókratar ítrekuðu stuðning
sinn á landsþingi flokksins og
kváðu fastar að orði en nokkru
sinni fyrr.
Þeim er umhugað um, að ríki,
sem enn hafa ekki samþykkt
jafnréttistillöguna, geri svo hið
bráðasta. Til að stuðla að því hafa
þeir þá stefnu, að þinga hvorki í
ríkjum né styrkja frambjóðendur,
sem eru á móti tillögunni. Repú-
blikanar eru hlynntir jafnrétti
kynjanna, en vilja ekki að það
kosti konur gamalgróin réttindi,
eins og að vera undanþegnar
herskyldu. Þeir vilja, að ríkin fái
að taka afstöðu til tillögunnar upp
á eigin spýtur og án íhlutunar
stjórnmálaflokkanna eða alríkis-
stjórnarinnar.
Stefna Repúblikana boðar í
flestum málum minni afskipti
alríkisstjórnarinnar og frekara
sjálfstæði heimastjórna ríkjanna
50. Þeir lofa að minnka ríkisút-
gjöd og lækka tekjuskatta ein-
staklinga verplega á næstu 3
árum. I stefnuskrá þeirra segir:
„Með því að auka hagvöxt mun
skattalækkun draga úr nauðsyn
ríkisstyrkja til atvinnulausra, vel-
ferðaáætlana og atvinnubóta-
vinnu."
Repúblikanar telja að þjóðinni
.
stafi um þessar mundir mest
hætta af verðbólgu og áhrifum
hennar á atvinnulífið, en þess
vegna „verður Carter að láta af
stjórn"! Þeir vilja, að framboð á
peningum vaxi í samræmi við
hagvöxt, og segja: „Ef við eigum
að ná takmarki okkar um fulla
atvinnu og jafnvægi í verðlags-
málum, er aðgerða þörf, bæði í
ríkisfjármálum og peningamál-
um.“
Demókratar eiga í vök að verj-
ast í efnahagsstefnu sinni, þar
sem kreppan, sem nú ríkir í
Bandaríkjunum, reið yfir landið í
stjórnartíð þeirra. Verðbólgan
hefur minnkað á undanförnum
mánuðum, en atvinnuleysi hefur
aukizt. Fyrir tilstilli Kennedys
segir í stefnuskrá þeirra: „Flokkur
Demókrata mun ekki beita stefnu,
sem leiðir til vaxtahækkana og
aukins atvnnuleysis í baráttu
sinni gegn verðbólgu. Við munum
ekki gera neinar ráðstafanir,
hvorki í ríkisfjármálum né pen-
ingamáíum, sem munu auka at-
vinnuleysi verulega."
Þessi stefna Demókrata brýtur í
bága við aðgerðir Carters gegn
verðbólgu á síðustu mánuðum, en
hann sagði í yfirlýsingu til lands-
þingsins um stefnuskrána: „Ég
legg áherzlu á, að ekkert er mér
mikilvægara í innanríkismálum
en full atvinna. En okkur verður
að vera ljóst, að með aðgerðum til
að ná fullri atvinnu verðum við
einnig • að hamla á móti verð-
bólgu."
Utanríkis-
og varnarmál
Báðir bandarísku stjórnmála-
flokkarnir vilja styrkja stöðu
Bandaríkjanna í heiminum, en
Demókratar vilja fara hægar í
sakirnar en Repúblikanar, sem
vilja eyða miklu fé til varnarmála
og gera herafla landsins sem
fjölbreytilegastan. Báðir meta At-
lantshafsbandalagið mikils og
vilja efla það og styrkja í samráði
við hin aðildarlöndin. Flokkarnir
eru sammála um að aftra ásókn
Sovétríkjanna, en Repúblikanar
eru mun harðorðari í þeirra garð
en Demókratar, sem leggja
áherzlu á samningaviðræður við
Sovétmenn í stefnu sinni.
í stefnuskrá Repúblikana segir:
„Repúblikanar harma þá sveiflu,
sem á sér stað í átt að hlutleysi í
Vestur-Evrópu ... Eitt helzta tak-
mark ríkisstjórnar Repúblikana
verður að tryggja í samráði við
aðildarlönd NATO, að Bandaríkin
leiði sameiginlegt átak, til að
endurreisa öflugt og sjálfsöruggt
bandalag, sem er viðbúið ógnum 9.
áratugsins.
Yfirburðir Sovétríkjanna í her-
búnaði er helzta utanaðkomandi
hættan, sem steðjar að NATO.
NATO hefur of oft á svokölluðu
„detente" tímabili dregið úr eða
seinkað nauðsynlegum aðgerðum í
varnarmálum og gért sér of mikl-
ar vonir um samninga um vopna-
takmörkun, á meðan Varsjár-
bandalagið undir stjórn Sovétríkj-
anna hefur orðið sterkasta her-
bandalag heims."
Demókratar segja hins vegar í
stefnuskrá sinni: „Bandaríkin eru
nú og munu verða áfram sterkasta
veldi veraldar ... Ríkisstjórn
Demókrata mun stuðla að sterku
Atlantshafsbandalagi og stöðugu
hernaðarjafnvægi í Evrópu. Við
munum reyna að endurnýja kjarn-
orkuvopn og hefðbundin vopn
NATO um leið og við stuðlum að
jöfnum samdrætti innan NATO og
Varsjárbandalagsins."
Fyrir rúmu ári síðan undirritaði
Jimmy Carter annan samning
Bandaríkjamanna við Sovétríkin"
um takmörkum vopnabirgða
(SALT II). Samningurinn bíður
enn afgreiðslu í bandaríska þing-
inu, en vinsældir hans dofnuðu
mjög við innrás Sovétríkjanna í
Afganistan. Repúblikanar kalla
samninginn „hreinasta gallagrip"
í stefnuskrá sinni og segja, að
hann myndi „lögfesta veikari
stöðu Vestrænna ríkja". Demó-
kratar eru á öðru máli og segja:
„Einu takmarki stjórnar Demó-
krata vr náð við gerð SALT II
samningsins. Hann styrkir þjóð-
aröryggi okkar beint, og við mun-
um reyna að fá hann samþykktan
við fyrstu hentugleika."
Demókratar eru ákveðnir í „að
láta hugsjónir okkar (Bandaríkja-
manna) gegna mikilvægu hlut-
verki í mótun utanríkisstefnu
Bandaríkjanna". Þeir eru ánægðir
með mannréttindastefnu Carters
síðastliðin fjögur ár og munu
„fylgja gildandi lögum með því að
neita ríkisstjórnum, sem brjóta
grundvallarmannréttindi, um að-
stoð, nema aðstoðar sé þörf af
augljósum mannúðarástæðum".
Repúblikanar eru lítt hrifnir af
mannréttindastefnu Demókrata.
Þeir segja, að hún hafi komið
niður á yfirlýstum vinaþjóðum
Bandaríkjanna, en lönd, sem virða
mannréttindi einskis, eins og
Sovétríkin, Víetnam og Kúba, hafi
ekki fundið fyrir henni. Repúblik-
anar lofa að fylgja á ný „þeirri
grundvallarreglu að koma fram
við vin sem vin og yfirlýstan óvin
sem óvin án nokkurra afsakana“.
ah
i..........................J