Morgunblaðið - 20.09.1980, Qupperneq 13

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 20. SEPTEMBER 1980
13
Píanó-
tón-
leikar
NORRÆNA húsiö hefur um
árabil verið mikilvirkt í
hljómleikahaldi og oft boðið
upp á feiki góða listamenn.
Þessi starfsemi hússins hef-
ur notið mikilla vinsælda og
oftast hafa tónleikar verið
vel sóttir. Vetrarstarfið
hófst að þessu sinni með
tónleikum finnska píanó-
leikarans Pekka Vapaavu-
ori, sem samkvæmt efnis-
skrá er ekki aðeins píanó-
leikari heldur hefur einnig
próf og pappíra upp á það að
vera orgelleikari, kórstjóri
og prestur.
Vapaavuori er fæddur
1945 og kom fyrst fram sem
píanóleikari 1973. Efn-
isskráin var að fyrri hluta
Krómantíska fantasían eftir
Bach og Waldstein-sónatan
eftir Beethoven. Til að leika
þessi verk þurfa flytjendur
ekki aðeins að vera góðir
spilarar heldur og kunna
skil á svo mörgu varðandi
stíl og gerð verkanna. Ef
þar við bættist hæfileikinn
til að laða fram þessa þætti

eítir JÖN
ÁSGEIRSSON
og gæða þá tilfinningu, þ.e.
túlka innihald verksins en
ekki aðeins sýna sjálfan sig,
mætti vel sætta sig við að
heyra þessi verk einu sinni
enn. Það verður að segjast
eins og er, að hvorugt þess-
ara verka kunni Vapaavuori
svo vel að hann hefði nokk-
urn sóma af flutningi
þeirra. Jafnvel óhreint pían-
óið með ískrandi pedal er
ekki afsökun fyrir ýmsum
túlkunartiltektum, eins og
t.d. upphafið á þriðja þætti
Waldstein-sónötunnar, sem
í orðum hefur verið reynt að
lýsa sem „tærri og glamp-
andi klassik", en varð í
flutningi Vapaavuori eins
og rómantísk „Noktúrna"
eftir John Field. Snillingur-
inn Dinu Lipatti sagði, er
hann var spurður hvers
vegna hann léki aldrei verk
eftir Beethoven, að hann
væri ekki búinn að ná þeim
þroska, sem þarf til að túlka
skáldskap hans. Wald-
stein-sónötuna eiga flytj-
endur að geyma sér til þess
tíma er þeir hafa náð að
upplifa einhvern hluta
þeirrar reynslu, sem Beet-
hoven byggði sinn skáldskap
á.
A seinni hluta tónleik-
anna flutti svo Vapaavuori
verk eftir Rautavaara og
Karjalainen, ekki tiltakan-
lega rismikil verk, en þægi-
leg áheyrnar, einkum seinna
verkið, Lappeskeja eftir
Karjalainen, sem er alveg
nýtt af nálinni.
Tónleikunum lauk svo
með L’isle joyeuse, eftir
Debussy, sem skall á eins og
gróðurfellandi haglél, en
slotar skyndilega og nær
hámarki í þögn vonbrigð-
anna.
Jón Ásgeirsson.
Eiður Guðnason, formaður fjárveitinganefndar:
Þyrlukaup Landhelgisgæzlunn-
ar voru til umræðu í Morgunblað-
inu í fyrradag og ekki að ástæðu-
lausu. Frá því var greint í frásögn
blaðsins, að hvorki væru þessi
þyrlukaup heimiluð í fjárlögum
yfirstandandi árs, né heldur á
lánsfjáráætlun ársins 1980. Hvort
tveggja er þetta rétt. Engu að
síður er ný þyrla Landhelgisgæzl-
unnar væntanleg til landsins eftir
fáeina daga. Hún kostar um 800
milljónir króna. Hvernig má slíkt
vera? Hvernig gerist það, að
ákveðin er 800 milljón króna
fjárfesting án þess að fyrir liggi
heimild í fjárlögum eða lánsfjár-
áætlun?
Kaupin hvergi
samþykkt
Eins og að ofan greinir hafa
þessi þyrlukaup, að því er ég veit
bezt, aldrei verið formlega sam-
þykkt í ríkisstjórn. Hér er ekki
verið að leggja dóm á, hvort rétt
sé að kaupa þyrlu nú, og þá
þessarar gerðar, heldur það eitt,
hvort farið hafi verið að lögum í
sambandi við þessa ákvörðun. Mér
sýnist, að svo hafi ekki verið.
Hinn 21. febrúar síðastliðinn
mætti Pétur Sigurðsson forstjóri
Landhelgisgæzlunnar ásamt
Baldri Möller ráðuneytisstjóra
Eiður Guðnason
verið að blekkja þingið, — fjár-
veitingavaldið. Og slíkt getur Al-
þingi Islendinga ekki látið bjóða
sér.
I viðtalinu við ráðherra segir og
orðrétt:„Síðar gerðist það svo, að
þyrlan varð tilbúin nú í septem-
ber (leturbr. mín) og var þá
ákveðið að leysa hana út“. Engu er
líkara en það hafi gerzt öllum að
óvörum, að allt í einu stendur
fullsmíðuð þyrla vestur í Banda-
ríkjunum tilhúin til afhendingar.
Var þó forstjóri Landhelgisgæzl-
unnar búinn að lýsa yfir við
fjölmiðla, að þyrlan kæmi í sumar.
Engu er líkara en þarna hafi allt í
einu gerzt galdraverk hin mestu
Þyrlan, sem „varð tilbúin“
Hver tók
ákvörðun?
í viðtali Morgunblaðsins í fyrra-
dag við Friðjón Þórðarson
dómsmálaráðherra kemur fram,
að hugmyndin um þyrlukaupin sé
frá 1974, en kaupin hafi verið
ákveðin 1976. Nú væri fróðlegt að
fá að vita: Hver tók þá ákvörðun?
Síðan 1976 hafa fjórar ríkisstjórn-
ir setið hér að völdum, og mér er
ekki kunnugt um að nein þeirra
hafi tekið formlega ákvörðun um
þyrlukaupin.
Akvörðun mun hinsvegar hafa
verið tekin um að skrá Landhelg-
isgæzluna í biðröð væntanlegra
kaupenda hjá framleiðanda þyrl-
unnar, þar sem afgreiðslutími var
langur. Sá kostnaður, sem þessari
skráningu fylgdi, var greiddur
með varahlutabirgðum frá þyrlu
Landhelgisgæzlunnar, sem hlekkt:
ist á í Skálafelli á sínum tíma. í
desember 1978 mun hafa verið
tekin ákvörðun um ýmsan sérbún-
að til þessarar nýju þyrlu, en þá
jafnframt tekið fram, að ekki væri
búið að gera bindandi kaupsamn-
ing. Síðan gerist það, að tilkynnt
er í fyrravetur að ný þyrla Land-
helgisgæzlunnar sé væntanleg til
landsins næsta sumar.
dómsmálaráðuneytisins á fundi
hjá fjárveitinganefnd. Þar bar
þyrlukaup á góma og af hálfu
nefndarinnar kom fram, að fjár-
veitinganefnd hefði aldrei sam-
þykkt fjárveitingu til þessara
kaupa. A þessum fundi upplýsti
forstjóri Landhelgisgæzlunnar, að
flugvélar mundu í auknum mæli
taka við landhelgisgæzlu á kom-
andi árum, enda kostaði rekstur
tveggja flugvéla álíka og rekstur
eins skips.
Enn kom forstjóri Landhelgis-
gæzlunnar á fund fjárveitinga-
nefndar (undirnefndar) hinn 23.
júlí síðastliðinn. Þar kom það
skýrt fram, að þyrluna á að greiða
á þessu ári og að hvorki er heimild
fyrir slíkri greiðslu á fjárlögum né
í lánsfjáráætlun. Undirnefnd fjár-
veitinganefndar óskaði þá eftir
því að fá í hendur öll bréfaskipti,
bæði dómsmálaráðuneytis og
Landhelgisgæzlu, varðandi þessi
kaup. Þau gögn hafa ekki borizt
nefndinni. Þá kom og fram í
fyrsta skipti, að forstjórinn taldi
hugsanlegt að selja eldri Fokker-
flugvél Gæzlunnar, er umtöluð
þyrla kæmi í gagnið. Áður hafði
það verið sjónarmið Landhelgis-
gæzlunnar, að tvær Fokker-
flugvélar þyrftu að vera til staðar,
auk þyrlu. í fjárlagafrumvarpi
yfirstandandi árs er gert ráð fyrir
sölu annarrar Fokker-vélarinnar,
ásamt sölu Árvakurs (sem orkar
mjög tvímælis) og eiga þau við-
skipti að skila 395 milljónum
króna. Á þessum fundi kom einnig
fram, að ekki væri unnt að hætta
við þyrlukaupin, nema með mjög
verulegum kostnaði.
Furðuleg ummæli
dómsmálaráðherra
Mér er mæta vel ljóst, að sá
sómakæri maður, sem nú gegnir
embætti dómsmálaráðherra, hef-
ur lítil afskipti haft af þessu máli.
Það er arfur frá Ólafi og Stein-
grími. Hins vegar get ég ekki
annað en lýst furðu á þeim
ummælum ráðherra, að þyrlu-
kaupin hafi ekki verið færð inn á
lánsfjáráætlun í vetur vegna þess,
eins og segir orðrétt, var „af
eðlilegum ástæðum reynt að hafa
hana sem lægsta og þyrlukaupin
ekki færð þar inn á“. Og nú er
ekki nema von að spurt sé: „Hvern
var verið að blekkja með því að
færa þyrlukaupin ekki inn á
lánsfjáráætlun? Svarið liggur
auðvitað beint við. Með þessu var
og þyrlan „varð tilbúin". Vera má,
að þetta orðalag sé rangt eftir
ráðherra haft, og helst viidi ég
trúa því, en sem sagt, þyrlan „varð
tilbúin".
Á snið við
lög og reglur
I stjórnarskrá okkar segir svo í'
41. grein: „Ekkert gjald má greiða
af hendi, nema heimild sé til þess
í fjáriögum eða fjáraukalögum."
Þetta eru skýr ákvæði og ótvíræð.
Sömuleiðis er það skýrt og ótví-
rætt, að í gildandi fjárlögum er
engin heimild til greiðslu vegna
þyrlukaupa. í bók sinni Stjórn-
skipun íslands (útg. 1960) segir
Ólafur Jóhannesson á bls. 316:
„Þess er fyrst að gæta, að fé má
ekki greiða úr ríkissjóði, nema
einhver liður finnist í fjárlögum,
sem koma má greiðslunni undir".
Erfitt mun að finna slíkan lið í
fjárlögum ársins 1980.
Frá mínum sjónarhóli er það
alveg ljóst, að í þessu þyrlukaupa-
máli hefur verið farið á snið við
lög og reglur, að ekki sé sterkar til
orða tekið, og er það vissulega
umhugsunarefni fyrir fjárveit-
inganefnd og Alþingi.
Éiður Guðnason
Vetrarstarf Fílharmóníu:
Fá bandarískan
söngstjóra til starf a
VETRARSTARF söng-
sveitarinnar Fílharmóníu
mun hefjast með samæf-
ingu í Melaskóla nk. mið-
vikudagskvöld, að sögn
Gunnars Böðvarssonar,
varaformanns söngsveit-
arinnar, en í henni eru nú
um 120 manns.
Gunnar sagði að samkomulag
hefði verið gert milli Söngsveitar-
innar Fílharmóníu og Sinfóníu-
hljómsveitar íslands um val verk-
efna í vetur, en þau eru:
ísland þúsund ár, Þjóðhátíð-
arkantata, eftir Björgvin Guð-
mundsson sem verður útvarps-
upptaka með Sinfóníuhljómsvoit
íslands 12. og 13. des. ’80 undir
stjórn Páls P. Pálssonar.
óperan Fidelio. efiir Ludwig
van Beetohoven, sem flutt verður
á reglulegum tón'oikum í Há-
skólabíói, með Sinfóníuhljómsveit
íslands, þann 12. og 14. febr. ’81,
undir stjórn Jean Pierre Jecquillat.
Óperan Otello. eftir Giuseppe
Verdi, sem flutt verður á reglu-
legum tónleikum í Háskólabíói
með Sinfóníuhljómsveit íslands,
þann 19., 21. og 24. mars ’81, undir
stjórn Gilbert Levine.
í stuttri kynningu á verkunum
segir m.a.:
tsland þúsund ár, alþingishá-
tíðarkantata Björgvins Guð-
mundssonar, var samin í Winni-
peg í Kanada árið 1929, við
hátíðarljóð Davíðs skálds Stef-
ánssonar. Þá hafði Björgvin áður
samið öll önnur meiri háttar
tónverk sín, og fáum árum fyrr
hafði hann lokið burtfararprófi
frá Royal College of Music í
Lundúnum.
Fidelio, er eina óperan sem
Beethoven samdi, og var hún
frumflutt í Vín árið 1805, og í
endanlegri gerð sinni árið 1814.
í Fidelío fjallar Beethoven um
efni sem honum var mjög hugleik-
ið, þ.e.a.s. frelsið. Hann dregur
upp í tónlistinni hina miklu and-
stæðu myrkurs og ljóss, annars-
vegar í óréttlátri fangelsun af
pólítískum toga, og hinsvegar í
sigri réttlætis og frelsis.
Menn hafa löngum deilt um
gildi Fidelios sem sviðsverks, en
aldrei greint á um gæði tónlistar-
innar em þykir búa yfir mikilli
fegurð. Margir álíta Fidelio af
þessum ástæðum sérlega vel
failna til flutnings í tónleikasal.
Otello, er næst síðasta ópera
Giuseppe Verdis (1813—1901), og
var hún frumflutt í Milano 5.
Hinn nýi söngstjóri, Debra G.
Dorfman.
febrúar 1887. Þótt Verdi hafi verið
kominn á áttræðisaldur er óperan
var samin, ber hún þess síður en
svo merki að vera samin af
öldungi. Textann samdi Arrigo
Boito upp út leikriti Shakespeares.
Otello er ólík fyrri óperum
Verdis að því leyti, að hér er ekki
um að ræða röð af aríum, dúettum
og kórum, heldur er verkið ein
órjúfanleg heild þar sem þessi
atriði blandast saman á mjög
trúverðugan hátt. Óperan gerir
miklar kröfur til flytjenda og
einkum þykir hlutverk Ótellos
sjálfs erfitt, og munu fáir tenórar
í heiminum ráða við það svo vel sé.
Hlutverk kórsins er nokkuð mikið.
Söngstjóri söngsveitarinnar Fíl-
harmoníu verður í vetur Debra G.
Dorfman frá New York.
Debra Gold Dorfman er braut-
skráð frá Manhattan School of
Music og lauk B.M. gráðu í píanó-
leik og var þar kennari hennar
Leon Kushner. M.M. gráðu lauk
hún frá sama skóla í tónvísindum,
auk þess sem hún hefur lagt stund
á kór- og hljómsveitarstjórn.
Debra Gold Dorfman hefur unnið
um árabil með Dorothy Uris, sem
er þekktur leiðbeinandi söngvara.
Hún hefur tekið þátt í að undirbúa
óperusýningar við Manhattan
School of Music þar á meðal
Brúðkaup Figaros og óperum eftir
Hindmith, Kurt Weill og Proko-
fiev. Auk þessa hefur hún unnið
mikið með hljóðfæraleikurum,
söngvurum og kórum í New York
við studioupptökur og tónleika-
hald.
Gunnar gat þess, að nýir félagar
væru velkomnir.
Drepa smá-
síld í f jörð-
um Noregs
VERULEGT magn smásíldar
hefur veiðst með brislingi í
fjörðum Noregs undanfarid
og hefur síldin farið í
bræðslu með brisiingnum,
sem verið hefur magur og
óhæfur til annarrar vinnslu.
Fiskifélagið í Nordland í
Noregi lítur mál þetta alvar-
legum augum, smásíldina
þurfi einmitt sérstaklega að
vernda svo hægt verði að
byggja síldarstofninn upp.