Morgunblaðið - 13.01.1981, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 13. JANÚAR 1981
Greinargerð um rafmagnsskömmtun Landsvirkjunar:
Útlit fyrir meiri
rafmagnsskömmtun
í vetur en í fyrra
- vegna haustkulda og stóraukins álags
MORGUNBLAÐINU hef-
ur borist greinargerð frá
Landsvirkjun um vatns-
stöðuna á hálendinu ok þá
rafmagnsskömmtun. sem
hefur orðið að jjrípa til.
Fer greinargerðin í heild
hér á eftir:
Síðustu þrjú ár hefur hiti og
úrk'oma verið undir meðallagi á
orkuveitusvæði Landsvirkjunar,
og hefur því rennsli í ám reynst
minna en ella, grunnvatnsstaða
hefur lækkað og miðlunarforði
orkuvera rýrnað. Orkuframleiðsla
í vatnsaflsvirkjunum landsmanna
hefur liðið fyrir þessa óhagstæðu
þróun í vatnsbúskapnum, og hefur
Landsvirkjun orðið að mæta þess-
um vanda með orkuskerðingu,
einkum til stóriðjufyrirtækja.
Vandamál þessi hafa aukist enn
vegna óhagstæðs veðurfars að
undanförnu og hefur því reynst
óhjákvæmilegt að auka orku-
skerðinguna til að forða því að til
vandræðaástands komi með ófyr-
irsjáanlegum afleiðingum.
Verður hér á eftir gerð grein
fyrir þessu alvarlega ástandi og
vikið að einstökum atriðum varð-
andi orsakir þess og afleiðingar.
Orkuveitusvæði
Landsvirkjunar
Við stofnun Landsvirkjunar
1965 var orkuveitusvæði hennar
ákveðið hið sama og Sogsvirkjun-
ar, þ.e. frá Vík í Mýrdal vestur um
að Snæfellsnesi. í árslok 1974
bættist Snæfellsnes sunnanvert
við og 1975 norðanvert Snæfells-
nes auk Dalasýslu og Vestur-
Skaftafellssýslu austan Víkur. Á
miðju sumri 1976 var Norðurlínan
(132 kV) tengd kerfi Landsvirkj-
unar um spennistöð við Andakíl
með 66 kV spennu. I nóvember
1977 var Norðurlínan síðan tengd
Hvalfjarðarlínu landsvirkjunar í
spennistöðinni á Brennimel í
Hvalfirði. í desember 1978 var
Austurlína tengd við Norðurlínu
og Vestfjarðalína tengd við hana í
október 1980. Á því ári nam
rafmagnsframleiðsla Landsvirkj-
unar 85% af rafmagnsframleiðsl-
unni á landinu í heild.
Þær viðbótartengingar, sem
nefndar eru hér að framan, hafa
aukið verulega álagið á Lands-
virkjunarkerfið eins og sjá má af
því, að á árinu 1980 seldi Lands-
virkjun alls 111 GWst inn á
Norðurlínu, og mældist álagið á
því ári mest 52,6 MW vegna
umræddrar sölu. Ragmagnssala
Landsvirkjunar inn á Norðurlínu
hefur aö öllu leyti komið í stað
framleiðslu með olíu og þannig
sparað gífurlega fjármuni í olíu-
kostnaði. Miðað við núverandi
verðlag á olíu áætlast sparnaður
þessi 67 millj. nýkr. (6700 millj.
gkr.) 1980 og 203 millj. nvkr.
(20300 millj. gkr.) 1977-1980.
Rafmagnssala Landsvirkjunar
inn á Norðurlínu á að verulegu
leyti rót sína að rekja til þess, að
Kröfluvirkjun hefur enn ekki náð
fullum afköstum. Þannig fram-
leiddi hún aðeins 35 GWst inn á
hið samtengda kerfi á árinu 1980,
og aflgetan hefur mest orðið 11
MW af 70 MW ástimpluðu afli.
Þar sem rafmagnssala Lands-
virkjunar inn á Norðurlínu hefur
af þessum sökum orðið mun meiri
en ella og bættist á sínum tíma
óvænt við sölu Landsvirkjunar
innan síns orkuveitusvæðis, gat
fyrirtækið ekki tekið hana á sig
nema með fyrirvara um skerð-
ingu, ef á þyrfti að halda vegna
afl- eða orkuskorts. Fyrirvari
þessi gerir jafnframt ráð fyrir því,
að Rafmagnsveitur rikisins nýti
við slíkar aðstæður allar tiltækar
olíustöðvar í samtengdu kerfi
Norður- og Austurlands og Vest-
fjarða.
Tímasetning
Hrauneyjafoss-
virkjunar
Tímasetning Hrauneyjafoss-
virkjunar hefur oft verið til um-
fjöllunar. I fyrstu var reiknað
með, að virkjunin ætti að koma í
gagnið haustið 1980 eins og rakið
var í skýrslu Landsvirkjunar til
eignaraðila árið 1975. Síðar var
talið að fresta mætti gangsetning-
unni til 1981, enda reiknað með
framleiðslugetu í meðalárferði.
Iðnaðarráðuneytið óskaði þess í
bréfi, dagsettu 16. sept. 1978, að
Landsvirkjun endurskoðaði tíma-
setningu framkvæmda við virkj-
unina með tilliti til þess, hvort
ekki væri unnt að fresta gangsetn-
ingu fyrstu vélar hennar til
haustsins 1982. Landsvirkjun
svaraði þessum tilmælum með
bréfi dags. 16. október 1978. Það
helsta, sem fram kom í svarbréfi
Landsvirkjunar, var þetta:
1. Talið var, að of mikil áhætta
yrði tekin varðandi orkuskort
og olíukeyrslu, ef gangsetningu
Hrauneyjafossvirkjunar yrði
frestað fram yfir þá dagsetn-
ingu, sem framkvæmdir á þeim
tíma miðuðust við, þ.e. haustið
1981.
2. Áætlað var, að í lélegu vatnsári
mundi vanta 138 GWst á tíma-
bilinu okt.-apríl ’79/’80 og 208
GWst á sama tímabili ’80/’81
upp á það, að Landsvirkjun
gæti fullnægt allri forgangs-
orkueftirspurn. Var þá reiknað
með, að orkuþörf á síðarnefnda
tímabilinu yrði 1878 GWst og
Krafla mundi framleiða 70
GWst (20 MW).
í framhaldi af þessu fóru fram
viðræður milli iðnaðarráðuneytis-
ins og Landsvirkjunar og varð að
samkomulagi að halda óbreyttri
tímasetningu á Hrauneyjafoss-
virkjun, þ.e. að hún kæmi í rekstur
haustið 1981.
Eins og kunnugt er hafa síðustu
vatnsár verið léleg og veturinn nú
óvenju harður. Á umræddu tíma-
bili í fyrravetur þurfti að skerða
orkusölu til' stóriðjunotenda um
130 GWst, sem var mjög nálægt
áætlun fyrir lélegt vatnsár og
verði ekki lát á ótíðinni, má reikna
með, að áðurnefnd áætlun muni
einnig standast nokkurn veginn
fyrir þennan vetur.
Sá orkuskortur, sem nú ríkir,
þarf því ekki að koma á óvart,
þegar tíðarfarið er haft í huga.
I byrjun núverandi vetrar stóð
Þórisvatn mun betur en á sama
tíma í fyrravetur, haustið varð
hinsvegar mun kaldara, og sam-
fara stórauknu álagi er útlit fyrir,
að skömmtun verði meiri í vetur
en á sl. vetri eins og áður segir.
Þess má geta að áætlað er að um
100 GWst verði sendar norður yfir
Holtavörðuheiði í vetur (tímabilið
okt.- apríl). Ef Krafla hefði skilað
30 Mw eða nálægt fullu afli
annarrar vélar undanfarna tvo
vetur, hefðu vatnsafls- og gufu-
stöðvar norðan Holtavörðuheiðar
getað annað sem næst allri orku-
þörf á því svæði. Hefði þá ekki
þurft að skammta orku á sl. vetri
og ástandið í vetur stórbatnað.
Þá má geta þess, að leki í
Sigöldulóni hefur reynst meiri en
áætlað hafði verið í upphafi og er
talið, að umframlekinn samsvari
um 35 GWst yfir tímabilið okt.
-apríL
Ef ríkjandi ástand í þessum
efnum hefði verið vitað fyrirfram,
virðist einsýnt að stefnt hefði
'verið að gangsetningu Hrauneyja-
fossvirkjunar haustið 1980, en um
slíkt þýðir ekki að fást. Nú ríður á
að tryggja það sem allra best, að
Hrauneyjafossvirkjun komist í
gagnið ekki síðar en 1. nóvember
nk., og eru, eins og stendur allar
líkur á því, að það takist, ef ekki
kemur til verkfalla eða annarra
ófyrirsjáanlegra atvika til seink-
unar. Reyndar er verið að kanna
möguleika á að flýta gangsetningu
fyrstu vélar til 1. okt. nk., og eru
horfur á, að það geti tekist. Þá
verður einnig reynt að flýta ann-
arri vél, en hún hefur áætlast
gangsett í febrúar 1982. Ef um-
rædd flýting tekst og tíðarfarið
versnar ekki frá því sem verið
hefur, eru litlar horfur á að
skammta þurfi raforku næsta
vetur. Ástandið er þó tæpt og
veltur mikið á því í hvaða stöðu
Þórisvatn verður í byrjun næsta
vetrar.
Markaðsmál
Á árinu 1980 nam orkusala
Landsvirkjunar 2550 GWst og
hafði þá aukist um 192 GWst frá
1979 eða um 8,3%. Á þessi aukning
rætur sínar að rekja til aukins
álags frá stóriðjunni. Nokkuð dró
úr sölu til almenningsrafveitna á
fyrri hluta ársins, en síðustu
mánuði þess hefur hinsvegar verið
um. verulega aukningu að ræða.
Vorið 1980 kom ISAL inn með 20
MW stækkun og um haustið kom í
rekstur seinni ofn Járnblendiverk-
smiðjunnar og var í báðum tilvik-
um um samningsbundna aukningu
að ræða. Af aukningunni hjá
ISAL voru 12 MW ótryggt afl og 8
MW forgangsafl og af orkusölunni
til Járnblendifélagsins er rúmlega
helmingur ótryggð orka.
Á árinu 1981 verður ekki um að
ræða neina aukningu á samnings-
bundinni sölu til stóriðju, en
áætlað er, að orkusala til almenn-
ingsrafveitna aukist um 130 GWst
á þessu ári.
í desember 1980 kom 6 MW
jarðgufustöð Hitaveitu Suður-
nesja í Svartsengi í gagnið, og
framleiðslugeta Kröflu jókst úr 5
MW í um 11 MW. Hinsvegar ríkir
enn óvissa um möguleikana á
frekari aukningu í rafmagns-
framleiðslu Kröfluvirkjunar.
Veðurfar og rennsli
í neðangreindri töflu er sýnd
úrkoma vatnsáranna 1975/76 til
1979/80 ásamt meðalhita sumar-
mánaða hvers árs frá 1976 að
Hæli í Hreppum. Sést þar, að
úrkoman undanfarin fjögur ár er í
minna lagi og hitastig undir
meðallagi allan tímann. Taflan
sýnir einnig innrennsli Þórisvatns
frá og með vorflóðum (nánar
tiltekið 1. maí) og út nóvember ár
hvert ásamt náttúrulegu rennsli
við Búrfell október til desember.
Sést þar, að rennsli til Þórisvatns
er mjög gott 1976 og þó vatnsárið
1976/77 sé þurrasta árið, nýtur
Þórisvatn enn hinnar góðu grunn-
vatnsstöðu, en síðan breytist
ástandið til hins verra. Sumarið
1979 var mjög kalt og kom þá
einnig lítið frá jöklum, enda er
innrennslið lægst það ár. Sumarið
1980 náði hitinn næstum því
meðaltali, svo að innrennslið verð-
ur meira, en það sem af er vetri
hafa verið samfelldir kuldar, svo
að náttúrulegt rennsli við Búrfell
reyndist um 25 rúmm/s (þ.e.
næstum 200 Gl) minna en sömu
mánuði 1979, og þann mismun
hefur orðið að taka úr Þórisvatni.
Þá má geta þess, að sl. haust var
það kaldasta, sem komið hefur á
Islandi síðastliðin 50 ár.
Rafmagnsskömmtun
I septemberbyrjun 1979 var
vatnsborð Þórisvatns það lægsta,
sem það hefur verið frá upphafi
Þórisvatnsmiðlunar á þeim tíma
árs og er vika var af september,
hófst miðlun úr Þórisvatni. Upp
úr miðjum september var ákveðið
að grípa til skömmtunar hjá
stóriðju, og var hún aukin smám-
saman fram í miðjan desember.
Einnig hófst keyrsla dísilvéla á
Keflavíkurflugvelli í október. í
byrjun apríl var farið að draga úr
skömmtuninni og henni aflétt að
fullu skömmu eftir miðjan mánuð-
inn.
í byrjun september 1980 var
vatnsborð Þórisvatns í góðu með-
allagi og hélt áfram að hækka
fram yfir miðjan mánuðinn. Miðl-
un hófst viku af október.
Allveruleg álagsaukning var
fyrirsjáanleg á vetrinum vegna
stækkunarinnar hjá ISAL og
Járnblendifélaginu og tengingar
Vestfjarða, Skeiðsfoss og Vopna:
fjarðar við Norðurlínukerfið. I
september var ISAL og Járn-
blendifélaginu tilkynnt, að þessir
aðilar gætu ekki reiknað með að fá
afgangsorku yfir vetrarmánuðina,
en Járnblendifélaginu þó gefið
vilyrði fyrir eins mánaðar rekstri
seinni ofnsins. í byrjun október
hófst niðurskurður á afgangsorku
til ISAL. Vegna mikilla kulda og
aukins álags í október féll vatns-
borð Þórisvatns mjög hratt eða
um 3 metra í október, og var því
undir lok mánaðarins annar
ofninn hjá Járnblendifélaginu tek-
inn út. I byrjun nóvember var
skömmtun enn aukin til um-
ræddra fyrirtækja og þá á for-
gangsorku. Jafnframt því hófst
skömmtun til Áburðarverksmiðj-
unnar. Hefur skömmtun síðan
verið smáaukin fram að áramót-
um. Einnig hófst í síðustu viku
nóvember keyrsla dísilstöðvarinn-
ar á Akureyri. Milli jóla og nýárs
hófst svo rekstur hins nýja 6 MW
raforkuvers Hitaveitu Suðurnesja
í Svartsengi, og þessa dagana
hefst 15 MW framleiðsla í gufu-
aflstöð Landsvirkjunar við Elliða-
ár.
Skömmtun sú, sem framkvæmd
hefur verið, felst í þrennskonar
aðgerðum. I fyrsta lagi hefur verið
skorin niður öll ótrygg orka. I
öðru lagi hefur forgangsorkuaf;
hending til stóriðju verið skert. I
þriðja lagi hefur forgangsorkuaf-
hending til almenningsrafveitna
verið skorin niður, en þeirri skerð-
ingu hefur verið mætt með
keyrslu olíustöðva og niðurskurði
rafmagnsafhendingar til Kefla-
víkurflugvallar. Þannig hefur enn
reynst unnt að komast hjá raf-
magnsskömmtun til almennings.
Ár Veður að Hæli Úrkoma 1/9 fyrra árs til 31/8 mm % Meðal hitaatlK 1/6-31/8 °C Frávik 2> Innrennsli Þórisvatns 1/5-30/11 G1 Náttúrulext rennsli viA Búrfeil 1/10-31/12 rúmm/s
1976 1655 157 10.1- .7 1239 261
1977 779 74 10.2- .6 915 178
1978 864 82 10.0- .8 867 206
1979 1016 97 9.3—1.5 774 208
1980 956 91 10.4- .4 845 1833’
1) af medalúrkomu ársins yfir 30 ára tímabil.
2) Frávik frá meðalhita þessara mánaða.
3) Desember, áætlaður.
Niðurskurður á ótryggðri orku
nemur nú alls um 51 MW, sem
skiptist þannig: 12 MW hjá ISAL,
37 MW hjá Járnblendifélaginu og
2 MW hjá Rafmagnsveitum ríkis-
ins.
Forgangsorkuskömmtunin verð-
ur væntanlega um miðjan þennan
mánuð sem hér segir:
Foru .afl MW 'Jc
ISAL 36 af 148 24
Járnbl.fél. 6 af 31> 19
Áburðarverksm. 11,5 af 18 64
Almenningsrafv .28 af 130 22
Keflavíkurvöllur 6 af 10 60
87,5 337 26
Eins og sést hér að framan
nemur skerðingin alls um 138
MW.
Enn ríkir óvissa um það, hvort
þessi skerðing reynist fullnægj-
andi. Ræðst það af tíðarfarinu
fram undan og árangri umræddra
aðgerða, þegar þær eru að fullu
komnar í gagnið.
Vegna rafmagnsskömmtunar-
innar hefur Landsvirkjun orðið
fyrir verulegu tekjutapi, sem
áætlast nema 12,4 millj. nýkr.
(1240 millj gkr.) í árslok 1980.