Morgunblaðið - 21.06.1981, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 21. JÚNÍ1981
texti: Jóhanna
Kristjónsdóttir
„Það er ógerningur og raunar
ekki rétt að ræða um, hver sé
helzti munur á stjórn Sa Carn-
eiro heitins og Pinto Balsemao,
núverandi forsætisráðherra.
Hafa verður í huga hinar ólíku
aðstæður sem hvor um sig býr
við. Sa Carneiro var óvenju-
legur maður um margt, ósveigj-
anlegur í ýmsu, en gæddur
sérstaklega miklum persónu-
töfrum. Hann og ríkisstjórn
hans unnu mikið þrekvirki þá
tíu mánuði, sem hann sat við
stjórnvölinn, svo að Balsemao
sezt í annað og betra bú. En
þótt persónutöfrar Sa Carneiro
væru óumdeilanlegir varð þetta
honum erfiður tími, hann varð
að heyja kosningabaráttu fyrir
sig, aðra kosningabaráttu gegn
mér og aukin heldur sinna
stjórnun landsins ..
Þessi mynd er á margan hátt
óvenjuleg: fáar myndir eru til
af Eanes þar sem hann er
hlæjandi. Armando ljósmynd-
ari AP sagði þetta í fyrsta
skipti sem honum tækizt að
mynda Eanes svona glaðlegan.
Pinto Balsemao. Balsemao liggur undir
nokkurri gagnrýni í Portúgal fyrir of
mikinn sveigjanleika og hann sé ekki
nægjanlega sterkur pólitíkus. Verður
reyndar að því vikið síðar í viðtali við
forsætisráðherrann.
— Samvinna mín og Pinto Balsemao
hefur einkennzt af gagnkvæmum heið-
arleika og hreinskilni. Hann er töluvert
öðruvísi maður — ég má segja diplómat-
ískari og stjórn hans dregur dám af því.
Rikisstjórnin hefur sínar starfsreglur og
ég mínar og í starfi mínu á ég að styðja
stjórnina. Því gæti ég aldrei unnið gegn
löglega kjörinni ríkisstjórn landsins og
hún verður einnig að virða löglega
kjörinn forseta. Balsemao hefur nú
fjögur ár upp á að hlaupa, Sa Carneiro
voru ekki gefnir nema nokkrir mánuðir.
Balsemao hefur við ýmsan innanflokks-
vanda að glíma: AD vann eina baráttu og
tapaði annarri, eins og þér vitið. Það er
ekkert bogið við þótt einhvers staðar séu
sárindi. Balsemao er líka forsætisráð-
herra á betri tíma: þjóðarframleiðslan
hefur aukizt, viðskiptahallinn sem var 34
„Það hvarflaði aldrei að mér, að ég
tapaði í forsetakosningunum ...“
Það var klukkan tíu um kvöldið, að
blaðafulltrúi Eanesar forseta, Joaquim
Letria kom með bílstjóra sinn á Hótel
Altis að sækja mig og Armando, ljós-
myndara frá AP. Þeir höfðu ætlað að
koma klukkan hálf tíu, en tíminn leið og
það bólaði ekki á þeim. Hótel Altis er við
götu samsíða aðalgötu Lissabon, Av. de
Liberdade, en þar er ekki tiltakanlega
mikil umferð hvunndags. En þarna var
allt í einu orðið morandi í bílum, sem
rétt mjökuðust áfram. Armando ljós-
myndari gaf mér skýringu: hann sagði að
það væri hátíðisdagur St. Antoníusar og
fólk dansaði á götum og skemmti sér
hvarvetna. Av. de Liberdade hefði verið
lokað og því væri ómögulegt að vita
hvenær okkar bíll kæmi. En síðan birtist
Letria og mér skildist, að ég ætti
hálftíma viðtal við forsetann, við færum
ekki á skristofu hans, því orðið væri svo
áliðið, hann tæki á móti mér heima og
vonandi væri hann búinn að borða, því að
annir hans væru miklar og hann hefði
orðið seinn fyrir.
Við ókum síðan til Belemhallar og
bílstjórinn var hreinasti snillingur í að
finna þá leið sem fáförnust væri á þessu
glaða kvöldi.
Við hliðið að hallarportinu gengu tveir
verðir úr skugga um, að við værum
meinlaust fólk og ekki komin þarna í
þeim tilgangi að skjóta Eanes. Það gekk
fljótt fyrir sig að sannfæra þá. Síðan var
vopnaður lögreglumaður*við innganginn
í höllina og sýndi ekki lit á að meina
okkur að stíga inn.
Okkur var vísað inn í mikil salarkynni,
þar var hátt til lofts og vítt til veggja, og
þar voru málverk af öllum forsetum
Portúgals, þar trónaði Spínóla með
einglyrnið sitt, fyrsti forseti eftir bylt-
inguna 1974. Þarna var einnig mynd af
Costa Gomes, umdeildum hæglæt-
ismanni, sem þótti láta það óátalið að
kommúnistar kæmust til óeðlilegra
áhrifa. Myndin af Eanes hefur ekki verið
máluð enn.
Síðan kom virðulegur þjónn og til-
kynnti okkur að nú mættum við ganga
upp stigana í setustofuna og tylla okkur,
forsetinn væri rétt að klára að borða.
Okkur voru bornar veitingar, karlmenn-
irnir drukku viskí, ég bað ekki um sætt
púrt til að vera kvenleg, heldur af því að
mér þykir viskí vont.
Og án þess að nokkrir kallarar blésu í
lúðra eins og í ævintýrunum skáskaut
Antonio Ramahlo Eanes sér inn og eftir
eilítið formlega kynningu, sem Letria
annaðist settist forseti í sófann og gaf
okkur bendingu: við máttum sem sé
setjast líka. Eanes talaði aðeins portú-
gölsku, svo að Letria túlkaði. Eanes bar
engin þreytumerki utan á sér þrátt fyrir
langan vinnudag, hann er maður hærri
og grennri en ég hafði ímyndað mér, og
hann byrjaði með nokkrum velvöldum
kurteisisorðum að segja mér, að honum
væri sönn ánægja að taka á móti mér,
hvort tveggja væri að hann bæri hina
mestu virðingu fyrir íslandi, hann væri
afar hrifinn af Kristen Thorberg Sa
Machado, íslenzkri konu búsettri í Portú-
gal, sem hann hefði hitt nokkrum sinnum
ásamt Victor manni hennar, sem er einn
af forstjórum Gulbenkian og fyrrv.
utanríkisráðherra. Auk þess hefði starfs-
mannastjóri sinn og fyrrverandi sendi-
herra í Noregi og á Islandi, dr. Fernando
Reino sótt það mjög fast að hann veitti
þetta viðtal.
Það er altalað að Eanes sé maður
einkar alvörugefinn, feiminn og hlé-
drægur. En nú brá hann síðan á glens,
minntist á að St. Antoníusardagur hefði
löngum orðið tilefni þess að menn
stofnuðu til kynna við konur með
tilheyrandi afleiðingum og það væri út af
fyrir sig afleitt að ég skyldi þurfa að vera
að vinna á slíkum degi. Mér þótti ekki
annað sæma en segja forsetanum að
þetta væri nú fimmta eða sjötta för mín
til Portúgals og enn hefði St. Antoníus
ekki litið til mín í verulegri náð. Þá
skellihló Eanes og Armando smellti af
honum þessari mynd sem með greininni
fylgir.
Eg spurði hann um hlutverk forseta
Portúgals.
— Eg vil auðvitað líta svo á, að
hlutverk forseta 'Portúgals sé að vera
sameiningartákn, en framhjá því verður
ekki vikizt, að litið hefur verið með
nokkrum pólitískum svip á þetta emb-
ætti, enda eiga Portúgalir ekki langa
lýðræðishefð að baki enn. Og ég vil
ítreka — og þar með er ég ekki að
gagnrýna landa mína — að mér finnst
oft sem skorti lýðræðiskennd, þegar ýmis
mál koma upp. Það er ekki neitt
óeðlilegt. En ég hef viljað líta á mig sem
forseta allrar portúgöisku þjóðarinnar
og þess vegna afþakkaði ég stuðning
pólitískra flokka fyrir síðustu kosningar,
þótt sumum fyndist það tvíbent ráðstöf-
un. Ég fann að þjóðin studdi mig, hvað
sem flokksforingjar sögðu.
Hvort ég hafi einhvern tíma í kosn-
ingabaráttunni haldið, að ég myndi bíða
lægri hlut?
Hann hristi höfuðið og brosti hæ-
versklega: — Ég skal vera hreinskilinn,
það hvarflaði aldrei að mér. Ég tel mig
hafa haft gott samband vlð almenning í
þessu landi og fann traustið hvarvetna
frá þorra manna.
En svo að við tölum nú ögn meira um
hlutverk Portúgalsforseta vil ég gjarnan
ítreka, að forseti skal vissulega vera
sameiningartákn og standa vörð um
lýðræði. En í svo ungu lýðræðisríki
verður forseti að hafa afskipti af fleiru.
Hann verður að vera félagslega meðvit-
aður og réttlætiskennd verður að ráða.
Ég vil, að forsetinn hafi vald til að vera
þessum hugsjónum trúr. Það hefur
þjóðin einnig viljað og samkvæmt heill
hennar, tek ég afstöðu og ekki öðru.
— Hvernig myndi forsetinn skýra
ástæðurnar fyrir því að PSD og CDS
ásökuðu hann um að hafa á fyrra
kjörtímabili færzt til vinstri og jafnvel
orðið hallur undir kommúnista?
— Það væri kannski rétt að fá miðil,
til að útskýra það, sagði Eanes þurrlega,
en hefur sennilega ekki fundizt þetta
viðkunnanleg yfirlýsing, því hann flýtti
sér að bæta við, að að vísu væri nær að fá
Freitos do Amaral til að skýra það.
Altént hefði hann enga skýringu á því.
— Allir sem hafa fylgzt með ferli mínum
vita að þetta á sér enga stoð. Þessi
málflutningur fékk heldur ekki hljóm-
grunn meðal fólksins, úrslitin í kosning-
unum sýndu það. Það er svo annað mál,
að ég viðurkenni fúslega, að ég myndi
ekki taka kommúnista og loka þá inni í
gettói, í lýðræðisríki á að vera rými fyrir
mismunandi skoðanir. Ég hef sagt, að
það var enginn hægðarleikur fyrir Sa
Carneiro að taka við og lyfta því
grettistaki sem hann gerði. Og það er
ekkert óeðlilegt þótt menn deili, það er
heldur ekkert óeðiilegt þótt mönnum
falli misjafnlega að starfa saman ... það
þarf alls ekki að vera neitt bogið við það
og það getur ríkt gagnkvæm virðing og
kurteisi milli viðkomandi, þótt náin
samvinna væri óhugsandi. Sa Carneiro
var ekki allra, heilindi hans sem lýðræð-
issinna verða ekki dregin í efa. Ég vil að
öðru leyti helzt ekki ræða ágreining
okkar nú að honum látnum.
— En þeir sem hófu þann áróður, að ég
hafi hneigzt til vinstri voru öfgasinnar
til hægri og virðast ekki skilja, að menn
eiga að búa saman og það á ekki að gera
kommúnista að einhverjum annars
flokks borgurum. Það er til þess fallið að
ala á sundrungu og það er ógnun við
lýðræði að halda fram slíkum málflutn-
ingi. Við vorum að missa lýðræðið úr
höndum okkar í nóvember 1975 þegar
framgangur kommúnista var stöðvaður
og ég hef ekki trú á því að þeir verði í
bráð eða lengd neitt ógnunarafl í Portú-
gal. Ég vil gæta þess að vera hlutlaus og
fá að taka afstöðu í samráði við mína
eigin samvizku og læt þá enga sérhags-
muni flokka stjórna gerðum mínum.
Ég spurði hann um samvinnu hans og
milljónir dollara fyrir rúmu ári er nú
kominn í eina milljón plús. Við þessar
aðstæður er sjálfgert að starfið verður
öðruvísi.
— Hver er persónan að baki þessa
alvörugefna manns, Eanesar forseta?
— Það er nú dálítið erfitt fyrir mig að
svara því, sagði hann og brosti út í annað
munnvikið. Ég hlæ ekki bara til þess að
hlæja, en ég nýt lífsins prýðilega. Ég hef
gaman af að skrifa og yfirleitt finnst
mér það heillandi viðfangsefni að fara
með orð. Ég les mikið, þó minna nú en ég
vildi, en einkum hef ég lagt mig eftir að
fylgjast með portúgölskum nútímabók-
menntum. Og með alþjóðamálum fylgist
ég bæði af áhuga og skyldu.
Nú birtist Manuela, eiginkona forset-
ans, til að heilsa upp á okkur, hún er
brosmild og grænklædd og maðurinn
hennar verður hlýr í augunum þegar
hann horfir á hana. Manuela er ættuð
frá Almeda, handan Lissabonbrúar og
þau hjón eiga tvö börn, 6 og 9 ára. Eftir
stutt og kurteisleg orðaskipti bað Manu-
ela mig að hafa sig afsakaða, hún þyrfti
að koma börnunum í rúmið.
— Hvort hann viti eitthvað um ísland
fyrir utan að þar séum við baki brotnu að
verka saltfisk handa Portúgölum?
— ísland er ekki mikið þekkt í Portú-
gal að þessu frátöldu, sagði hann.
— Við þyrftum að stórefla samskipti
okkar, ekki sízt á sviði menningar. En
þótt ég viti ekki nándar nærri eins mikið
um ísland verð ég að segja að persónu-
lega dái ég þetta land sem hefur á svo
óbifandi hátt sýnt sjálfstæði og skapað
menningu sem við öll getum dregið
lærdóm af. Mér er kunnugt um sterka
lýðræðishefð landsins, um hernaðarlegt
mikilvægi landsins þarf ekki að fjölyrða.
En ég vona sannarlega að við getum
aukið kynni milli landanna.
Ég spurði Eanes um afstöðu hans til
Atlantshafsbandalagsins.
— Ég tel nauðsynlegt að Portúgalir
séu í NATO, sagði hann. — NATO er
nauðsynleg mótvægi við Varsjárbanda-
lagið. Því vil ég að við leggjum fram
þann skerf sem við getum til að efla starf
þess. Hinu er ekki að leyna, að enda þótt
það hljómi kannski barnalega vildi ég
helzt, að þjóðir heims gætu leyst sín mál
með samningum en ekki valdbeitingu.
Klukkan var orðin meira en miðnætti,
þegar skrafi okkar lauk. Forsetinn fylgdi
okkur fram á stigapall til að kveðja. Það
barst í tal, að níu ára gömul dóttir mín
væri heima á hóteli og líklega orðin
úrvinda af syfju. — Kyssið hana á
vangann frá mér, sagði forsetinn.
Þegar ég kom heim á hótel sat Kolbrá
sljó og syfjuð við sjónvarpið. Ég kyssti
hana á kinnina. — Koss frá Portúgals-
forseta, sagði ég. Hún lét sér fátt um
finnast, og geispaði ógurlega.
í kvöldheimsókn hjá Eanes forseta Portúgals