Morgunblaðið - 21.06.1981, Page 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 21. JÚNÍ1981
Fjármál fjölskyldunnar
Umsjón:
Gunnar Helgi Hálfdanarson
neyslu og fjárfestingar, í þeim
mæli sem þeir koma fyrir í
raunveruleikanum. Þannig sam-
sett vísitala ætti að fara nærri um
þróun heildarverðlags verðmæta-
ráðstöfunar í þjóðarbúinu, eða
þjóðarútgjalda. Fyrir þessu er séð
í lánskjaravísitölunni með því að
vega framfærsluvísitölu að %
hlutum á móti byggingarkostnaði,
að 'A hluta. Byggingar eru aðeins
hluti fjárfestingarinnar svo að
byggingarkostnaður hefur í reynd
ekki svo mikið vægi.
Hve tíðar eru
verðmælingar?
Hvor vísitalnanna, framfærslu-
og byggingarkostnaðar, er reiknuð
fjórum sinnum á ári. Við fremur
hæga verðbólgu, t.d. um 10% á ári,
má þetta teljast nægilegt til
notkunar við uppgjör fjárkrafna.
Við 30—50% verðbólgu eða þaðan
af meiri, getur hins vegar stafað
af þessu veruleg röskun, svo að
brýn nauðsyn er á mánaðarlegum
viðmiðunum. Úr því má bæta með
því að tengja vísitölurnar saman,
Mestu varðar þó, að með því að
byggja vísitöluna á mánaðar-
legum gildum er ekki gefið færi á
að verulegt frávik frá verðlags-
þróun safnist fyrir og skekki
uppgjörin.
Er ein vísitala
„hagstæðari“ en önnur?
Nokkuð ber á þeirri skoðun
manna, að byggingarvísitalan
reynist eigendum fjárkrafna hag-
stæðari en framfærsluvísitalan
eða blanda beggja, lánskjaravísi-
talan. Reynslan staðfestir þó enga
Vegna þrálátrar verðbólgu hér á
landi frá stríðslokum og lágraun-
vaxtastefnu stjórnvalda á sama
tímabili, er ljóst að erfitt hefur
verið að tryggja raungildi fjár-
krafna, en með fjárkröfum er hér
átt við peninga, bankainnistæður
og verðbréf, s.s. veðskuldabréf. Af
þessum sökum hefur vaxið sífellt
sú tilhneiging að tengja greiðslur
við verðlagsþróun og hafa í því
sambandi verið notaðir ýmsir
mælikvarðar til að meta hækkun
verðlags á milli ákveðinna tíma-
punkta. Þessi tenging greiðslna
vegna fjárkrafna við vísitölu er
nefnd verðtrygging. Með verð-
tryggingu er með öðrum orðum
átt við að sérstakt ákvæði sé tekið
upp í samning þar sem kveðið er á
um breytingar á samningsbundn-
um peningagreiðslum til samræm-
is við almennar verðlagsbreyt-
ingar. Markmið verðtryggingar er
að skapa svipaðar aðstæður og eru
við stöðugt verðlag.
Sem dæmi um notkun verð-
tryggingar má nefna, að frá upp-
hafi útgáfu spariskírteina ríkis-
sjóðs árið 1964 hafa þau, ásamt
vöxtum af þeim, verið verðtryggð
með vísitölu byggingarkostnaðar.
Tilraunir hafa verið gerðar með
beitingu annarra verðlagsmæli-
kvarða á öðrum sviðum, og þá
einkum vísitölu framfærslukostn-
aðar eða kaupgjalds, sem í miklum
mæli fylgir hinni fyrrgreindu.
Atti það einkum við um húsnæð-
islán og ákvörðun verðbótaþáttar
almennra vaxta. Til þess að koma
á samræmi og öryggi á lánamark-
aðnum í heild var á árinu 1979
hafinn útreikningur og birting
mánaðarlegar lánskjaravisitölu.
Er því útgáfa spariskírteina ríkis-
sjóðs nú tengd svonefndri láns-
kjaravísitölu. Jafnframt hefur
Seðlabanki Islands heimilað teng-
ingu höfuðstóls skuldabréfa með
fasteignaveði, handveði, sjálf-
skuldarábyrgð eða annarri ör-
uggri tryggingu við þessa vísitölu,
sem Seðlabankinn reiknar út og
auglýsir mánaðarlega. Skuldabréf
þessi skulu skráð á nafn og skal
lánstími vera eigi skemmri en 2‘/í
ár. Vextir eru eftirá-greiddir og
breytilegir samkvæmt ákvörðun
Seðlabankans, og mega því vera
nú hæstir 2V4% á ári skv.
vaxtatiikynningu Seðlabanka ís-
lands dags. 29. maí 1981.
Þar sem talsvert vantar á að
þessi mál hafi verið kynnt al-
menningi sem skyldi, er áberandi
að misskilningur og vanþekking er
of útbreidd meðal þeirra, sem í
viðskiptum eiga. Er hér reynt að
varpa Ijósi á þau helstu óvissuat-
riði sem á góma ber í umræðu um
þessi mál. I fyrri hluta greinar-
innar er stuðst að verulegu leyti
við gögn frá Seðlabanka íslands
og í þeim síðari við gögn frá
Fjárfestingarfélagi Islands hf.
meginkosturinn við lánskjaravísi-
töluna.
Helsta ástæðan til vantrúar á
vísitölu framfærslukostnaðar er
þó íhlutun stjórnvalda með niður-
greiðslum o.þ.h., en þessi íhlutun
hefur oft nokkru meiri áhrif á
vísitöluna en verðlagið. Þessi áhrif
eru þó tímabilsbundin og jafnast
yfirleitt út þegar yfir lengri tíma
er litið. Talsverður áhugi virðist
vera fyrir því að festa þetta
hlutfall, svo að sem minnstum
sveiflum valdi.
Til glöggvunar skal hér sýndur
samanburður árlegrar meðal-
hækkunar lánskjaravísitölunnar,
svo sem hún hefði reiknast síðustu
5, 10, 12 og 15 ár, við hækkun
beggja vísitalnanna, sem hún tek-
ur mið af, framfærslukostnaðar
og byggingarkostnaðar yfir sömu
tímabil.
Eins og fram kemur af þessu, er
ógerlegt að ráða í, hvor vísitalan
muni hækka meira á komandi
árum.
ÁrloK moAalha-kkun i %
MoAal FramlaTNlu-ByKKlnKar- Lánskjara-
vÍNÍtala: koNtnaáar kimtnaáar visitolu
Síðustu 5 ár 41,8 40,2 40,6
Síðustu 10 ár 33,1 35,1 33,2
Síðustu 12 ár 30,4 32,5 30,7
Síðustu 15 ár 26,0 27,6 26,1
Heimild: Hagtíðindi og Hagtölur mánaðarins.
Hvað þýðir
verðtrygaing lána
fyrirþig?
Hvað er lánskjaravísitala
ojf hvað á hún að mæla?
Verðtrygging fjárkrafna snýr
annars vegar að verðlagi neyslu-
vara og þjónustu, sem frestað er
að njóta, meðan sparnaður varir,
og hins vegar að verðlagi fasta-
fjármuna, sem að öðrum kosti yrði
fjárfest í. í lánskjaravísitölunni er
tekið tillit til þessara þátta,
svo sem gert er með lánskjaravísi-
tölunni. Falla þá til átta nýjar
mælingar á ári, en þá fjóra
mánuði hvers árs, sem hvorug
vísitalan er reiknuð, er miðað við
áætlun Þjóðhagsstofnunar um
gildi þeirra eftir næsta útreikn-
ing. Með þessu móti er sjaldnast
byggt á spá, og þá aðeins til svo
skamms tíma, að hún sé sæmilega
áreiðanleg.
fasta reglu í þessu efni, heldur
sýnir lítinn og gagnstæðan mun á
mismunandi tímabilum. Stafar
það m.a. af því, að einstakar
vísitölur hafa tilhneigingu til
rykkjóttra breytinga, þegar þætt-
ir, sem mikið vægi hafa, taka
miklum breytingum. Notkun
tveggja eða fleiri vísitalna í sam-
vigtun, stuðlar að jafnari og ör-
uggari vísitöluferli, og er það einn
Hækka kauptaxtar laun-
þega til jafns við
verðiagshækkanir?
Framangreind spurning vaknar
eðlilega við lántöku þegar rætt er
um verðtryggingu fjárskuldinga
(lána) a.m.k. hjá þeim sem verða í
hlutverki greiðandans. Því er til
að svara að íslenskt efnahagslíf
einkennist af nokkuð reglubundn-
um og stundum snörpum sveiflum,
m.a. vegna þess að þjóðartekjur
landsmanna eru í eðli sínu óstöð-
ugar. Þetta hefur svo áhrif í sömu
átt (oft ári síðar) á tekjur laun-
þega og verðiag. Þegar þjóðartekj-
ur vaxa leiðir það til hækkandi
tekna launþega, sem vaxa þá
umfram verðlagshækkanir. Hið
gagnstæða gerist þegar þjóðar-
tekjur minnka. Þannig má þegar
til skamms tíma er litið ýmist
sýna umtalsverðar kauphækkanir
umfram verðlagshækkanir eða hið
gagnstæða. Hvort tekjur launþega
eða verðlag hækki meira að með-
altali er því einungis hægt að
svara með því að líta til lengri
tíma og athuga hver meðalþróun-
in hefur verið, og meta framtíðar-
horfur í þessum efnum.
Til glöggvunar skal hér sýndur
samanburður árlegrar meðal-
hækkunar lánskjaravísitölu við
hækkun vísitölu kauptaxta laun-
þega og vísitölu ráðstöfunartekna
einstaklinga á mann:
ÁrloK moAallia-kkuR I %
MoAul
Kuupturta LáttNkJara- KtMHt.tokna
laankoKa vtxitala oitwtald. á mann
Síðustu 5 ár 43,6 40,6 46,3
Síðustu 10 ár 35,7 33,2 40,2
Síðustu 12 ár 32,7 30,7 36,8
Heimild: Hagtölur mánaðarins
og áætlun Þjóðhagsstofnunar
um kauptaxta og ráðstöfunartekjur
fyrir árið 1980.
Eins og frem kemur í ofan-
greindum samanburði hafa kaup-
taxtar og ráðstöfunartekjur
hækkað talsvert umfram verð-
lagshækkanir eins og þær eru
mældar samkvæmt lánskjaravísi-
tölunni. Eins og áður sagði geta þó
verðlagshækkanir verið meiri en
kauphækkanir þegar litið er til
skamms tíma. Þannig hefur t.d.