Morgunblaðið - 27.10.1981, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 27. OKTÓBER 1981
15
kirkjugarðinn um bænhúsið,
Glaumbæ var hafizt handa um að
gera við á ny fyrir nokkrum árum,
en þar er mikið verk óunnið, Lauf-
ásbær var byggður upp öðru sinni
fyrir fáeinum árum, á Grenjað-
arstað þarf sitthvað að endurbæta
þótt ekki sé langt síðan bærinn
var gerður upp, á Þverá er viðgerð
í miðjum kííðum, á Burstarfelli
þarf mikilla endurbóta við og ekki
hefur blásturskerfið, sem sett var
í bæinn fyrir nokkrum árum, kom-
izt enn í lag, langt er komið við-
gerð bæjarins á Galtastöðum,
Hofskirkju þarf að þekja að nýju,
bænhúsið á Núpsstað var gert upp
fyrir allnokkrum árum en þarf þó
nokkurra endurbóta við innan tíð-
ar, sauðahúsið sérkennilega í
Álftaveri er nýlega uppgert, við-
gerðin á Selinu er langt komin,
viðgerð á smiðju í Bölta í Skafta-
felli lokið en í ráði er að gera upp
stór fjárhús þar, og hlöður tvær
með fornu lagi í Selinu voru ný-
lega endurgerðar, á Keldum fór
fram stórviðgerð íyrir nokkrum
árum, viðgerð stendur yfir á
Nesstofu og Viðeyjarstofu, Stað-
arkirkju var gert við fyrir hálfum
öðrum áratug, Kirkjuhvamms-
kirkju var gert við fyrir samskota-
fé um sama leyti, en þar þarf að
gera frekari endurbætur, húsið á
Hofsósi er enn óviðgert en óhjá-
kvæmilegt verður að hefja handa
við það á næsta ári, Hóladóm-
kirkja er í allgóðu standi, en nú
þarf að leggja hitaveitu í kirkjuna
og mála hana, húsin á Stóru-
Ökrum eru í slæmu standi og
vandséð, hvernig þar á að bregðast
við, málarastofa Arngríms Gíslas-
onar er óviðgerð, en væntanlega
verður gert við hana innan tíðar,
Frúarstofa í Árnesi er óviðgerð,
Krýsuvíkurkirkja var afhent safn-
inu viðgerð árið 1964, en hana þarf
að gera við frá grunni að nýju,
Sjávarborgarkirkja má heita full-
viðgerð og klukknaportið á Möðru-
völlum, frá 18. öld, þarf að smíða
upp að mestu leyti. — Öll þurfa
svo þessi hús meira og minna ár-
legt viðhald og þyrftu mun ná-
kvæmari umönnun en hingað til
hefur verið hægt að veita.
Þetta kostar mikið fé, en stóra
vandamálið viðvíkjandi torfhús-
unum er það, að nú orðið er leitun
á mönnum, sem kunna að fást við
hið gamla torverk svo lag sé á.
Þeir, sem ólust upp við bygg-
ingarvinnu af torfi, eru nú orðnir
gamlir menn og víða í sveitum er
enginn, sem kann til þessara
verka. Yngri menn vilja allt annað
en standa í torfverki, að minnsta
kosti meðan næg vinna stendur til
boða í landinu. Hér brennur eldur-
inn heitast að þessu leyti.
í rauninni þyrfti að gera mun
meira að verndun hins gamla
byggingararfs, taka fleiri hús á
fornleifaskrá, en fé og aðrar að-
stæður takmarka getun og er í
rauninni útséð um að ráðast í
fleiri slík verk að sinni meðan ekki
er fé til að halda sómasamlega við
þeim húsum, sem fyrr getur.
Hins vegar hefur safnið meira
og minna hönd í bagga með fleiri
byggingum, sem ekki eru þó í þess
eigu en það hefur útvegað fé til
viðgerðar á, úr ríkissjóði, Þjóðhá-
tíðarsjóði eða sem gert er við á
vegum Húsafriðunarnefndar fyrir
fé úr Húsafriðunarsjóði.
Á síðustu árum hefur þannig
meira og minna fyrir tilstiili
safnsins verið gert við kirkjuna í
Hvammi í Norðurárdal, kirkjuna
á Staðarbakka í Miðfirði, Áuð-
kúlukirkju í Húnavatnssýslu,
Möðruvallakirkju í Eyjafirði,
Bjarnarhafnarkirkju, Þingeyra-
kirkju, Saurbæjarkirkju á Rauða-
sandi (hina gömlu Reykhóla-
kirkju), Vallakirkju í Svarfaðar-
dal, Grundarkirkju í Eyjafirði,
Snókdalskirkju og Möðruvalla-
kirkju í Grímsnesi. Þá skal nefna
Gömlu-búð á Eskifirði, Gömlu-
búð á Höfn, Faktorshús og turn-
hús í Neðstakaupstað á Isafirði,
verzlunarhús í Ólafsvík, og
Norska húsið í Stykkishólmi. —
Hefur þó fjárstuðningur safnsins
aðeins náð til hluta viðgerðar-
kostnaðar, annað hafa söfnuðir
eða eigendur lagt til eða fé fengizt
úr Þjóðhátíðarsjóði eða Húsafrið-
unarsjóði til viðgerðarinnar.
Þannig hefur Þjóðhátíðarsjóð-
ur, þ.e. sá hluti, sem Þjóðminja-
safnið fær í sinn hlut, staðið að
langmestu leyti að viðgerð Grund-
arkirkju í Eyjafirði, glæsilegasta
húss á íslandi, og að öllu leyti
undir viðgerð bæjarins á Galta-
stöðum, sem gott dæmi um hina
sérkennilegu austfirzku bæjar-
gerð. — Að auki hefur stjórn þess
sjóðs sjálf úthlutað fé til viðgerð-
ar nokkurra húsa, sem ekki skulu
talin hér.
Húsafriðunarsjóður varð til í
tilefni húsaverndunarársins 1975
og fyrst úthlutað úr honum 1976.
Þau hús, sem viðgerðarstyrki hafa
hlotið úr þeim sjóði, eru: Norska
húsið í Stykkishólmi, gamla
bókhlaðan í Flatey, Vorsalir í
Flatey, Félagshús (Gunnlaugshús
og Benediktsenshús) í Flatey,
Saurbæjarkirkja á Rauðasandi,
Bjarnarhafnarkirkja, Mosfells-
kirkja í Grímsnesi, gamla verzlun-
arhúsið í Ólafsvík, Villa-Nova á
Sauðárkróki, Möðruvallakirkja í
Grímsnesi, Gamla-búð á Eskifirði,
Gamla-búð á Höfn, Hrunakirkja í
Hreppum, gamla símstöðin á
Seyðisfirði, Túliníusarhús á Akur-
eyri, Þingeyrakirkja, Tjarnargata
22 í Reykjavík, gamla húsið frá
Holti á Síðu (endurreist í Skóg-
um), Kálfatjarnarkirkja, Valla-
kirkja í Svarfaðardal, Norska sjó-
mannaheimilið á Siglufirði, Þing-
holtstræti 13 í Reykjavík, Húsið á
Eyrarbakka og Amtmannsstígur 1
í Reykjavík.
Hér sést, að mörg þessara húsa
hafa hlotið viðgerðarstyrki eftir
fleiri leiðun en einni og er reyndin
sú, að reynt að mylgra fé í marga
staði árlega og þoka viðgerðum
áfram smám saman á mörgum ár-
um, sem er í rauninni ekki það
skynsamlegasta, heldur væri mik-
ilvægast að geta unnið samfellt að
viðgerð hvers einstaks húss þar til
viðgerð þess er iokið. Eins og nú er
bíða húsin hálfköruð árum saman,
en þetta er í rauninni neyðarúr-
ræði. Oft á tíðum er um það að
ræða að hefjast handa um viðgerð
til að bjarga húsi, sem sennilegast
biði aðeins tortíming, og oft verð-
ur framlag safnsins eða þeirra
sjóða, sem um getur, til að örva
eigendur til framkvæmda.
Greinargerð um allar þessar út-
hlutanir og upphæð fjárstyrkja er
að finna í ársskýrslu Þjóðminja-
safnsins, sem birt er í Árbók forn-
leifafélagsins árlega, og vísast
nánar til hennar.
Einhvern kann að furða, hvers
vegna allar þessar kirkjur séu
komnar á framfæri Þjóðminja-
safnsins að mejra eða minna leyti.
Svarið er það, að margar kirkjur
eru gríðarmerkar byggingarsögu-
lega séð og oft með elztu húsum
landsins. Sumar þeirra eru aflagð-
ar sem sóknarkirkju (svo sem
Kirkjuhvammskirkja, Sjávarborg-
arkirkja, Grafarkirkja, bænhúsið
á Núpsstað og Krýsuvíkurkirkja),
en aðeins varðveittar sem menn-
ingarminjar. Söfnuðir eru margir
hverjir fámennir og treysta sér oft
á tíðum ekki til að halda kirkjun-
um við án fjárstuðnings, og er þá
viðbúið, að ýmsar þeirra væru nú
rifnar. Nokkrar eru bændakirkjur,
í eigu viðkomandi bónda eða þjóna
einu heimili. Þannig má nefna
Bjarnarhafnarkirkju, þar sem
aðrir bæir í sókninni en Bjarnar-
höfn eru komnir í eyði, og
Grundarkirkja er bændakirkja, en
sú stórglæsilega kirkja var komin
mjög á fallanda fót, þótt stæðileg
virtist enn utanfrá séð. Hér er
hreint björgunarstarf unnið, enda
hefur viðkomandi fólk vel kunnað
að meta þá aðstoð, sem því er
þannig veitt.
Hitt er svo annað mál, að hér
mætti þjóðkirkjan sjálf hafa hönd
í bagga með fjárveitingar, en ein-
hverra hluta vegna hefur það ýzt
yfir á Þjóðminjasafnið að hjálpa
hér uppá. Er það sem víðar, að
Þjóðminjasafnið hefur orðið að
hlaupa í skarðið til björgunar
menningarverðmæta, þar sem bú-
ast hefði mátt við að öðrum stæði
nær, en enginn orðið til að sinna.
Sídari hluti greinarinnar birtist í
Mbl. nk. fimmtudag
9. einvígisskákin:
Korchnoi er heillum horf-
inn en Karpov tefldi vel
Með glæsilegum sigri í 9. einvíg-
isskákinni jók Karpov á forskot sitt í
einvíginu og er staðan nú 4—1, hon-
um í vil. Karpov tefldi 9. skákina
Ijómandi vel og nýtti vel þau færi
sem buðust, en Korchnoi var hins
vegar hcillum horfinn.
Karpov þarf aðeins að vinna 2
skákir í viðbót til að sigra í einvíg-
inu, og það mun varla reynast hon-
um erfitt ef svo fer sem fram horfir.
Á hinn bóginn verður Korchnoi að
stórbæta taflmennsku sína, eigi hon-
um að takast að vinna upp 3ja vinn-
inga forskot heimsmeistarans. Rétt
er að benda á, að Korchnoi vann upp
4ra vinninga mun í Baguio 1978,
eins og frægt er orðið, en þá var
taflmennskan líka snöggtum betri.
Að öllu samanlögðu stefnir í sigur
Karpovs í einvíginu, hitt er þó ekki
útilokað, að „töframaðurinn"
Korchnoi hristi eitthvað fram úr
erminni í næstu skákum og breyti
þar með gangi mála í einvíginu.
Korchnoi Karpov
í 9. einvígisskákinni kom Karp-
ov andstæðingi sínum strax á
óvart í 7. leik, er hann brá út af
eftirlætisafbrigði sínu og valdi
nær óþekkta leið þess í stað. I
framhaldinu tókst áskorandanum
ekki að finna haldgóða áætlun, tók
að skipta upp á mönnum og hjálp-
aði þar með heimsmeistaranum að
bæta stöðu sína. Karpov tefldi
mjög markvisst og bætti stöðu
sína smátt og smátt og réði lögum
og lofum á borðinu. I 35. leik
braust Karpov í gegn á mjög
skemmtilegan hátt og gerði út um
taflið stuttu síðar. En sjón er sögu
ríkari.
Hvítt: Viktor Korchnoi
Svart: Anatoly Karpov
Drottningarbragð
1. c4 — e6, 2. Rc3 — d5, 3. d4 —
Be7, 4. RR — Rf6, 5. Bg5 — h6, 6.
Bh t — 0-0, 7. Hcl — dxc4!?
Korchnoi tók vel á móti Tarta-
kower-afbrigðinu (7. — b6) í 5. og
7. skákinni og því er ekki úr vegi
að brevta til.
8. e3
8. e4 svarar svartur best með 8.
— c5. Eftir 8. — Rxe4!?, 9. Bxe7 —
Rxc3, 10. Bxd8 — Rxdl, 11. Be7 —
Rxb2 (11. — He8, 12. Ba3 og vinn-
ur mann), 12. Bxf8 — Kxf8, ættu
möguleikar hvíts að vega þyngra.
8. — c5, 9. Bxc4 — cxd4, 10. exd4
Oneitanlega skarpari möguleiki
en 10. Rxd4, sem einnig kom til
álita. Hvítur tekur á sig stakt peð
með öllum þeim kostum og göllum
sem því fylgja.
10. — Rc6, 11.0-0— Rh5!
Dæmigerður Karpov-leikur.
Sérhver uppskipti á léttum
mönnum draga úr sóknarmætti
hvítu stöðunnar og auðvelda því
svörtum að herja á staka peðið á
d4.
12. Bxe7 — Rxe7, 13. Bb3?!
Þessi leikur er full hægfara.
Eðlilegra framhald er t.d. 13. De2
ásamt Hfdl.
13. — Rf6, 14. Re5 — Bd7, 15. De2
— Hc8, 16. Re4?!
Eins og fyrr segir þjóna upp-
skipti einungis hagsmunum svarts
enda bætir svartur stöðu sína í
næstu leikjum.
16. — Rxc4, 17. Dxe4 — Bc6, 18.
Rxc6 — Hxc6, 19. Hc3?
Eins og brátt kemur á daginn,
lendir hvítur í óyfirstíganlegum
erfiðleikum vegna staka peðsins á
d-4. Hér hefði því verið skynsam-
legast að tefla til jafnteflis með
19. Hxc6 — Rxc6, 20. d5 — exd5,
21. Bxd5.
19. — I)d6, 20. g3
20. h3 var eðlilegri leikur.
20. — Hd8, 21. Hdl — Hb6,
Svartur undirbýr þreföldum á
d-línunni og þar með eykst þrýst-
ingur svarts á d-peðið.
22. Del — I)d7, 23. Hd3 — Hd6, 24.
I)e4 — Dc6,
En ekki 24. — Rf5, 25. d5 og
hvítur sleppur fyrir horn.
25. Df4 — Rd5, 26. Dd2 — Db6, 27.
Bxd5
Hvítur svarar hótuninni 27. —
Rb4 með enn einum uppskiptum.
Hugsanlega var 27. a3 betri mögu-
leiki.
Skák
Jóhannes Gísli Jónsson
Karpov hefur náð sannkallaðri
óskastöðu. Menn svarts eru virkir
meðan menn hvíts eru kyrfilega
bundnir við að valda d-peðið, auk
þess sem hótunin — e5 vofir yfir.
28. Hb3 — Dc6, 29. Dc3 — Dd7, 30.
f4?
Hvítur hyggst koma í veg fyrir
30. — e5 með peðsvinningi, en það
reynist full dýru verði keypt.
Hvíta kóngsstaðan verður alltof
veik, eins og svartur sýnir fram á.
30. — b6, 31. Hb4 — b5, 32. a4
Svartur hótaði 32. — a5, 33. Hb3
— b4 ásamt 34. — Hxd4, og hvítur
átti því ekki margra kosta völ.
32. — bxa4, 33. Da3 — a5, 34. Hxa4
— I)b5!
Sterkur leikur sem þrengir enn
meira að hvítu stöðunni.
35. Hd2
— e5!
Eftir þetta skemmtilega gegn-
umbrot fær svartur aðgang að
e-línunni og þá er endalokanna
skammt að bíða.
36. fxe5 — Hxe5, 37. Dal — De8!
Karpov teflir lok skákarinnar af
miklum þrótti. Aftur er hótað —
Hel+
38. dxe5 — Hxd2, 39. Hxa5
Aðrir leikir voru ekki betri; 39.
Dcl eða 39. Del er svarað með 39.
— Dd7 og eftir 39. Hc4 kemur ein-
faldlega 39. — Dxe5.
39. — Dc6, 40. Ha8+ — Kh7, 41.
l)bl+ — g6, 42. Dfl — Dc5+,
Vitaskuld ekki 42. — Dxa8, 43.
Dxf7+ og hvítur nær þráskák.
43. Khl — Dd5+
í þessari stöðu gafst Korchnoi
upp, saddur lífdaga. Eftir 44. Kgl
— Hdl vinnur svartur auðveld-
Marin
Francais
— leiðrétting
í grein um frönsku spítalana og
spítalaskipin varð greinarhöfundi á í
messunni, þar sem getið var höfund-
ar eins af Ijóðunum um frönsku sjó-
mennina auk þess sem prentvillur
urðu í sjálfu Ijóðinu. Þar er um að
ræða Ijóðið Marin Krancais, og höf-
undur er Guðmundur Guðmunds-
son. I.jóðlínan Adieu Marin Fran-
cais er úr síðasta erindinu, en erind-
in tvö sem birt voru, eru rétt svona:
Vcslur í Víkurgarði
voglojj er gröfin mörg.
(inæta yfir gronum lciðum
Cullrúnum Idruð björg.
(Xal þar er aö líla
einfalda krossa úr tré.
lelrað er á þá alla
aÓ4‘ins Marin Krancais
Þá er myndarugiingur. Sú
mynd, sem er í miðið efst á síðu,
sýnir franska sjómenn, sjúklinga
um borð í spítalaskipinu. En hér
með birtist myndin úr sjúkrastofu
spítalans í Vestmannaeyjum.