Morgunblaðið - 03.12.1981, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 3. DESEMBER 1981
25
Gunnar Thoroddsen um myndum Viðreisnarstjórnarinnar 1959:
Dóms- og menntamálin
voru mín hugðarefni
Sár vonbrigði að verða að taka fjármálaráðuneytið
stjórnmálanna haustið 1970. Þá
er fjallað um forsetakosningarn-
ar 1968, en einn lengsti kafli bók-
arinnar er helgaður frásögn
Gunnars af stjórnarmyndun
hans í febrúar 1980. Þá er í lok
bókarinnar kafli um landsfund
Sjálfstæðisflokksins í október sl.
og Gunnar metur líkurnar á sátt-
um innan Sjálfstæðisflokksins.
Auk þess er fjallað um ætt
Gunnars, uppvöxt og viðfangs-
efni.
Gunnar var spurður að því á
fundinum í gær, hvort líta mætti
á bókina sem andsvar við bókinni
Valdatafli í Valhöll, sem út kom
á síðasta ári. Hann svaraði því til
að óhjákvæmilega væri fjallað
um ýmsa þá sömu atburði í bók-
inni sem fjallað væri um í Valda-
taflinu, en bókin væri engan veg-
inn andsvar við henni eða Valda-
tafl ástæðan fyrir útkomu henn-
ar. Þá var hann spurður hvort
hann vænti svipaðra viðbragða
við ummælum hans í bókinni um
menn og málefni og Valdataflið
fékk. Hann sagðist vona að þessi
bók væri traustari en Valdataflið
og hlyti þar af leiðandi ekki
sömu viðbrögð.
Þeir Olafur og Gunnar rómuðu
samvinnu sem þær áttu hvor við
annan við gerð bókarinnar. Ólaf-
ur sagði að sér hefði komið á
óvart hversu opinskár Gunnar
var í viðtölum þeirra. Gunnar
sagði að margt nýtt mætti finna
í bókinni, sem ekki hefði komið
fram opinberlega aður.
Bókin Gunnar Thoroddsen er
320 síður að stærð en í bókar-
auka eru m.a. birt stefnuskrá
Heimdallar frá 1931, kaflar úr
ræðu Gunnars, grein hans „For-
setakjör er ekki flokksmál" frá
1952, kafli úr ræðu Bjarna Bene-
diktssonar á landsfundi 1965,
stjórnarsáttmáli núverandi rík-
isstjórnar o.fl. Bókin er prýdd
fjölda mynda, útgefandi er Vaka.
Setningu sá Oddi og Ásetning
um, umbrot og filmuvinnu Korp-
us. Hún er prentuð í Odda. Þess
má geta að þetta er fyrsta bók
Ólafs Ragnarssonar.
,;ÞEGAR ég kom á fund
Olafs, sagdi hann mér, að
mál stæðu nú þannig, að ég
yrði að taka að mér embætti
fjármálaráðherra. Hann sæi
engan möguleika á að koma
ríkisstjórninni saman, nema
ég féllist á það. Mér urðu
þetta sár vonbrigði. Dóms-
og menntamálin voru mín
hugðarefni,“ segir Gunnar
Thoroddsen m.a. í samtals-
bók þeirra Ólafs Ragnars-
sonar, þar sem hann fjallar
um stjórnarmyndun Ólafs
Thors í nóvember 1959,
myndun „viðreisnarstjórnar-
innar“.
Gunnar segir, að Ólafur hafi
hringt í sig fyrstu daga þessa
nóvembermánaðar og boðið hon-
um sæti í ríkisstjórninni, en
Gunnar var þá borgarstjóri. Seg-
ist Gunnar ekki hafa hugsað sér
annað en gegna borgarstjóra-
starfinu áfram, en eftir þetta til-
boð Ólafs hafi honum fundist
freistandi að breyta til eftir tæp
13 ár í borgarstjóraembætti. Seg-
ist Gunnar hafa þakkað Ólafi
traustið og tekið tilboðinu, og
skýrt honum frá því að hugur
sinn stæði til þess að fara með
dómsmál og menntamál, ann-
aðhvort þessara ráðuneyta eða
bæði. Hafi Ólafur tekið því vel og
ekki sagst sjá neitt því til fyrir-
stöðu.
I samtali síðar segir Ólafur
svo, að í þingflokki sjálfstæð-
ismanna sé eindregin andstaða
gegn því að Alþýðuflokkurinn fái
fjármálaráðuneytið, en auk
Gunnars vill Ólafur fá í stjórn
með sér Ingólf Jónsson og Bjarna
Benediktsson. Hann gerði ráð
fyrir því að Ingólfur yrði land-
búnaðarráðherra, en ekki væri
gerlegt að hafa fjármálaráðu-
neytið líka á sömu hendi. „Ég
sagði Ólafi, að eðlilegast væri að
mínu viti að fela Bjarna embætti
fjármálaráðherra. „Heldúrðu, að
ég sé ekki búinn að reyna það?“,
spurði Ólafur. „Bjarni þverneitar
og segist þá heldur halda áfram
sem ritstjóri Morgunblaðsins."
... Samtali okkar lauk með því,
að ég féllst á beiðni Ólafs um að
taka að mér embætti fjármála-
ráðherra. Ég hef engum manni
kynnst, sem hafði aðra eins hæfi-
leika og Ólafur Thors til að telja
menn á sitt mál.“
Tómas og
Guðmundur G.
„Hvenær var fyrst talað um að
þú gengir til stjórnarmyndunar
með framsóknarmönnum og al-
þýðubandalagsmönnum, Gunn-
ar,“ spyr Ólafur Ragnarsson á
einum stað. Og Gunnar svarar:
„Það var þriðjudaginn 29. janúar
1980. Þann dag fór ég að vanda
niður í Alþingishús laust fyrir
klukkan tvö til þingfundar. Rétt
eftir að ég kom inn úr dyrunum,
kom Tómas Árnason til mín og
bað mig að ræða við sig einslega."
Erindi Tómasar segir Gunnar
hafa verið það, að framsóknar-
menn hafi verið að ræða mögu-
leika á myndun meirihlutastjórn-
ar og teldu möguleikann á sam-
stjórn Framsóknarflokks, Al-
þýðubandalags og Sjálfstæðis-
flokks ekki fullkannaðan, en
vildu að slíkt yrði gert. Litlu síð-
ar hafi Guðmundur G. Þórarins-
son rætt við sig um sama mál og
óskað eftir því að hann kannaði
þennan möguleika gaumgæfilega.
Um kvöldið hafi svo Steingrímur
Hermannsson hringt í sig í sam-
ráði við þingmennina tvo og kom
þeim Gunnari og Steingrími sam-
an um að hittast morguninn eftir.
Gunnar segist svo einnig hafa
rætt við Svavar Gestsson þetta
kvöld og þeir orðið sammála um
að alþýðubandalagsmenn kæmu
einnig til fundarins á heimili
Gunnars.
Frambod Friðjóns
hefði hugsanlega
stuðlað að kjori
Ragnhildar
I kaflanum um nýafstaðinn
landsfund Sjálfstæðisflokksins
kemur Gunnar m.a. inn á vara-
formannskjörið í svari við spurn-
ingu um það, hvers vegna Friðjón
Þórðarson hafi ekki boðið sig
fram til þess embættis. Gunnar
segir: „Um hríð höfðu margir hug
á því að fá Friðjón Þórðarson til
þess að fara í framboð, en þegar
fyrir lá, að Friðrik Sophusson og
Ragnhildur Helgadóttir yrðu í
kjöri í sæti varaformanns, var
málið metið að nýju.“
Hver var afstaða þín til þess-
ara frambjóðenda tveggja?, spyr
Ólafur.
„Ragnhildur er meðal hörðustu
harðlínumanna," svarar Gunnar.
„Hún var ein af þeim fyrstu, sem
lýstu stuðningi við handjárnin,
enda hefðu sjálfstæðismenn, sem
stæðu að núverandi ríkisstjórn,
þegar sagt sig úr lögum við flokk-
inn.
Ef þeir yrðu báðir í kjöri, Frið-
rik Sophusson og Friðjón Þórð-
arson, mátti gera ráð fyrir því, að
fylgið skiptist milli þeirra þann-
ig, að hugsanlegt væri að Ragn-
hildur næði kjöri.
Friðrik Sophusson hefur frá
upphafi verið í hópi frjálslyndra
manna í flokknum. Ég hef stutt
Friðrik frá því er hann kom fyrst
inn í stjórnmálin.
Friðjón Þórðarson sjálfur mat
það svo, að ekki væri rétt við
þessar aðstæður, að hann færi í
framboð til varaformennsku. Við
ákváðum að styðja Friðrik eftir
mætti. Hann naut og stuðnings
flestra ungra manna á fundin-
um.“
Hef hugsað mér
að vera áfram í
Sjálfstæðisflokknum
„Ég hef verið í þessum flokki
frá stofnun hans og hef hugsað
mér að vera þar áfram,“ segir
Gunnar, þegar Ólafur spyr hvort
hann gæti hugsað sér að yfirgefa
Sjálfstæðisflokkinn og stofna
nýjan, frjálslyndan flokk. Og
hann heldur áfram: „Ég hef reynt
að framfylgja hugmyndum óg
hugsjónum flokksins, en þær
hafa yfirleitt fallið saman við
skoðanir mínar. Ég mun berjast
framvegis eins og hingað til gegn
öllum tilraunum til þess að gera
flokkinn að þröngsýnum hægri
flokki, gegn tilraunum til þess að
auka flokksræði og flokksaga og
reyna eftir mætti að tryggja það
að sjálfstæð hugsun og andlegt
frelsi verði jafnan leiðarljós
sj álf stæðisstef nunnar."
ði og lýðræði
is ræður ferð
Bindur ekki
hendur Alþingis
Albert Guðmundsson (S) sagði
stjórnarsáttmálann ekki geta bund-
ið hendur Alþingis í þessu máli. Til
þess á að taka þingræðislega af-
stöðu. Hinsvegar tel ég að flugstöð-
in, bygging og rekstur, eigi að heyra
undir samgönguráðuneyti en ekki
utanríkisráðuneyti, eins og frum-
varpið gerir ráð fyrir, enda meira í
samræmi við aðskilnað varnarstarfs
og farþegaflugs. Hér verður í raun
um sölu á gömlu flugstöðvarbygg-
ingunni og tilheyrandi aðstöðu til
varnarliðsins að ræða. Söluandvirð-
ið rennur til nýrrar flugstöðvar-
byggingar svo ekki er rétt að tala
um sérstakt framlag Bandaríkja-
manna.
Hver eru helztu mótrökin?
Geir Hallgrímsson, formaður
Sjálfstæðisflokksins, vakti athygli á
því, að hvorki ráðherrar né þing-
menn Alþýðubandalags heiðruðu
þingdeildina með nærveru sinni. En
hvorki fjarvera þeirra nú né aðild að
ríkisstjórn má koma í veg fyrir að
meirihlutavilji þings um flugstöðv-
arbyggingu á Keflavíkurflugvelli
nái fram að ganga. Þrátt fyrir fjar-
veru andmælenda væri rétt að
hyggja að helztu mótrökum þeirra
gegn byggingunni. í fyrsta lagi hefði
verið talað um stærð hennar í
tengslum við breyttar aðstæður í
farþegaflugi. í því efni hefði fyrst
verið leitað til franskra sérfræðinga
og hönnuða. Tillögur þeirra hefðu
þótt nokkuð stórtækar. Þá hefðu
danskir aðilar verið fengnir til að
endurskoða tillögur og teikningar
hinna frönsku aðila, með hliðsjón af
breyttum markaðsaðstæðum. Þeir
hefðu minnkað verulega ráðgerða
stærð og umfang flugstöðvarbygg-
ingar og tilheyrandi aðstöðu. Loks
hefðu íslenzkir sérfræðingar minnk-
að stærð flugstöðvarinnar enn, um
30%, eða í um 16 þús. fermetra. Að
sínu mati mætti ekki ganga lengra
en orðið væri í smækkun byggingar-
innar. í annan stað hefði kostnaðar-
þátttaka Bandaríkjamanna verið
gagnrýnd. Bæði Benedikt og Albert
hefðu fært góð rök fyrir henni. Þeg-
ar horft væri til beggja hags, sem af
hinni nýju byggingu stafaði, væri
kostnaðarþátttaka varnarliðsins, 20
milljónir dala (af 43), eðlileg.
Geir Hallgrímsson tók undir þá
röksemd, að óverjandi væri að
fimmtungur þingmanna gæti tryggt
sér neitunarvald í máli, sem hefði
þingræðislegan meirihluta. Skoraði
hann á þá sjálfstæðismenn, sem
stutt hefðu ríkisstjórnina beint eða
óbeint, að fylgja samvizku sinni
einni í þessu máli og sjá til þess, að
það fengi þinglega meðferð og af-
greiðslu.
Fjárveiting
og nefndarskipan
Olafur Jóhannesson, utanríkisráð-
herra, sagði hér stórt og mikilvægt
mál á ferð, sem vel réttlætti sér-
staka lagasetningu. Þetta væri mál
sem varðaði þjóðina alla, enda
flughöfnin í Keflavík notuð af utan-
förum hvaðanæva af landinu. Ann-
að mál væri, hvenær slík lagasetn-
ing væri tímabær.
Ég greiddi atkvæði með byrjunar-
framlagi (lánveitingu) til þessa
máls í fyrra, sem þá var fellt. Ég
sagði þá að atkvæði mitt bryti ekki í
bága við stjórnarsáttmálann, sem
varðaði framkvæmd en ekki fjárút-
vegun. Nú hefur þetta sjónarmið
mitt verið viðurkennt með samskon-
ar tillögu í stjórnarfrumvarpi að
fjárlögum. Aukinheldur verið skip-
uð nefnd, að vísu aðeins stjórnar-
liða, til að ná fram pólitískri lausn
um framkvæmd málsins.
Miðað við það pólitíska ástand,
sem hér ríkir, hygg ég, að enn verði
að láta á reyna, hvort þoka má mál-
inu áleiðis með samkomulagi, enda
ekki útilokað, að menn geti sætzt á
að framkvæmdir verði hafnar. Við
verðum fyrst að stíga upp í fyrsta
þrepið á stiganum, áður en við get-
um haldið upp á við. En frumvarpið
er þarft, það vekur umræður, sem
skýra málið og auka því skilning og
stuðning.
Fjárveiting felur
í sér viðurkenningu
Matthías A. Mathiesen (S) áréttaði
röksemdir fyrir nauðsyn þess að
hefja framkvæmdir við flugstöðvar-
byggingu sem allra fyrst, meðan
kostnaðarþátttaka Bandaríkja-
manna væri enn í boði. Ekki væri
við unandi, að minnihluti þings og
þjóðar sæti yfir vilja meirihlutans,
hvorki í þessu efni né öðrum. Hann
benti og á, að tillaga um fjárveit-
ingu til tiltekins máls væri í raun
tillaga um framkvæmdina í heild,
þó tímasetning framkvæmda skorti.
Það væri gömul hefð að fastsetja
framkvæmdir fyrst með tiltölulega
litlu fjárlagaframlagi. Vonandi boð-
aði þetta stefnubreytingu af hálfu
þeirra, sem þvælst hefðu fyrir mál-
inu, og nefndaskipan stjórnarinnar
er og túlkuð hér sem undirbúningur
að framkvæmdum.
„Finnlandisering“
Sighvatur Björgvinsson (A) sagði
minnihlutaflokk, með innan við 20%
kjörfylgi, hafa stigið yfir meirihluta
Alþingis í einu skrefi. Það skref var
myndun núverandi ríkisstjórnar.
Spurning er, hvort hægt er að stíga
það skref til baka í áföngum. Ráð-
herrar og þingmenn Alþýðubanda-
lagsins hurfu úr þingsölum þegar
þessi umræða hófst, rétt eins og
þegar þingflokksformaður þeirra
ræðir utanríkismál. Það getur borið
vitni um tvennt. Annaðhvort að þeir
vilja taka, á sinn hátt, þátt í lausn
þessa máls. Eða hitt, að þeir telja
það þegar afgreitt og sett til hliðar á
hillu neitunarvaldsins. Ef svo er, og
ef þeir komast upp með slíkt, ber
það vott um „Finnlandiseringu"
samstarfsaðila!
Jóhann Einvarðsson talaði í þá
veru, sagði Sighvatur, að afgreiðsla
frumvarpsins mætti bíða fram eftir
þingi. Ég skil hann svo að hann vilji
sjá til, hvort þoka megi málinu fram
í ríkisstjórn og þeirri nefnd, sem
hann á sæti í. Að öðrum kosti muni
hann styðja frumvarpið síðar á
þinginu, þann veg, að það fái af-
greiðslu fyrir þinglausnir að vori.
Málinu var, að lokinni fyrstu um-
ræðu, vísað til fjárhags- og við-
.skiptanefndar þingdeildarinnar.
Albert Geir Ólafur Matthías Á. Sighvatur