Morgunblaðið - 23.01.1982, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 23. JANÚAR 1982
13
bara við sjálfa sig í fimleikum. I
landinu var þá annað göngulag en
á bílaöld og líkamsrækt var metn-
aður frjálsra Islendinga og
ungmennafélaganna.
Eg var því miður ekki fæddur,
þegar Magnús vann sína miklu
sigra sem íþróttamaður. Ekki svo
að skilja að ég hefði nokkru sinni
getað veitt honum eða öðrum
neina keppni. En það má vera til
marks um orðstír hans, að ég vissi
alltaf hver þessi sporlétti, svipgóði
maður var. Hann var frægur, en
um hann var talað í lágum hljóð-
um í Vesturbænum því hann var
ekki í réttu félagi. Með öðrum orð-
um ÍR-ingur en ekki KR-ingur.
í þá daga tóku menn nefnilega
félög sín alvarlega og til að mynda
hefði ég varla þorað að skrifa
grein um hann í öðrum söfnuði
íþróttanna, hér áður fyrr, eins og
ljúft og skylt er í dag.
Ekki man ég nú lengur, hvenær
ég kynntist Magnúsi i Pfaff per-
sónulega, en líklega hefur það ver-
ið nokkuð snemma. Hann er af
þeirri gerð fullorðinna, er talar
við stráka eins og jafningja, en
það er einn besti eignleiki þeirra
er fást við íþróttir.
Ég geri ráð fyrir að nú á dögum
sé Magnús í Pfaff einkum þekktur
fyrir sitt mikla fyrirtæki, er hann
hóf að reka með nokkuð skugga-
legum hætti, skömmu fyrir fæð-
ingu mína. En þá byrjaði hann að
selja tvær einkennilega skyldar
vörutegundir, sumsé sprengiefni
og barnavagna. Og svo kom
saumavélin eða saumamaskínan
Pfaff, með þessari undarlegu,
prússnesku stafsetingu, en þýskri
nákvæmni og miklum gæðum, sem
þarna eru meira virði en góð staf-
setning.
Með alúð, skilvísi og góðum lag-
erum, varð Pfaff að stórveldi í
sinni grein, og þarf það engum að
segja, hvort sem hann þarf
saumavél eða ekki.
Það skal að vísu viðurkennt hér
og nú, að mér líkað það stórilla að
Magnús í Pfaff hætti að selja
sprengiefni og barnavagna, því
það á vel við skapgerð okkar
beggja. Að vísu vita vinir hans, að
hann hefur aldrei látið allt sitt
sprengiefni frá sér fara, og barns-
lundinni heldur hann auðvitað
alla daga. Það þekkja kaffifélagar
og boðflennur meira en aðrir. En
fyrir þá sem ekki fá samhengi í
þetta, þá hefur Magnús um árabil
veitt forstöðu einu merkasta
kaffifélagi þessarar borgar um
langa hríð. Þangað koma menn
með allt sitt réttlæti. Menn af öll-
um flokkum og gerðum, og þá er
oft glatt á hjalla, og er þó almennt
stjórnmálaþvarg yfirleitt ekki
besta skemmtiefni, er vinir ræðast
við. En í þessu skuggaráðuneyti
kaffistofunnar í Pfaff, kemur ekki
til misklíðar. Því þar aka menn
sprengiefni sínu í barnavögnunum
enn, og brosa þegar nýr dagur
kemur í augun, með bolla af kaffi.
Ekki veit ég hvort Magnús í
Pfaff seldi foreldrum mínum
barnavagn á sínum tíma, en ef
eitthvað skyldi vera eftir að púðri
í mér, er þó altént eitthvað af því
frá honum Magnúsi í Pfaff.
Fjölskyldunni bið ég að heilsa
og honum sjálfum sendi ég góðar
kveðjur líka og að sjálfsögöu mæti
ég í kaffi næst þegar ég þarf á
réttlæti að halda.
Jónas Guðmundsson, rithöfundur.
„Megin tilgangurinn með þess-
um samningi er að bæta útbúnað
þeirra skipa sem koma í evrópsk-
ar hafnir," ságði Leif Nygaard,
sem fyrir hönd norsku stjórnar-
innar hefur unnið að gerð samn-
ingsins. „Við gerum okkur vonir
um að með þessu móti sé hægt að
losna við skip með ónógan útbún-
að úr evrópskum höfnum. Aðild-
arríkin hafa öll skipaskoðun sem
stendur á gömlum merg og hefur
gegnt mjög mikilvægu hlutverki.
Sú reynsla sem þar hefur fengizt
hefur verið nýtt við gerð þessa
samnings, en með honum er ætl-
unin að samræma þetta eftirlit
og gera það enn virkara en verið
hefur.“
eftir Höskuld Jónsson,
ráðuneytisstjóra
Höskuldur Jónsson, ráðuneytis-
stjóri í fjármálaráðuneytinu, flutti
erindi það, sem hér birtist, á fundi í
Kótary-klúbbi Reykjavíkur miðviku-
daginn 13. janúar sl. Féllst hann á
beiðni Morgunblaðsins um að les-
endur þess fengjust að kynnast þeim
sjónarmiðum, sem þar koma fram.
Þess var farið á leit við mig að
ég fjallaði hér um fjárlög fyrir ár-
ið 1982 og greindi þar satt og rétt
frá. Sjálfsagt gæti ég sagt sitt
hvað um tekju- og gjaldagreinar
fjárlaganna og haft þann fyrir-
vara á að óþægilegum spurningum
yrði ekki svarað. Mikið rót er nú á
Höskuldur Jónsson
Þáttur ríkissjóðs í
rekstri fyrirtækja
efnahagsmálum og hjá því verður
ekki komist að ætla að breytingar
verði á nýsettum fjárlögum. Þetta
er engin nýlunda. Við höfum í
mörg undanfarin ár bætt við eða
skorið burt úr fjárlögum eftir að
þau voru afgreidd frá Alþingi. Það
er því rétt að „undirskriftirnar
eru stundum ekki meira en svo
þornaðar".
Við þessar aðstæður þjónar litl-
um tilgangi að ræða um einstök
atriði fjárlaga. Stjórnmálamenn-
irnir hafa á Alþingi og í fjölmiðl-
um gert grein fyrir að hverju sé
stefnt. Markmiðum má ná eftir
ýmsum leiðum og stundum er
komit þótt hægt fari. Ég hef því
valið mér að fjalla um atriði sem
getið er í 1. og 6. gr. fjárlaganna.
Hér er um að ræða þátttöku ríkis-
sjóðs á rekstri félaga. Ég mun
einnig ræða það sem á undan er
gengið í þeim efnum og gera
nokkra grein fyrir þeim félögum
sem ríkissjóður á aðild að. Verð-
ugt umræðuefni væri og að fjalla
um þann rekstur fyrirtækja sem
eru að öllu leyti eign ríkisins en í
þessari frásögn verður aðeins
lauslega að þeim vikið.
Ég hef þjónað fjármálaráðherr-
um úr öllum stjórnmálaflokkum
alls um 17 ára skeið. Segja má að
atvinnurekstur ríkissjóðs sé fram-
tak og í samábyrgð allra flokka og
því auðveldara fyrir mig um að
ræða en fjárlög núverandi fjár-
málaráðherra.
Hver skyldu vera megin rök
fyrir þátttöku ríkissjóðs í atvinnu-
rekstri?
Meirihlutaeign íslendinga
Gefi ég mér þá forsendu að Is-
lendingar skuli jafnan eiga meiri-
hluta í fyrirtækjum sem á íslandi
eru, eru rökin oftast þau að stór-
iðnaður krefjist fjármagns sem
enginn annar en ríkið geti lagt
fram eða sett tryggingar fyrir,
þurfi láns að afla. Þannig er Kisil-
iðjan hf., Þörungavinnslan hf. og
Járnblendifélagið hf. í meiri-
hlutaeign ríkissjóðs og núgildandi
fjárlög og lánsfjáráætlun boða
þátttöku ríkissjóðs í steinullar-
verksmiðju, sjóefnavinnslu og
stálbræðslu í samræmi við lög er
samþykkt voru á Alþingi vorið
1981.
Byggðasjónarmið
Svonefnd byggðasjónarmið
koma oft til athugunar þegar
ákveðið er hvaða fyrirtækjum rík-
issjóður skuli tengjast. Stefnan í
byggðamálum hefur jafnan verið
harla óljós og því flest verið fært
undir byggðamál þegar á hefur
þurft að halda. Oftast er þó bent á
að stofnun fyrirtækis eða efling
muni tryggja atvinnuástand í til-
teknum byggðalögum og það sé
heimamönnum um megn eða
hlutafé Þormóðs ramma hf. á
Siglufirði verði aukið um 3 m. kr.
Þess má reyndar geta, að á Siglu-
firði er einnig fyrirtæki — Sigló-
síld — sem alfarið er eign ríkis-
sjóðs.
Samgöngubætur
Samgöngumál eru oft tengd
byggðastefnu og ríkissjóður hefur
gengið til liðs við sveitarfélög og
einstaklinga með því að stofna
hlutafélög er sjá um rekstur sam-
göngutækja. Hér má nefna Flóa-
bátana Baldur og Drang, Herjólf
hf. og Skalagrím hf. sem rekur
Akraborgina. í fjárlögum 1982 er
veitt heimild til að semja við
Herjólf hf. og Skallagrím hf. um
vanskil fyrirtækjanna hjá Ríkis-
ábyrgðasjóði m.a. niðurfellingu
vaxta og drattarvaxta að hluta,
sveitarfélaginu að leggja það fé
fram er til þarf. í fjárlögum fyrir
árið 1982 er gert ráð fyrir að
með þeim skilyrðum sem talin eru
nauðsynleg. Skuldir við Rikis-
ábyrgðasjóð eru í sjálfu sér ekkert
annað en skuldir við ríkissjóð. Hér
er um að ræða skuldir er nema
samtals 31 m. nýkr. eða 3,1 millj-
arði gkr. Þetta eru um 55% af
heildarkröfum Ríkisábyrgðasjóðs
vegna vanskila.
Björgun frá gjaldþroti
Þau sjónarmið hafa oft notið
fylgis að réttlætanlegt sé fyrir
ríkið að bjarga sér eða sjóðum sín-
um frá fjárhagsvanda með því að
taka fyrirtæki er notið hafa láns-
trausts ríkisins upp i skuld. Sem
dæmi um atvinnurekstur sem
þannig er að verulegu leyti komin
í ríkisforsjá má nefna Slippstöðin
hf., Álafoss hf., Norðurstjörnuna
hf., Gest hf. og nú síðast Hrað-
braut hf. sem Framkvæmdasjóð-
ur, Útvegsbankinn og ríkissjóður
hafa byggt á rústum Olíumalar hf.
Samvinna við sveitarfélög
Ríkissjóður er aðili að a.m.k. 10
sameignarfélögum og er hlutverk
flestra þeirra þjónusta við sveit-
arfélög og ríkisstofnanir. Hér má
nefna hitaveitur, gjaldheimtur,
rekstur skýrsluvéla og gufubors.
★
Ég hef reynt að gera hér grein
fyrir helstu rökum fyrir stofnun
félaga með þátttöku ríkisins. Þótt
nokkuð sé um það vitað hvað vakti
fyrir ráðamönnum við stofnun
fyrirtækis með ríkisaðild er með
öllu óvíst að nú viti menn hver
tilgangurinn sé með því að halda
áfram þátttöku í atvinnurekstrin-
um. Ríkissjóður er alsæll svo lengi
sem ekki þarf að snara út pening-
um og fyrirtæki hans teljast góð
og jafnvel til fyrirmyndar séu þau
okkur í fjármálaráðuneytinu ekki
til ama. Um arðsemi fyrirtækja
ríkissjóðs í venjulegri merkingu er
sjaldan spurt. Jafnvel þótt á móti
blási í rekstrinum kýs ríkissjóður
oftar að reiða fram aukið stofnfé
frekar en skýra það fyrir hags-
munaaðilum eða samstarfsaðilum
að reksturinn þjóni ekki tilgangi
frá sjónarhóli vörslumanna ríkis-
sjóðs.
Ég ætla hér á eftir að nefna
nokkur dæmi til stuðnings þessari
fullyrðingu minni:
Kimskip hf.
Elst þeirra félaga er ríkissjóður
á aðild að er Eimskipafélag ís-
lands hf. (Þegar erindið var flutt
var sagt að 1914 hefði ríkissjóður
átt 400.000 kr. hlutafé og um 24%
hlutafjárins. Hið rétta er að ríkis-
sjóður lagði aðeins fram 100.000
kr.) Hlutafé var 1.680.750 kr. árið
1914 og átti ríkissjóður þá um 6%
hlutafjárins eða 100.000 kr. Ef við
framreiknum stofnféð frá 1914 til
verðlags 31. desember 1980 yrði
upphæðin um 7,5 m. nýkr. Arður
sá sem goldinn var fyrir árið 1980
svarar til 1,2% ávöxtunar.
Ekki getur verið neinn ágrein-
ingur um gildi þátttöku ríkissjóðs
í Eimskipafélaginu árið 1914. Ég
tel hins vegar engan hafa gert sér
grein fyrir hagsmunum ríkissjóðs
beinum eða óbeinum af þáttöku í
félaginu síðustu áratugina. Sjón-
armiðin frá 1914 hafa ekki verið
endurmetin jafnvel þótt Ríkisskip
hafi komið til og verið rekið í sam-
keppni við Eimskip að vissu
marki.
Kafha hf.
Raftækjaverksmiðja Hafnar-
fjarðar, Rafha hf., var stofnuð
1936 og eignaðist ríkissjóður þá ‘A
hlutafjár með 50.000 kr. framlagi.
í árslok 1980 var hluti ríkissjóðs
ennþá 'A og bókfærður á
11.250.000 kr. Arður vegna ársins
1980 var um 5% en er ógreiddur.
Sama gildir um arð vegna ársins
1979. Rafha var sett á laggirnar til
að efla atvinnulíf í Hafnarfirði og
auka fjölbreytni í innlendri fram-
leiðslu. Fyrirtækið hefur safnað
eignum og er skráning hlutafjár í
engu samræmi við raunverulega
eign, og arðgreiðslur í fáránlegu
hlutfalli við eignarhluti aðila,
jafnvel þótt arður fengist nú
greiddur. Atvinnuleysi er löngu
horfið, og langt er síðan íslenskur
iðnaður náði valdi á þeirri tækni
sem fyrst var kynnt í Rafha svo
segja má að allar forsendur fyrir
þátttöku ríkisins í þessum
atvinnurekstri séu löngu roknar út
í veður og vind. Samt sem áður
borguðum við nýlega nýtt hlutafé
til fyrirtækisins.
Norðurstjarnan hf.
Ríkissjóður átti ekki aðild að
stofnun Norðurstjörnunnar hf. í
Hafnarfirði árið 1964. Árið 1973 á
ríkissjóður hins vegar um 30%
hlutafjárins og er það hlutfall
óbreytt í árslok 1980. Sé hlutafé
ríkissjóðs reiknað til núvirðis læt-
ur nærri að það nemi 3,5 m. nýkr.
Norðurstjarnan hefur aldrei
greitt eyri í arð. Verkefni fyrir-
tækisins virðast mjög svipuð
fyrirskipuðum verkefnum Sigló-
síldar.
Án nokkurs þess mats á starf-
semi Norðustjörnunnar sem ég
hef litið augum eða hef vitneskju
um hefur Alþingi nú heimilað að
ríkissjóður auki hlutafé sitt um
2,2 milljónir nýkr. Þess er rétt að
geta að Framkvæmdasjóður er
eigandi að 52% hlutafjárins.
Slippstödin hf.
Slippstöðin hf. á Akureyri
komst í meirihlutaeign ríkissjóðs
árið 1971. Hlutafé ríkisins nam þá
45 m. gkr. eða um 54%. Miðað við
verðgildi í dag nemur þessi upp-
hæð 11 m. nýkr. en arður sam-
þykktur 19. júní 1981 en ennþá
ógreiddur svarar til 1,2% arðs.
Slippstöðin er oft nefnd sem dæmi
um velheppnaða afskiptasemi
ríkisins af fyrirtæki. Fyrirtækið
blómstri og allir sem hjá því vinna
uni glaðir við sitt. Ríkissjóður
lagði fram fé í Slippstöðina vegna
uppgjörs á smíði tveggja strand-
ferðaskipa. Það sjónarmið var og
ríkjandi að bæta þyrfti atvinnu-
ástand á Akureyri eða a.m.k. að
koma í veg fyrir atvinnuleysi,
legðist Slippstöðin niður. En hver
eru sjónarmið okkar í dag? Við
höfum næstum gleymt því að við
lögðum fram stofnfé, hvað þá að
við hugsum um raunvirði Slipp-
stöðvarinnar í dag. Við líðum bara
áfram í indælis ró og tejum það
sérstakt happ og ánægjuefni þeg-
ar arðgreiðsla kemur.
★
Hvers vegna er ríkissjóður eign-
araðili að Samábyrgð íslands, ís-
lenskri endurtryggingu, íslensk-
um aðalverktökum, Hólalaxi, Iðn-
aðarbankanum? Svona mætti
lengi spyrja. Hvers vegna rekur
ríkið tvö fyrirtæki sem gefa út
bækur? Hvers vegna rekur ríkið
tvö fyrirtæki sem selja notaða bíla
og annað þeirra í einhverju dýr-
asta verslunarhúsnæði í Reykja-
vík? Er þörf á 7 tilraunabúum?
Villir ekki fóðurbætisskattur
mönnum sýn þegar ákveðið er að
stofna tvær nýjar grasköggla-
verksmiðjur til viðbótar þeim 4
ríkisverksmiðjum og einni í einka-
eign sem fyrir eru? Hvaða tilgangi
þjónar rekstur ferðaskrifstofu,
sérstaklega þegar sá rekstur skil-
ar eigandanum ekki eyri í arð?
Hvað er rekstur heildsölu stór
þáttur í rekstri Landssmiðjunnar?
★
Eðli máls samkvæmt er ég
stuðningsmaður allra ríkisstjórna.
Hvað ætti ég að leggja hér til
mála. Vafalaust myndi ég ítreka
það sem ég hef sagt um þau fyrir-
tæki sem þegar hafa verið sett á
fót. í mörgum tilvikum er þátt-
taka ríkisins í stofnun atvinnu-
rekstrar nauðsynleg og sjálfsögð.
En það á sífellt að meta aðstæður
að nýju og ríkið á að draga fé sitt
úr rekstrinum ef áframhaldandi
þátttaka þjónar ekki augljósum
efnahagslegum eða pólitískum
markmiðum. En hvað svo sem
segja má um hið liðna er ástæða
til að bera nokkurn kvíðboga fyrir
framtíðinni. Ljóst er að einstakl-
ingar og fyrirtæki leggja að jafn-
aði mat á hver sé líklegur arður af
eigin fé. í skattalögunum má finna
nokkra viðleitni til að hvetja
menn til þátttöku í atvinnurekstri,
þ.e. skattfrelsi arðs innan tiltek-
inna marka, en án nokkurrar
áhættu geta menn tryggt sér
3,25% skattfrjálsa raunvexti með
því einu að kaupa spariskírteini
ríkissjóðs. Við þau efnaiiagslegu
skilyrði sem við búum við mun
sparifé í auknum mæli leita verð-
tryggingar og nýting þessa fjár-
magns verður í siauknum mæli
miðstýrð af ríkissjóði, Fram-
kvæmdasjóði, eða einhverjum
slíkum stofnunum. Fyrirtækin
sem upp rísa munu með sama
hætti og ég hef lýst hér að framan
losna frá eigendum fjármagnsins
og þeir munu gleyma hvers virði
fjármagnið var. Forráðamenn rík-
issjóðs, Framkvæmdasjóðs og
allra hinna sjóðanna munu una
glaðir við sitt svo lengi sem ekki
er beðið um ábót.