Morgunblaðið - 29.01.1982, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 29. JANÚAR 1982
PRÓFESSOR Zbigniew
Brzezinski, fyrrverandi
ráðunautur Carters for-
seta í þjóðaröryggismál-
um, svarar spurningum
ritstjóra „Washington
Post“ um Póllandsmálið.
SPURNING: Dr. Brzezinski,
hver ber aö þinum dómi mestu ábyrgöina á
því aö núverandi hættuástand kom uþþ —
Sovétrikin, Samstaða eöa pólski kommún-
istaflokkurinn?
ZBIGNIEW
BRZEZINSKI: ....................-
um vafa um aö þegar allt kemur til alls eru
þaö Sovétríkin, en tyrst og fremst er það
forysta pólska kommúnistaflokksins, sem
er rúin trausti og hefur einangrazt meir og
meir. Ég tel það mikilvægt aö gera sér
grein fyrir því sem Samstaöa hefur fariö
fram á í aö minnstá kosti 15 mánuði. Kröf-
ur hennar hafa yfirleitt verið mjög takmark-
aöar. Fyrir aðeins örfáum vikum voru þess-
ar kröfur ítrekaöar og þær snerust aöallega
um lagalega viöurkenningu, aðild aö
ákvörðunum í efnahagsmálum, lausn
klögumála, fleiri fulltrúa á þingi og í
byggðastjórnum. í 15 mánuði hafa þessar
kröfur verið viöraöar og efnahagsumbætur
hafa ekki séö dagsins Ijós. Nú lítur út fyrir
aö vísvitandi hafi verið komiö í veg fyrir að
matvæli væru send á markaö og vissulega
hafa tiltölulega litlar pólitiskar breytingar
átt sér staö. Síðast en ekki sízt tel ég þaö
vera höfuöatriöi aö vandlegur undirbúning-
ur þessarar aögeröar hlýtur aö hafa fariö
fram i marga mánuöi, á sama tíma og Jaru-
— zelski hershöföingi lét í veöri vaka aö hann
væri að semja í góðri trú.
SP: Er ekki hugsanlegt aö fyrir hafi
legið áætlun um hvernig bregöast skyldi
við ef til hættuástands kynni aö koma og
þróunin hafi færzt á það stig þegar Sam-
staða fór að krefjast þjóöaratkvæðis um
hvort kommúnistastjórn skyldi yfirleitt fá
aö halda völdunum og hvort viðhalda ætti
hernaöarsambandinu viö Sovétríkin?
ZB:
Áætlunin, sem gripiö var til, fól
greinilega í sér snögga, laumulega og
sviksamlega valdatöku og þaö merkir því
aö hún var skipulögö sem skyndiaögerö
sem ætti aö koma á óvart, en ekki sem
vörn eða sjálfsvörn. Ég tel aö Ijóst sé aö
þetta var skipulagt sem víötæk, fyrirferð-
armikil aögerö til að bæla niöur Samstööu
I Póllandi var ekkert það á seyöi
sem truflaöi reglu og jafnvægi. Sú staö-
reynd aö Samstaöa var aö bera fram kröf-
ur um efnahagsumbætur og pólitíska
endurnýjun er ekki þaö sama og jafnvæg-
isleysi. Ég held aö meö því sem felst í þvi
sem þú segir sértu óviljandi aö hallast aö
því aö sætta þig við þá kenningu aö ein-
hvers konar gagnbylting eöa stjórnleysi
hafi veriö til staðar.
SP
■ Er Jaruzelski leppur eöa ekki?
ZB:
Jaruzelski kann aö líta á sig sem
pólskan ættjaröarvin meö því aö breyta í
samræmi viö sovétskipulagiö og þröngva
því upp á Pólland. Ég held aö sögulega séö
sé þaö sem hann er aö gera tilraun til aö
þröngva upp á þjóöfélag, sem er tiltölulega
nútímalegt, menntað og vestrænt, pólitísku
kerfi, sem á rætur aö rekja til gerólíkrar og
framandi stjórnmálaheföar. Og því veröur
aöeins þröngvaö fram meö vopnavaldi af
því tagi, sem nú er beitt, meö allri þeirri
SJÁLFHELDA
KERFISINS
í PÓLLANDI
Viótal við professor Brzezinski
fyrrverandí öryggisráðgjafa
um land allt. Mér finnst til dæmis sérstak-
lega athyglisveröur sá mjög svo greinilegi
munur sem er annars vegar á inntaki og
tóni ræðunnar sem Jaruzelski hélt, en hún
var tiltölulega hófsöm og höföaöi til þjóöar-
tilfinninga, og hins vegar á hinu nákvæma
og róttæka eðli tilskipunarinnar er þröngv-
ar upp á Pólverja reglugeröum, sem minna
aö öllu leyti á hernámstilskipanir nazista í
síöari heimsstyrjöldinni. Svona nokkuö
gefur til kynna aö síöustu sex mánuöi eöa
svo hefur ríkisstjórnin ekki samiö í góðri
trú.
■
■ En er ekki hugsanlegt aö herinn,
sem er lögmætt afl í pólsku lífi, hafi í raun
stofnaö til herbyltingar gegn flokki, sem
haföi glataö öllu trausti, en jafnframt reynt
að fullvissa Rússa um aö Pólland yröi
áfram í öryggiskerfi Varsjárbandalagsins,
og hafi því reynt aö koma á nokkru jafn-
vægi og reglu í Póllandi í því skyni aö
treysta nokkuö af þessum ávinningum?
grimmd og öllum þeim blóösúthellingum
sem í því felst.
Þaö eina sem viö vitum í bili er aö Pól-
land er horfiö á bak viö tjald þagnar og
myrkurs og aö á bak viö þetta tjald er
bezta fólkið — menntamennirnir, leiötogar
verkalýösstéttarinnar, hin nýja upplýsta
stétt — miskunnarlaust bælt niöur.
SP: Þú tekur ekki undir þá kenningu aö
Walesa hafi misst stjórnina á Samstööu og
Samstaða sjálf hafi veriö oröin stjórnlaus?
ZB: Nei, og ég held aö engin sönnun
sé fyrir þvi. Samstaöa var samsteypa mjög
margra skoöanahópa, en Walesa megnaöi
enn aö ráöa feröinni, hann gat haldiö í
skefjum kröfum um allsherjarverkfall. En
um leiö er enginn vafi á því aö ástandiö var
aö færast í ískyggilegra horf eftir því sem
veturinn nálgaöist meir og meir, eftir því
sem matvælaskorturinn — sem æ fleira
bendir nú til aö hafi veriö komiö vísvitandi
til leiðar — varö tilfinnanlegri og eftir því
sem ríkisstjórnin heyktist lengur og lengur
á loforðunum sem hún haföi veitt um efna-
hagsumbætur í 15 mánuöi, og — þaö sem
meira er — eftir því sem stjórnin virtist um
leið beina mestallri orku sinni að því aö
skipuleggja stjórnarbyltingu og þessa víö-
tæku undirokun, sem nú er orðin aö veru-
leika.
SP: Var einhver ástæöa til aö ætla að
Sovétríkin mundu sætta sig við þaö ástand
í Póllandi sem þau höföu neitaö aö sætta
sig viö í Ungverjalandi og Tókkóslóvakíu —
þaö er róttæka grundvallarbreytingu á
samskiptunum við eitt af leppríkjum sínum,
er gæti haft áhrif á öryggi þeirra sjálfra?
zu: i fyrsta lagi hefur þetta ekki áhrif á
öryggi þeirra. Það heföi verið miklu já-
kvæöari afstaða fyrir Rússa, og komiö mál-
inu miklu meira viö sögulega séö, aö laga
sig aö raunveruleika, þar sem frjáls verka-
lýöshreyfing, sem stígur smátt og smátt
fram á sjónarsviöið, hefur hlutverki aö
gegna í nútimaþjóðfélagi þar sem óhjá-
kvæmilega ríkir meira og meira fjölræöi. Ég
held aö viö veröum aö beina athyglinni aö
þeirri staöreynd aö Rússar sýna með þess-
ari aögerö aö í eöli sínu er kerfi þeirra aö
veröa úreltara og úreltara og skipta minna
og minna máli. Þeir eiga auöveldara meö
aö viðhalda þessu kerfi innan Sovétríkj-
anna vegna hinnar sérstöku rússnesku
stjórnmálahefðar, en í Austur-Evrópu er
aðeins hægt aö viðhalda því meö fremur
beinni valdbeitingu, meö vissu millibili og
studdri, ef nauðsyn ber til, með sovézkri
íhlutun.
SP:
Umrót hafa orðiö í Póllandi meö
vissu millibili síöan í lok siöari heimsstyrj-
aldarinnar. Telur þú þetta vera reiöarslag
og rothögg fyrir vilja pólsku þjóðarinnar og
þjóöarandann, eöa telur þú þetta fremur
skref í þróun, sem reynzt hafi ósveigjanleg
barátta milli nokkurra ríkisstjórna og íbúa
sem vilji ekki sætta sig viö kommúnista-
stjórn?
zb: Ég hallast aö síöari kenningunni.
Þaö sem atburöirnir í Póllandi leiöa í Ijós er
hversu mjög stalínistakerfi, jafnvel þótt á
því hafi verið gerðar umbætur, er van-
megnugt aö starfa og skila árangri í þjóö-
félagi, sem veröur æ nútímalegra. Vandinn,
sem kommúnistakerfiö hefur átt viö að
glíma í Póllandi, er hvort tveggja í senn,
afleiöing framandi menningar, sem er í aö-
alatriðum nokkurs konar hervæöingarkerfi,
þaö starfar því aðeins vel aö annað hvort
sé fyrir hendi hugsjónaeldmóöur, sem rek-
ur fólk áfram, eöa gífurlegur ótti, sem fyllir
fólk ofsahræöslu.
Á síöari árum skorti þetta kerfi annaö
hvort eldmóöinn eöa ógnarstjórnina og þar
af leiöandi skilaöi þaö æ minni árangri,
upplausn þess jókst og einnig spilling. A
því leikur enginn vafi aö gífurleg spilling
ríkti í flokknum, en ég held aö hnignunar-
og úrkynjunarþróunin haldi áfram og sé aö
veröa víðtækari. Þaö sem er aö gerast í
Póllandi er sjúkdómseinkenni þess sem
koma skal, jafnvel þótt Samstööu veröi út-
Svar við fyrirspurn Sigurðar
E. Haraldssonar í Mbl. 26. jan.
Eftir Eirík Asgeirsson
forstjóra SVR
•'f. I. í leiðabók SVR stendur m.a.
þessi ábendinK í leiðbeininKum til
farþetía:
„Við tímasetniniíu á ferðum vaKn-
anna á kvoldin ok uni helKar er höfuð-
áhersla Iokö á sem Kreiðastar sam-
KónKur frá eystri úthverfum borKar-
innar til miðborKarinnar (ok áfram),
með vaKnaskiptum á Hlemmi, ef með
þarf. Ath.VKli er vakin á því, að á
kvöldin ok um helKar hafa allar leiðir
sömu tíðni, þ.e. 30 mín., þannÍK að
allar ferðir standa þá eins af sér hver
KaKnvart annarri."
Þetta fyrirkomulaK var lekið upp
við endurskoðun tímataflna leiða-
kerfis SVR árið 1976, en reynsla hafði
sýnt, að aukið álaK með vöKnum á
leiðum frá íbúðahverfum borKarinnar
í átt til miðborKarinnar er fyrir hvern
heilan ok hálfan tíma, einkum á
kvöldin, svo ok síðdeKÍs á lauKardöK-
urn ok helKum döKum. < ,
ÞeKar akstur vaKnanna var sam-
r*mdur við 30 mín. tíðni á öllum leið-
um á kvöldin ok um helKar, árið 1976,
voru ferðir á flestum leiðum stilltar
saman á Hlemmi. Fólk úr Árbæjar-
ok BreiðholtsbyK(?ðum, en vaKnar
þaðan enda ferðir sínar á Hlemmi,
svo ok hinum eldri austurhverfum
borKarinnar, Kat fenKÍð ferð „niður í
bæ“ á láKmarksferðatíma á þeim tím-
um, sem reynsla hafði sýnt að flestir
vildu notfæra sér ferðirnar, en það
útheimtir aftur á móti, að farþegar
verða að Kfta skipt um vaKna á
Hlemmi, áður en haldið er áfram
niður í miðbæ. Er því til þess ætlast,
að va^nar á leiðum 3, 4 ok 5 fari ekki
frá Hlemmi fyrr en allir þessir vagn-
ar, svo og vagnar á úthverfaleiðunum
10, 11 og 12'eru komnir þangað, til
þess að farþegum gefist tækifæri til
vagnaskipta. Iæið 2 er tímasett á
Hlemmi 5 mín. á eftir fyrrgreindum 3
leiðum á vesturleið.
Af fyrrgreindum ástæðum vill
brenna við, að um smátafir verði að
ræða á Hlemmi á leiðum 3, 4 og 5, en
viö það styttist bilið miHi jieirra og:i
„Tímaáætlanir SVR eru í
stöðugri endurskodun og
hafa verið frá því að núver
andi leiðakerfi var tekið upp
árið 1970. Hafa nauðsynleg-
ar lagfæringar á tímatöflum
verið gerðar eftir því sem
ástæður hafa legið til hverju
sinni.“ ,
Eiríkur Ásgeirsson
vagns á leið 2 eða þá að hann dregur
hina uppi á leið niður í Miðbæ, og því
kemur stundum til þess, sem spurn-
ingin beindist m.a. að, þ.e. að 4 vagn-
ar renni vestur Laugaveg „í halarófu"
(í staðinn fyrir 3). Þegar vagnarnir
koma í Lækjargötu greinast leiðir
þeirra. Ein lÍKKur vestur á Seltjarn-
arnes, hinar þrjár liggja um þrjú
svæði í Vesturbæ. Af þessu leiðir að
Laugavegurinn hefur fyrst og fremst
því hlutverki að gegna að tengja sam-
an Austur- og Vesturbæ, enda er
hann óveruleKur hluti af heildarleið-
um þessara vagna.
Að sjálfsögðu eru því takmörk sett,
hversu mikla þjónustu er unnt að
veita farþegum með aðeins 30 mín.
tíðni, en ástæðan til þess, að það
fyrirkomulag sem hér hefur verið
lýst, er enn við lýði, en einfaldlega sú,
að enn hefur ekki tekist að sýna fram
á að gera megi fleiri farþcgum úr-
lausn með skemmri ferðatíma ein-
mitt á þeim tímum, sem flestir kjósa
að notfæra sér ferðirnar.
2. Svo sem þegar má e.t.v. ráða af
því, sem sagt var í upphafi, eru tíma-
áætlanir SVR í stöðugri endurskoðun
og hafa verið frá því að núverandi
leiðakerfi var tekið upp árið 1970.
Hafa nauðsynlegar lagfæringar á
timatöflum verið gerðar, cftir því sem
ástæður hafa legið til hverju sinni.
Að fenginni fyrstu reynslu af hinu
nýja leiðakerfi sumarið 1970, voru
þær endurskoðaðar þá um haustið,
síðan 1973, 1975, 1976, 1977, 1978 og
1981. Á þessum tíma hafa vögnunum
verið ætlaðar frá 4 upp í 6 mín. frá
Hlemmi niður í Lækjargötu, og er þá
miðað við meðalálag, en sú regla er
undanlekningarlausl viðhöfð við tíma-
selningu í leiðakerfuni almennings-
vagna í þéllbvli, en séu þeir lengur,
kemur mismunurinn fram sem seink-
un frá áætlun það sem eftir er ferðar-
innar. (Til samanburðar má geta
þess, að samsvarandi tími frá Lækj-
artorKÍ eða Lækjargötu inn á Hlemm,
um Hverfisgötu, hefur hlaupið á 3—5
mín., og er sjaldan um verulega
seinkun að ræða á þeim kafla.)
Ekki verður séð, hvað fjölgun bif-
reiða siðan 1970 kemur þessu máli
við. Hámarksflutningsgeta Laugaveg-
ar er nálægt 7— 800 bifreiðum á klst.,
og er langt síðan að hún var fullnýtt á
annatímum í umferðinni. Hvort bif-
reiðum í borginni fjölgar eða fækkar
síðan, skiptir ekki máli fyrir flutn-
ingsgetu Laugavegar, meðan álagið á
umferðina þar er svo langt fyrir ofan
hana sem raun ber vitni, og á meðan
enn er aðeins um eina akrein að ræða.
Með þökk fyrir birtinguna,