Morgunblaðið - 04.12.1982, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 4. DESEMBER 1982
„Sjálfs mín og vonandi
annarra vegna ætla
ég að halda áfram“
Rætt við Egil Egilsson rithöfund
EGILL Egilsson rithöfundur send-
ir frá sér sína þriðju bók nú i ár.
Ber hún heitið „Pabbadrengir“ og
kemur út hjá Almenna bókafélag-
inu. f tilefni af útgáfu bókarinnar,
hafði Morgunblaðið tal af Agli og
spurði hann fyrst um efni bókar-
innar.
Eignuðust tvíbura
„Ég vil helst að verkið svari
fyrir sig sjálft. Hins vegar get ég
aðeins sagt frá tildrögum þess.
Ég var með í smíðum verk sem
var ekki komið verulega áleiðis.
Ég eignaðist tvíbura og sit uppi
allt í einu með það að koma engu
í verk í skriftum, svo að ég sný
mér að börnunum sem söguefni.
Ég snýst við þessu með því að
fara að skrifa um það sem tekur
af mér tímann. Verkið er byggt á
reynslu minni af börnunum í
móðurlífi, í fæðingu og af um-
önnun þeirra á eftir. Sagan er
allmiklu beinna unnin úr raun-
veruleikanum en verkin á undan,
og ég kalla hana ekki skáldsögu.
Samt verður af tilliti til mín og
minna og margra annarra sem
komu við sögu að hafa sem
minnst af atburðunum sann-
sögulega beinlínis. Ég legg vís-
vitanndi áherslu á ferlið sjálft,
án tillits til hvers konar fólk er
þáttakendur í því. Að auki urðu
eftir fæðinguna öll samskipti
milli manna, bæði orðaskipti og
annað, nánast að engu vegna
ólýsanlegs annríkis. Ég á auk
þess erfiðara með að fara út í
djúptækar tilfinningalegar pæl-
ingar en í hreinni skáldsögu. Ég
á það sammerkt með öðrum
karlmönnum að vera lokaður til-
finningalega, líka gagnvart
sjálfum mér.
Ég hef reynt það sem mjög fá-
ir hafa reynt, að hafa tekið þátt
í uppeldi barna til jafns við móð-
urina og ég held ég sé ekkert að
hæla mér þó ég segi það. Þetta er
mjög mikilsverð reynsla og ég vil
reyna að koma henni á framfæri
til annarra, sem ekki hafa próf-
að hana. í framhaldi af því vildi
ég að það yrðu karlmenn en ekki
konur sem ritdæmdu þessa bók.
Ég er að lýsa karlmanni í þess-
um kringumstæðum og fáir
þeirra hafa enn sem komið er
reynt þetta sem ég hef reynt.
Það væri fróðlegt að sjá hvernig
þeir bregðast við. Ég gæti trúað
að frásögnin gæti farið fyrir
brjóstið á einhverjum sem aldrei
hafa í raun og veru komið ná-
lægt umönnun ungbarna. Þessi
reynsla af uppeldinu hefur af-
sannað fyrir mér ýmsar goð-
sagnir um það til dæmis, að kon-
ur séu miklu hæfari til barna-
uppeldis en karlar. Til dæmis sef
ég ákaflega fast, en kona mín
laust, en það var oftast að ég var
kominn fyrr fram úr en hún ef
barn heyrðist æmta.
Eðlisfræði og skáldskapur
Þetta er svo mikilvægur hlut-
ur að reyna og það eru svo marg-
ir sem fara á mis við hann, til
dæmis þeir sem taka ákvarðanir
í þjóðfélaginu. Ég vil gjarnan af-
hjúpa þessa reynslu, segja frá
henni og reyna að gera menn sér
meðvitaða um hana. Ég er sann-
færður um að stjórnmálamenn
myndu taka öðru vísi á málun-
um, ef þeir hefðu gengið í gegn-
um eitthvað svipað, nú þegar
lagt er hagfræðilegt mat á alla
hluti og þessi bók er kannski ör-
lítil tilraun til að breyta því
mati.“
Hvernig fer það saman að
stunda ritstörf og vera eðlis-
fræðingur?
„Nú, ég get ekki sagt að það
fari neitt sérstaklega vel saman.
Það má segja að í upphafi hafi
ekki neitt eitt sérstakt áhuga-
svið skorið sig úr hjá mér, ég
hafði áhuga á mörgu, en eðlis-
fræðin tekur mann sterkum tök-
um þegar maður fer að kynnast
henni. Ég er einn af þeim sem
urðu fyrir djúpum áhrifum af
atburðunum ’68 og þeim þjóð-
félagshræringum sem þá áttu
sér stað. En ritstörfin eru þann-
ig, að maður verður hugfanginn
af þeim. Eftir að ég skrifaði
fyrstu bókina, hafa þau sífellt
leitað meira á. Maður stelur
tíma frá öðru faginu til að
stunda hitt og maður er varla
líklegur til afreka í öðru hvoru
þeirra, nema leggja hitt niður."
Nú er talað um að þetta séu
ólík fög.
„Að sumu leyti fara ritstörf og
eðlisfræði saman og að öðru leyti
ekki. Skáldskapurinn byggir
mikið á innlifun, en ekki eins
mikið á rökhugsun eins og eðlis-
fræðin gerir. Hins vegar þarf
einnig innsæi við nýsköpun í eðl-
isfræði. I sjálfu sér eru þetta
ekki lík fög. Hins vegar þarf
þetta ekki að koma mönnum eins
undarlega fyrir sjónir og ég verð
stundum var við. Rithöfundar
hafa löngum komið úr hinum
ólíkustu starfsgreinum, mörgum
ekkert undarlegri en eðlisfræð-
inni.
Eðlisfræðin höfðar til allt
annarra sviða en skáldskapur-
inn. Hún kemur einhverjum
Egill Egilsson, rithöfundur.
sannleika á framfæri og höfðar
til vitsmuna. Skáldskapurinn af-
tur á móti höfðar frekar til til-
finningalífsins, hefur dýpri áhrif
og veldur fremur afstöðubreyt-
ingu, þegar honum tekst vel upp.
Skáldverk geta haft mjög djúp-
stæð áhrif. Til dæmis gjör-
breyttist afstaða mín til þjóð-
erniskenndar við lestur Islands-
klukkunnar."
Að læra að ritskoða
sjálfan sig
Hver er innbyrðis afstaða
þessarar bókar til hinna bók-
anna sem þú hefur skrifað?
„Það má segja að það séu al-
menn tengsl milli fyrstu og
þriðju bókarinnar, að því leyti að
þær fjalla um karlmenn sem
gangast upp í því að vera karl-
menn. Þessi bók mín núna dreg-
ur upp mynd af karlmanni í að-
stæðum sem mér finnst hann
vera of sjaldan í, að minnsta
kosti sjálfur í eigin persónu.
Miðbókin er svona dálítið til
hliðar við þetta. Hún og þessi
síðasta fjalla þó báðar um sam-
band feðra og sona.“
Aðhyllist þú ákveðna stefnu í
bókmenntum?
„Sumir hafa viljað kenna mig
við raunsæi eða nýraunsæi í
bókmenntum. Mér finnst mjög
erfitt að draga markalínu milli
raunsæis og annars. Það liggur í
augum uppi, að hvaða form sem
höfundur aðhyllist, þá er hann
að vinna úr sinni eigin reynslu
eða annarra sem hann þekkir
náið. Ef hann gerir það, finnst
mér ekki skipta máli hvaða nafn
því er gefið. Það sem skiptir máli
er hvort menn gera það vel eða
illa, hvort þeir kunna sitt fag eða
ekki. Um mínar sögur má með
nokkrum rétti segja, að þær séu
mismunandi miklar raunsæis-
sögur. Og það er ekkert leynd-
armál að mér finnst ég hafa tek-
ið framförum frá því að ég byrj-
aði að skrifa. Frásagnaraðferðin
er orðin ísmeygilegri og maður
skrifar hnitmiðaðri texta. Það
sem maður lærir er að ritskoða
sjálfan sig, maður fer að þekkja
nothæfan texta og hendir því
sem maður er ekki ánægður með.
Þetta er hlutur sem er torlærður
og sumir læra aldrei. Ritstörf
gefa manni ákaflega mikið per-
sónulega og setja margt á stað í
sálarlífi manns og ég hef fengið
mikið út úr þeim. Bæði sjálfs
mín og vonandi einnig annarra
vegna ætla ég að halda áfram,"
sagði Egill Egilsson rithöfundur
að lokum.
HJ
Dagbók rithöfundar
Bókmenntír
Erlendur Jónsson
Guðmundur Daníelsson.
DAGBÓK ÚR HÚSINU
219 bls. Setbergk
Reykjavík, 1982.
Hressilegur sunnan þeyr stend-
ur af bók þessari. Síst er þar nokk-
ur lognmolla — skáldið er alltaf á
ferðinni, alltaf að snúast í ein-
hverju, hitta menn að máli, mæta
mönnum á götu, fara til Reykja-
víkur austan af Eyrarbakka, eða
frá Reykjavík austur. Og þegar
hann er heima snjóar inn gestum.
Loftið rafmagnast af gleðskap:
»Séra Sigurður í Holti og frú
Hanna heimsóttu okkur í dag og
mikið var sungið.« Eða þetta:
»Páskadagur. Söngkonan Engel
Lund kom hingað ásamt Páli Is-
ólfssyni, Ragnari Jónssyni og
Björgu konu hans. Þau skoðuðu
gamla Húsið og drukku kaffi. Páll
skemmti með eftirhermum. Hann
hermdi eftir Indriða Einarssyni
revísor, doktor Sigurði Nordal,
Árna Pálssyni prófessor, H.K.L.
skáldi og Þórbergi. Og hann lék á
orgelið, sem hann sagði að væri
gott. Ég gaf honum og söngkon-
unni „Kveðið á glugga". Glaumur
mikill var í Húsinu.«
Ragnar í Smára var á þessum
árum (1947—1948) »hornsteinn og
mæniás nútímalistar á Islandi* og
ber fundum þeirra oft saman,
Guðmundar og hans. Hagalín
kemur líka víða við sögu. Sem
eldri höfundur lét hann sér annt
um nafna sinn: »Eitt var það með
öðru, sem Hagalín hvatti mig til
að gera, hann hvatti mig til að
heimsækja Jakob skáld Thorar-
ensen, sem væri jafnvígur á sögur
og ljóð.«
Tómas Guðmundsson er meðal
þeirra sem dagbókarhöfundur
hittir á förnum vegi. Nágranna
Guðmundar austanfjalls, Krist-
mann Guðmundsson og Jóhannes
úr Kötlum, hillir þarna uppi. Og
Gunnar í ísafold er líka með í
dæminu en hann gekk þá næstur
Ragnari í Smára sem stórútgef-
andi: »Ég náði í Gunnar í ísafold
og gerði við hann þann samning,
að ég fengi 10 þúsund krónur fyrir
handritið „Á langferðaleiðum“.«
(Til skýringar á þessari fjárhæð
má geta þess að lítill fólksbíll
kostaði á þessum árum tíu til fjór-
tán þúsund krónur.)
Útvarpið gerði sér far um að
hafa sem besta og nánasta sam-
vinnu við rithöfunda á þessum ár-
um. Því kemur Helgi Hjörvar hér
talsvert inn í myndina, sá rómaði
upplesari og dáði útvarpsmaður.
Þess má geta hér til bókmennta-
sögulegrar útskýringar að Guð-
mundur Daníelsson var um þetta
leyti orðinn næstum eins frægur
og viðurkenndur rithöfundur og
hann er nú. Og ríflega það — því
nafn rithöfundar var þá yfirhöfuð
stærra í meðvitund þjóðarinnar
en nú, þá voru naumast aðrar
stjörnur á himni frægðarinnar,
nema auðvitað stjórnmálamenn-
irnir. Þar að auki var Guðmundur
enn tiltölulega ungur maður þann-
ig að viðhorf hans til manna og
málefna eru hvarvetna fersk,
hann hefur gaman af öllum þeim
umsvifum sem því fylgdu að vera
ungur höfundur á uppleið, um-
gangast aðra listamenn, vera með
í traffíkinni.
Þó verður þess ekki vart að Guð-
mundur miklist af því hlutverki
sem hann leikur í þessari bók,
hann er öruggari með sig en svo,
viðurkenning annarra er aðeins
sjálfsagður hlutur.
Málefni rithöfunda voru í deigl-
unni um þetta leyti, þeir skiptust í
hægri og vinstri með líkum hætti
og nú, nema hvað þá var kannski
enn heitara í kolunum. Þessarar
pólitísku skiptingar verður lítið
Gudmundur Danlelsmn
vart í dagbók Guðmundar. Hann
lætur hamaganginn á stjórnmál-
asviðinu sjaldan raska ró sinni. Af
kunningjahópnum má að vísu
ráða hvorum megin hann stendur
en að öðru leyti en pólitíkin hon-
um ekkert hjartans mál; fremur
mætti segja að honum þyki stjórn-
málaþras rithöfunda fremur fá-
fengilegt. Hann er fyrst og fremst
bókmenntalega sinnaður maður,
faglega hugsandi listamaður.
Bókmenntirnar eru ekki aðeins
hans annað lifibrauð, þær eru
honum sífellt og sjálfsagt um-
hugsunar- og umræðuefni hvar
sem hann hittir sína líka. Enda
var Guðmundur á þessum árum og
lengi síðan bókmenntagagnrýn-
andi (auk þess að vera sístarfandi
og afkastamikill skáldsagnahöf-
undur) skrifaði fyrir Vísi og síðar
önnur blöð, þannig að hann er
oftast með bækur í höndum, ef
ekki sínar, þá annarra.
Húmor Guðmundar er stundum
dálítið stórkarlalegur. En gam-
ansemi hans nýtur sín hvergi bet-
ur en í bókum af þessu tagi:
spítalasögunum, Landshorn-
amönnum — og í þessari dagbók.
Já, dagbók! Þar er maður einr.
með sjálfum sér, lætur allt flakka.
Dagbók skrifar maður naumast
handa öðrum, jafnvel þó hún birt-
ist síðar öðrum til lestrar. Líti ég í
sjónhending yfir skáldverk Guð-
mundar þykja mér bækur þær,
sem hann skrifaði á þessum árum
(það er að segja árunum eftir
stríð) vera með hans veikasta,
bæði að stíl og efni. Öðru máli
gegnir um þessa dagbók sem hann
skrifar á sama tíma. Hún stendur
mun nær sumu því sem Guðmund-
ur hefur sent frá sér á seinni ár-
um, þar með töldum áðurnefndum
spítalasögum og Landshorna-
mönnum. Skáldsögur Guðmundar
frá árunum kringum 1950 eru það
»tilbúnasta« sem hann hefur gert.