Morgunblaðið - 04.12.1982, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 4. DESEMBER 1982
Úr tónlistarlífinu
eftir, MARGRETI HEINREKSDOTTUR
Oft er rætt og ritað um nauðsyn þess aö færa
menninguna út fyrir höfuðborgarsvæðiö til þeirra,
sem ekki eiga þess kost að skreppa í leikhús, á
listsýningar eða tónleika — og auka þannig litbrigði
lífs fólksins í dreifbýlinu, bæði til lands og sjávar.
Einn þeirra listamanna, sem sérstaklega hafa lagt sig
fram um að flytja landsbyggðinni lifandi, sígilda tón-
list er Jónas Ingimundarson, píanóleikari, sem fyrir
utan að halda einleikshljómleika hefur leikið með
fjölda einsöngvara og mikið fengist við kórstjórn,
auk leiðbeiningarstarfs og kennslu.
Eitt af því, sem vakið hefur staklega minnisstaeður dagur
athygli á tónlistarflutningi Jón-
asar er, að hann lætur oft fylgja
kynningar á tónverkum og höf-
undum þeirra og hefur þannig
opnað mörgum áður lokuð hlið
að heimi tónbókmenntanna.
Nú að undanförnu hefur Jónas
haldið tónleika, bæði almenna og
fyrir nemendur framhaldsskóla,
við mikla ánægju og góðar und-
irtektir, að því er viðstaddir hafa
tjáð mér. A efnisskrá að þessu
sinni voru Etydur og Polonesur
eftir Chopin og Myndir á sýn-
ingu eftir Musorgsky. A næst-
unni er fyrirhugað, að hann leiki
í Hvassaleitisskóla og Neskirkju,
þar sem vígja á nýja flygla og
fyrir Rangæinga strax upp úr
áramótum. Jafnframt er hann
að byrja að æfa nýtt píanóverk
eftir Atla Heimi Sveinsson, sem
hann er að skrifa fyrir Jónas við
ljósmyndir Ágústs Jónssonar af
íslenzku grjóti og tilheyrandi
Ijóð Kristjáns frá Djúpalæk,
„Óður steinsins".
Jónas er fæddur að Berg-
þórshvoli, þeim sögufræga stað
„og hef mjög gaman af því,“ seg-
einn á Selfossi, þegar ég stóð
fyrir fernum kynningarhljóm-
leikum fyrir skólanemendur og
fékk til liðs við mig Samkór Sel-
foss og Ruth Magnússon. Börn
og unglingar bæjarins komu á
þessa tónleika í fylgd kennara
sinna og um kvöldið voru þeir
endurteknir, án þess að þeir
væru nokkuð auglýstir öðru vísi
en svo, að við sögðum krökkun-
um frá þeim, ef þeir vildu hvetja
foreldra sína til að koma. Við-
brögðin voru slík, að húsið troð-
fylltist svo að við lentum nánast
í vandræðum. Ég held óhætt að
segja, að helmingur Selfossbúa
hafi komið á tónleika þann dag-
inn. — Kynningar mínar hafa
verið afar mismunandi," heldur
Jónas áfram, — „oft svipaðar
þeim, sem sjá má í prentuðu pró-
grammi, en ég fann að fólki þótti
betra að heyra sagt frá tónverk-
unum og höfundunum, sérstak-
lega því fólki sem var óvant að
hlusta á sigilda músík. Sjálfum
fannst mér ég komast með þessu
í persónulegra samband við fólk-
ið. Þess vegna hélt ég þessu
Ljósm. Mbl. RAX
Jónas Ingimundarson, píanóleikari ásamt dóttur sinni Láru Kristínu.
Góð tónlist
ber með sér agaða hugsun
ir hann, þegar við höfum sezt að
spjalli, sem hann féllst á eftir
nokkra tregðu. Hann segist hafa
byrjað seint að læra tónlist,
fengið sína fyrstu spilatíma í
fermingargjöf, — „en fólkið mitt
hafði ákaflega mikið yndi af
söng og notaði hverja ffístund
til að njóta sönglistar. Þess
vegna er það líklega, sem ég legg
mest upp úr „syngjandi rnúsík",
— ekki aðeins tónlistarflutningi
söngvara, sem ég hef þó mikið
dálæti á, heldur því, að hljóð-
færi, hverju nafni sem nefnist,
syngi, — að hver tónn syngi.“
Hann segist hafa hlustað mik-
ið á söng sem barn, sérstaklega á
óperur, bæði í útvarpi og af
hljómplötum; — „ég leit á stór-
söngvara eins og Tito Gobbi, Di
Stefano og aðra slíka sem vini
mína. Eftir fermingu fór ég svo í
tónlistarskólann í Reykjavík og
hafði þar marga góða kennara,
svo sem Rögnvald Sigurjónsson,
Ásgeir Beinteinsson og Árna
Kristjánsson, sem er einstakur
maður, mér finnst ég sækja með
aldrinum æ meira í það, sem
okkur fór á milli." Síðan lá leiðin
til Vínarborgar í framhaldsnám
í þrjú ár. Eftir heimkomuna, ár-
ið 1970, fór Jónas til starfa sem
tónlistarkennari og kórstjóri á
Selfossi, en fluttist til Reykja-
víkur 1974, hóf kennslu hjá
Tónmenntaskólanum og síðan
Tónlistarskólanum í Reykjavík.
Helmingur Selfyssinga
á tónleikum sama daginn
Ég spurði Jónas nánar út í það
kynningárstarf, sem hefur fylgt
tónlistarflutningi hans. Hann
kvðast hafa byrjað á þessu strax
á Selfossi. „Ég byrjaði þá þegar
að segja sögur i sambandi við
einstök tónverk og fann fljótt, að
þetta var vel þegið. Mér er sér-
áfram, bæði á píanótónleikum og
þegar ég var með kóra á söng-
ferðum. Söngvarar, sem ég hef
leikið með, hafa líka margir gert
þetta, útskýrt erlenda texta og
sagt frá höfundum. Hins vegar
þarf að gæta þess, að skýr-
ingarnar verði ekki þannig, að
þær dragi athyglina frá tón-
verkinu sjálfu — það verður allt-
af að vera aðalatriðið. Til dæmis
er vafasamt að kynna tónverk
með því að segja einhverja slá-
andi sögu, því þá er hætt við, að
hlustandinn tengi söguna við
tónverkið í hvert einasta sinn,
sem hann heyrir það. Hins vegar
er hægt að draga fram einstök
stef, benda á tiltekin form og
ýmis önnur atriði í tónsmíð, sem
verður ef til vill til þess, að menn
heyri hana öðru vísi en áður.
Stundum er þetta sérstaklega
upplagt, eins og í verki Mus-
orgskys, Myndir á sýningu, sem
ég hef verið að spila að undan-
förnu. Það verk er svo mynd-
rænt. Svo skemmtilega vildi til
um daginn, þegar ég kom í
Skálholtsskóla, að nemendur
voru þá að ljúka myndskreyt-
ingu á vegg í skólanum, og
byggðu á hugmyndum, sem þeir
fengu við að hlusta á tiltekna
músík. Það var því skemmtilegt
að geta kynnt þeim tónverk, sem
var til komið á alveg gagnstæð-
an hátt.
Stundum hefur manni líka
orðið hált á þessum kynningum.
Mér er minnisstætt kvöld eitt,
þegar ég var að spila með Sigríði
Ellu og Simoni Vaughan. Hann
talaði þá enga íslenzku og bað
mig að skýra textann í „I’ve got
plenty of nothing" úr Porgy og
Bess eftir Gershwin. Ég var
þessu alveg óviðbúinn og komst
eitthvað klaufalega frá því að
skýra, hvað væri að hafa gnægð
af „engu“ og „ekkert" væri „nóg“
o.s.frv. Einhverju sinni var ég
Rabbað við Jónas
Ingimundarson,
píanóleikara
líka að stjórna Karlakórnum
Fóstbræðrum á sjúkrahúsi hér í
borg, þar sem Gylfi Þ. Gíslason,
fyrrverandi menntamálaráð-
herra, góður vinur kórsins, var
meðal sjúklinga — og tók þá sér-
staklega fram, að það væri okkur
öllum mikil ánægja að sjá hann
þarna. Ekki beint heppilega að
orði komizt, en þetta varð þó til
þess að allir fóru að hlægja og
stemmningin varð sérstaklega
góð.“
Jónas hefur verið ötull við að
fara tónleikaferðir um lands-
byggðina, eins og fyrr sagði, og
hefur orð fyrir að vera sérlega
laginn við að flétta inn í efn-
isskrár sínar verkum, sem höfða
til áheyrenda og opna hug
þeirra.
Hann sagði það nú reyndar
fara í taugarnar á sér, þegar tal-
að væri um að hann væri dugleg-
ur og spilaði víða. „Það kann að
vera, að ég spili oftar en sumir
kollegar mínir, en mér finnst
þeirra dugnaður oft meiri að
spila kannski aðeins annað eða
þriðja hvert ár. Allir notum við
frístundir okkar frá kennslu og
öðrum störfum til að æfa okkur.
Hjá mér byrjaði þetta þannig, að
ég var kannski beðinn að koma á
einn eða tvo staði að spila og tók
þá upp hjá sjálfum mér að
hringja í tvo, þrjá staði aðra í
nágrenninu til að athuga, hvort
ekki væri grundvöllur fyrir því
að víðar nýttist sú vinna og sá
tími, sem ég hafði lagt í að æfa
fyrir þessa hljómleika. Þetta
varð smám saman til þess, að æ
oftar var til mín leitað og það
þykir mér ósköp vænt um. Þá er
hins vegar vandamálið að sam-
ræma þessar ferðir öðrum störf-
um en ég reyni það, því að ég hef
þörf fyrir þetta, — annars vegar
vegna þess, að ég veit af fólki,
sem vill gjarnan komast í snert-
ingu við tónlist og hins vegar
vegna þess, að mér er sjálfum
nauðsynlegt að koma frá mér
því, sem ég hef verið að vinna að.
Alveg eins og myndlistarmanni
er nauðsynlegt að halda sýningu
og skáldi að gefa út bók, til þess
að geta síðan haldið áfram og
einbeitt sér að nýjum verkefn-
um. Og þetta hefur líka áhrif á
verkefnavalið. Það sem ég er að
fást við hverju sinni þarf ekki
endilega að vera sérstakiega að-
gengilegt — og þess vegna eru
kynningarnar einmitt nauðsyn-
legar. Eg reyni þó oftast að láta
skiptast á smærri og stærri
verk, hafa efnisskrána sem fjöl-
breyttasta og setja á einhvern
stað verk, sem ég gæti ímyndað
mér, að fólk kannaðist við. Þó
veit maður í rauninni aldrei
hvað fólk þekkir og við megum
ekki gleyma því, að áhreyrendur
úti á landi eru oft ekkert frá-
brugðnir áheyrendum á höfuð-
borgarsvæðinu. Þeir fara ef til
vill sjaldnar á tónleika en þeir
hlusta kannski ekkert minna á
músík. Margir eiga góð hljóm-
flutningstæki og fjölbreytt
hljómplötusafn eða hlusta meira
á músík í útvarpinu. Við getum
því ekki gert minni kröfur til
þess sem borið er á borð fyrir
dreifbýlisfólk en fólk í þéttbýli.
Aðalatriðið er að flytja fólki
góða tónlist.
Hvernig skilgreinir þú góða
tónlist?
„Ég heyrði einu sinni Sigur-
björn Einarsson, fyrrverandi
biskup, segja í Skálholti, að sú
tónlist ein ætti rétt á sér, sem
væri betri en sú þögn, sem hún
ryfi. Þegar ég tala um góða mús-
ík á ég við tónlist sem ber með
sér hugsun og ögun. Það er með
tónlist eins og ljóð, það er hægt
að raða saman alls konar orðum
og kalla hvaða nafni sem er, en
ég lít ekki á slíkt samansafn
orða sem ljóð fyrr en ég sé, að
búið er að raða þeim saman í
hugsað, agað form. Góðri tónlist
fylgir mikil ögun og hún kemur
hverjum þeim til góða, sem hana
temur sér. Það hefur til dæmis
verið sýnt fram á, að börn og
unglingar, sem fást við tónlist-
arnám ná oft öðrum betur
árangri í öðrum námsgreinum,
fyrst og fremst vegna þess, að
þau læra að temja sér öguð og
skipulögð vinnubrögð og öðlast
tilfinningu fyrir formaðri hugs-
un.“
Vantar mcnningarpólitík
Hvernig er aðstaðan orðin til
hljómieikahalds úti um landið,
til dæmis varðandi hljóðfæri?
Hún hefur breyzt geysilega til
batnaðar á síðasta áratug. Mjög
víða eru glæsileg félagsheimili
og skólabyggingar, þar sem upp-
lagt er að halda hljómleika og
ótrúlega víða eru komin góð
hljóðfæri. Áhuginn hefur líka
aukizt mikið, meðal annars með
fjölgun tónlistarskólanna. Það,
sem helzt vantar, eru peningar
til að nýta þessa aðstöðu. Það er
í raun og veru mikil sóun verð-
mæta að gera ekki ungu tónlist-
arfólki kleift að ferðast um land-
ið og halda tónleika. Við eigum
fjölda ungra mjög góðra tón-
listarmanna og sóum verðmæt-
um bæði með því að nýta ekki
krafta þeirra og með því að
svipta fólkið í landinu tækifær-
um til að njóta þess, sem þetta
unga fólk gæti gefið, og þar með
bætt líf þess og fegrað.
Þetta er hluti þess vandamáls
hjá okkur að við höfum enga
menningarpólitík, þrátt fyrir
mikla grósku í menningariífinu.
Allt sem er gert er meira og
minna tilviljanakennt. Það, sem
okkur vantar, er aukið samstarf
milli tónlistarfolks, tónlistar-
skólanna úti um landið og tón-
listaráhugamanna, svo og milli
byggðarlaga. Ég veit, að mikill
og vaxandi áhugi er á þessu, —
ég hef stundum aðstoðað við eitt
og annað á ýmsum stöðum, til
dæmis leiðbeint kórum í nokkra
daga og tekið þátt í hljómleikum
með þeim eða öðru tónlistarfólki
á staðnum — og það er yfirleitt
afar þakklátt starf og ánægju-
legt. Ég er sannfærður um, að
fyrir Jjessu er sterkur grundvöll-
ur. Eg hef líka fundið það á
organistanámskeiðunum í
Skálholti, sem Haukur Guð-
laugsson, söngmálastjóri Þjóð-
kirkjunnar, hefur staðið fyrir.
Þar koma saman kannski hundr-
uð manna, í sumar til dæmis 250
manns, sem meta mikils að fá
tækifæri til að kynnast hver öðr-
um, bera saman bækur sínar og
miðla hver öðrum af reynslu
sinni. Þeir hafa sýnt mikinn
áhuga á að auka lifandi sam-
starf.
Mér þykir mikill fengur í því
að hafa fengið að taka þátt í
slíku starfi úti um landið,„ segir
Jónas Ingimundarson að lokum,
— „það er kannski nokkuð stórt
upp í sig tekið að tala um þetta
sem mannræktarstarf, en þann-
ig lít ég þó á það, því að góð
tónlist getur hjálpað svo mörg-
um, fegrað mannlífið og bætt
manneskjurnar — og þegar við
hugsum um alla þá lélegu músík,
sem flæðir yfir fólk úr öllum átt-
um, sé ég ekki betur en við tón-
listarmenn á íslandi í dag höfum
ærið verk að vinna."