Morgunblaðið - 14.12.1982, Blaðsíða 34

34
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 14. DESEMBER 1982
Eyjólfur Konráð Jónsson alþingismaður:
Bráðabirgðalög-
in bjarga engu
Er stefnt í framhald núverandi stjórnarmynsturs?
Hér fer á eftir fyrri hluti þingræðu
Eyjólfs Konráðs Jónssonar alþing-
ismanns við umræðu í efri deild Al-
þingis um bráðabirgðalög ríkis-
stjórnarinnar. Síðari hlutinn verður
birtur einhvern næstu daga.
Röng stjórnarstefna
Formaður Alþýðubandalagsins
hefur sagt þjóðinni að hún sé að
glata efnahagslegu sjálfstæði sínu
og flokksmenn hans hver um ann-
an þveran krefjast fórna á fórnir
ofan, kjaraskerðinga á kjara-
skerðingar ofan. Formaður Fram-
sóknar segir, að við séum komnir
fram á ystu nöf í efnahagsmálum
og fjöldaatvinnuleysi muni dynja
yfir á næstu vikum. Liðsmenn
hans segja, að ákvæði frumvarps
þess sem hér er til umræðu, séu
ekki nándar nærri nógu róttæk,
kjaraskerðingin þyrfti að vera
miklu meiri og skattaálögurnar
ennþá þyngri. En hæstvirtur for-
sætisráðherra blessaður bjargar
þessu öllu saman. Frá hans bæj-
ardyrum horfir þetta allt öðru vísi
við. Þar er allt í sómanum eins og
ævinlega þar sem hann kemur
nálægt málum. Ekkert nema ein-
ingin og bróðernið, virðingin fyrir
Alþingi og elskusemin einskær.
Það er hreint ekki ónýtt fyrir
hnípna þjóð í vanda að eiga svona
einingartákn.
Allt væri þetta sprenghlægilegt
ef það væri ekki svona skelfilega
alvarlegt. Auðvitað er vandinn
geigvænlegur. Hann byggist að
langmestu leyti á rangri stjórn-
arstefnu. Við höfum verið að
sökkva í skuldafen á mestu upp-
gripaárum í allri Islandssögunni.
Þó er sjálfsagt að játa að ytri að-
stæður hafa að sumu leyti verið
samverkandi stjórnarstefnunni.
Þannig er t.d. varla hægt að kenna
ríkisstjórninni um það, að skreið-
in er líka maðksmogin og ítalir
alltof matvandir. Við uppskerum
nú illgresi það sem til var sáð með
stjórnarmynduninni.
Þegar bráðabirgðalög þau sem
nú eru fyrst lögð fram fyrir Al-
þingi, góðum mánuði eftir að það
kemur saman, voru útgefin 21. ág-
úst sl., lýsti þingflokkur Sjálf-
stæðisflokksins fyllstu andstöðu
við þau og krafðist þess að þing
yrði kvatt saman, enda lá þá fyrir
að ríkisstjórnin hefði ekki starf-
hæfan meirihluta. A því þingi
hefði kjördæmamálið verið til
lykta leitt, síðan rofið þing og kos-
ið nýtt. Þær kosningar hefðu þá
væntanlega farið fram fyrir
nokkrum vikum í blíðskaparveðri
um land allt og vonir hefðu a.m.k.
til þess staðið að starfhæfflr’
meirihiuti gæti myndast á Alþingi
að þeim loknum, þannig að sú
ógnvænlega mynd íslenskra þjóð-
mála, sem nú blasir við hverju
heimili og hverju atvinnufyrir-
tæki væri einungis martröð sem
menn hefðu vaknað upp frá, en
ekki blákaldur veruleiki. Og nú
segir formaður Framsóknar-
flokksins í fjölmiðlum, að eftir á
að hyggja hefði þetta verið besta
lausnin, sú sem Sjálfstæðisflokk-
urinn benti á að kjósa strax í
haust. Hann hefði mátt hugsa
fyrr, sá góði maður.
Alþýðuflokkurinn gerði sömu
kröfu og formaður þingflokks
hans, Sighvatur Björgvinsson,
sagði þá: „Engin stjórn á samn-
ingskröfu á hendur stjórnarand-
stöðu." Kannski segir hann það
Þingræða —
fyrri hluti
enn, eða hvað? Ef forsætisráð-
herra hefði orðið við þessari ósk
Sjálfstæðisflokksins, hefði hann
unnið langmerkasta verk í langri
sögu sinni og baráttu innan
Sjálfstæðisflokksins og fyrir
hann. Þá hefði það leitt af sjálfu
sér, að Sjálfstæðisflokkurinn hefði
gengið heill og óskiptur til kosn-
inga. Þær kosningar væru af-
staðnar og Sjálfstæðisflokkurinn
vafalítið kominn í einhverja að-
stöðu til að taka þátt í björgunar-
aðgerðum út úr því öngþveiti sem
allir sjá nú fyrir augum og stjórn-
arherrarnir lýsa hvað skýrustum
dráttum.
Sama stefnan áfram?
Ekki veit ég hvað forsætisráð-
herra gengur til að halda enn
saman þessari vonlausustu stjórn
allra stjórna, en ég veit hvað
kommúnistum gengur til. Og þó er
kannski líka ljóst, hvað vakir fyrir
Gunnari Thoroddsen. Það væri
raunar skrýtið ef svar við því
vefðist fyrir mönnum, a.m.k. nú
eftir að hann hefur slitið tengsl
við flokksstarfið í Reykjavík með
skætingsbréfi, sem hann sendir
fulltrúaráði sjálfstæðisfélaganna
að tilefnislausu, annað hvort af
því að hann vill ekki eða þorir ekki
að sækjast eftir framboði á vegum
flokksins. Og hvers vegna halda
menn að hann ljái aldrei máls á
því að stjórnin segi af sér og ráð-
herrar kommúnista og Framsókn-
arflokks styðji hann dyggilega í
þeirri afstöðu, þótt allir tali þeir
nú um að til greina geti komið að
flýta kosningum. Svarið er svo
augljóst, að menn hafa ekki komið
auga á það. Auðvitað hafa þessir
herrar samið um það að halda
stjórnarsamstarfinu áfram næsta
kjörtímabil, ef nokkur lífsins leið
er. Höfuðpaurinn, sjálfur formað-
ur kommúnistaflokksins, fer held-
ur ekkert dult með þetta. Hann
krafðist á flokksráðsfundi um
helgina kosninga sem fyrst og seg-
ir svo orðrétt: „í þeim kosningum
þyrftum við að leggja áherslu á að
núverandi ríkisstjórn fengi aukinn
meirihluta á Alþingi, þannig að unnt
væri að stýra eftir meginstefnu
hennar áfram." Þess vegna láetur
formaður Framsóknar líka sam-
þykkja enn þrælslegri ofstjórn-
arstefnu en áður á þingi flokks
síns til að girða fyrir samstarf við
frjálslynd öfl að kosningum af-
stöðnum eins og nánar verður vik-
ið að síðar. Og þess vegna and-
mæla kommúnistar varla einu
sinni að nafninu til þessari nýju
og þrælmögnuðu afturhaldsstefnu
Framsóknarflokksins, heldur
þvert á móti og þriðji aðili ríkis-
stjórnar andmælir auðvitað engu.
Nú virðast allir hafa gleymt því,
að Gunnar Thoroddsen forsætis-
ráðherra hefur frá stjórnarmynd-
un og til þessa dags sagt það
hverjum sem heyra vildi, að hann
ætlaði að sitja út kjörtímabilið.
Hann segist ætla að vera forsæt-
isráðherra þegar talningu lýkur. í
von um að núverandi aðilar að rík-
isstjórn fái styrkleika til að starfa
áfram, en ella auðvitað að bera
víurnar í þær leifar Alþýðuflokks-
ins sem eftir kynnu að verða. Og
hann er ekki einn til vitnis um
þetta, þvert á móti. Allir aðilar
stjórnarsamstarfsins hafa æ ofan
í æ gælt við það, meira að segja nú
síðustu vikur og daga, að efna til
kosninga til að reyna að auka
þingstyrk sinn, svo þeir geti áfram
verið í stjórn eða stjórnað til
næsta hausts með tilskipunum.
Enginn hefur sýnt þar minnsta
bilbug né fengist til að lýsa neinu
öðru yfir. Þetta er sú óhugnanlega
mynd, sem við blasir í íslensku
þjóðlífi. Atvinnan, lífskjörin,
efnahagslegt sjálfstæði og allt það
sem nú er ógnað með verður að
víkja fyrir metnaði og trúnaðar-
heitum þeirra sem völd tóku á ís-
landi í ársbyrjun 1980.
Markmið kommúnista
Ljóst er hvað fyrir kommúnist-
um vakir. Þeim er ástandið ekki
eins leitt og þeir láta. Þeim hefur
tekist það ætlunarverk sitt að
koma meginatvinnuvegum lands-
ins á vonarvöl. Þeim hefur tekist
að brenna upp öllu fjármagni í
einka- og félagsrekstri í sjávar-
útvegi, hneppa landbúnaðinn í
lénsviðjar og sverfa svo að iðnaði
að þar er stöðugur samdráttur og í
besta falli stöðnun. Og nú boðar
formaður flokks þeirra, að ætlun-
arverkið sé að ná gróðanum af
versluninni og þjónustu. Þar hafi
verið heldur lífvænlegra heldur en
í undirstöðuatvinnuvegunum svo-
kölluðu. Það verður því að láta
greipar sópa, svo að hvarvetna sé
sviðin jörð. Það segja þeir a.m.k.
þó að reynslan sé sú þegar þeir
ráða, að þeir vilji gjarnan láta
braskið blífa, ef meginstoðir at-
vinnulífsins hrynja. Þetta ástand
er auðvitað óskastaða kommún-
ista í baráttunni á komandi árum
fyrir því að lengur þurfi ekki að
spyrja: Sovét-ísland, óskalandið,
hvenær kemur þú?
Þetta er raunar bara önnur hlið
málanna. Kommúnistar hafa líka
náð öðrum markmiðum, ekki síður
mikilvægum. Þeim hefur tekist að
koma á meira misrétti í íslensku
þjóðfélagi en tíðkast hefur í
marga áratugi. Og þeim hefur tek-
ist að sverfa svo að eignarrétti
hins almenna borgara, að naum-
ast er nokkur kostur fyrir ungt
fólk, hversu duglegt sem það er, að
byggja eigin íbúðarhúsnæði og
standa undir árlegum greiðslum
af þeim kostnaði, eða þá að ráðast
í atvinnurekstur. Þess vegna verð-
ur þetta allt saman á félagslegum
grundvelli í framtíðinni og fólkið
verður náðarsamlegast að búa
undir því þaki sem kommissararn-
ir úthluta því. Svo hefur þeim tek-
ist að hreiðra um sig hvarvetna í
þjóðlífinu. Og síðast en ekki síst
hefur forystumaður úr aðallýð-
ræðisflokki landsins boðið þeim
kverkatök á sér. Slíku hafa
þrælskólaðir kommúnistaforingj-
ar hingað til hvergi fúlsað við.
„Undarleg örlög“
En hvað þá með Framsókn,
hvað segir hún? Eg er sannfærður
um að fjöldi framsóknarmanna
fyrirverður sig fyrir það að taka
þátt í þeim ljóta leik sem nú er
leikinn. Þeir gera sér grein fyrir
því hvert stefnir til sjávar og
sveita. Þeir gera sér grein fyrir
því að fjöldi ungra og dugmikilla
Kyjólfur Konráð Jónsson.
bænda er að kikna undan dráps-
klyfjum okurvaxta og elskusemi
SlS-valdsins. Og unga fólkið í
bæjunum er að missa íbúðir sínar.
Og þeir vita, að niðurtalningin
svokallaða er farin veg allrar ver-
aldar, enda eintómt bull. Þeir vita,
að landið er stjórnlaust og allt er
byggt á óheilindum. Þeir vita, að
það er illt verk sem flokkur þeirra
vinnur, þegar hann hangir áfram
við völd, ef völd skyldi kalla. En
þeim er skipað að stíga Hruna-
dansinn til enda. Það veit formað-
ur Framsóknarflokks manna best,
þótt hann segi nú, að kannske
væri best að rjúfa þing og kjósa
um hávetur.
Með leyfi forseta læt ég vara-
þingmann Framsóknarflokksins,
Harald Ólafsson, lýsa þessu
ástandi. Hann segir í grein í Tím-
anum 20. okt. sl.:
„Undarleg eru örlög þessarar
þjóðar. Mitt í einhverri mestu
velsæld sem þekkist á byggðu bóli
blikna harðnaðar stjórnmálahetj-
ur gagnvart ægilegasta vanda sem
um getur í sögunni. Og ungir
menn og hraustir taka undir
þennan harmþrungna óð og bjóð-
ast til að hætta snakkinu og fara
að gera eitthvað. Það mætti ætla,
að yfir væri skollið timabil áþján-
ar, pesta, illviðra og nauða. Lands-
mönnum er sagt að fiskurinn sé
horfinn úr sjónum, enginn vilji
kaupa skinnkápur, skreiðin heldur
áfram að hrannast upp og Afríku-
menn fá ekki að kaupa hana og
skuldasúpan þykknar stöðugt.
Söngurinn er langur og tilbreyt-
ingarlaus og lausnarorðið er eitt
og hið sama: ráðstafanir. Ekki
þætti mér ólíklegt, að rannsóknir
leiddu í ljós að fá orð vektu fólki
lengri og ámátlegri geispa en orð-
ið ráðstafanir og aðgerðir. Fyrst
voru aðgerðir til að hamla gegn
dýrtíðinni í tísku um árabil. Svo
var dýrtíðinni breytt í verðbólgu
og frá þeirri stundu hafa aðgerð-
irnar margfaldast ár frá ári. Mér
stendur þó öllu meiri stuggur af
barlómnum og svartsýnisrausinu
en öllum þeim aragrúa aðgerða
sem sífellt er verið að gera og hafa
allar eitt og sama markmið: að
búa í haginn fyrir nýjar aðgerðir
og ráðstafanir.
Það eru engir sem halda því
fram að ástandið geti ekki verjð
betra. En þrátt fyrir samdrátt í
þorskveiðum hefur afli sjaldan
verið meiri í sögu landsins. Hey-
fengur er bærilegur og fallþungi
dilka ekki lakari en gengur og ger-
ist. Utanlandsferðir, bílainnflutn-
ingur og brennivínsdrykkja er í
hámarki, gífurlegt magn peninga
er í umferð, þjóðin eyðir meiru en
hún aflar. Það sem skiptir mestu
máli nú er að gera sér ljóst, að hér
ríkir pólitísk kreppa, ekki efna-
hagsleg, eða réttara sagt, efna-
hagsörðugleikarnir margumtöl-
uðu eiga sér stjórnmálalegar ræt-
ur. I rúmt ár hefur verið næsta
erfitt að sjá hvaða efnahagsstefnu
ríkisstjórninni hefur fylgt eða
hvort hún yfirleitt hefur haft
nokkra stefnu í þeim efnum.
Nú er ákaflega auðvelt að lifa
við verðbólgu, ef fólk aðeins hætt-
ir að gera áætlanir, heldur reynir
að eyða hverri krónu eins fljótt og
mögulegt er. Þetta getur orðið
vani eins og annað og þá er ekki
lengur um neina stjórn á efna-
hagsmálum að ræða, heldur bjarg-
ar sér hver sem betur getur og
heimtar af ríkinu það sem á vant-
ar til að endar nái saman. Sú póli-
tíska kreppa, sem hér ríkir, er sú,
að ríkisstjórnin hefur ekki sam-
ræmda stefnu í atvinnu- og efna-
hagsmálum. Hún er afgreiðslu-
stjórn og sem slík getur hún auð-
vitað setið svo lengi sem stuðn-
ingsmenn hennar sætta sig við
slíkt stjórnarform."
Og að lokum segir Haraldur
Ólafsson orðrétt:
„Mesti vandi þessarar ríkis-
stjórnar er að hún er reist yfir
sprungu í stærsta stjórnmála-
flokki landsins. Þess vegna er hún
næm fyrir hverjum minnsta titr-
ingi. Það er í rauninni ekki nema
tímaspursmál hvenær þessi stjórn
lýkur störfum."
Hermann og Steingrímur
Það er í rauninni ekki nema
tímaspursmál hvenær þessi stjórn
lýkur störfum, segir varaþingmað-
ur Framsóknar og það er rétt. En
því miður verður það dýrkeypt, að
hún hyggst enn hanga í nær hálft
ár, þótt helsti forystumaður henn-
ar, Steingrímur Hermannsson,
lýsi því yfir, að fjöldaatvinnuleysi
sé framundan á næstu vikum og
við séum komnir fram á ystu nöf í
efnahagsmálum. Hefði hann mátt
minnast þess, hvað annar stjórn-
málaforingi gerði í hans sporum
þessa sömu daga fyrir 24 árum.
Hann viðhafði sömu orðin um
ástand efnahagsmála og dró rétt-
ar ályktanir. Hann sagði af sér
fyrir sína hönd og stjórnar sinnar.
Hermann Jónasson óx af þeirri
virðingu, sem hann síðan nýtur og
aðrir tóku við að reisa úr rústum
það sem aflaga hafði farið. En
Steingrímur Hermannsson sjáv-
arútvegsráðherra segir bara: Það
verður eitthvað að gera, en gerir
ekki neitt og situr sem fastast.
Haraldur Ólafsson segir rétti-
lega, að ríkisstjórnin sé af-
greiðslustjórn. Sumir gætu álykt-
að, að afgreiðslustjórn kynni að
vera jafn ábyrg eða jafn góð og
t.d. minnihlutastjórn eða utan-
þingsstjórn. En því fer víðs fjarri.
Haraldur Ólafsson gerir sér
glögga grein fyrir þeim reginmun,
sem þarna er á, þegar hann segir
stjórnina auðvitað geta setið svo
lengi sem stuðningsmenn hennar
sætta sig við slíkt stjórnarform.
Hún verður sem sagt ekki felld af
þeim, sem telja stefnu hennar og
starfsaðferðir svo uggvænlegar,
að hagur lands og þjóðar krefjist
þess að hún víki svo að svigrúm
skapist a.m.k. til að reyna aðrar
leiðir og leyfa öðrum mönnum að
glíma við vandann. Bæði minni-
hlutastjórn og utanþingsstjórn
væri ábyrg gerða sinna, en sam-
kvæmt laukréttri skilgreiningu
Haraldar Ólafssonar er núverandi
afgreiðslustjórn gersamlega
ábyrgðarlaus og getur farið öllu
sínu fram eða engu sínu fram, svo
lengi sem stuðningsmenn hennar
sætta sig við slíkt stjórnarform,
svo að enn sé vitnað orðrétt til
Haraldar. En hann segir svo
margt fleira spaklegt í örstuttri
grein sinni, að ég get þar litlu við
bætt. Hann segir stjórnina næma
fyrir hverjum minnsta titringi,
þar sem hún sé reist yfir sprungu
í stærsta stjórnmálaflokki lands-
ins. Hann gerir sér grein fyrir því
nú og hefur kannski gert það frá
upphafi, að aðferðirnar við stjórn-
armyndunina voru ósæmilegar og
gátu ekki leitt til heilbrigðs og
trausts stjórnarforms, heldur
hlutu þær að leiða til óeiningar og
upplausnar. Og því spyr hann eins
og ég og meginþorri flokksbræðra
okkar beggja: Hvenær í ósköpun-
um linnir, hvenær tímaspursmál-
inu verði svarað.
Aðför að Sjálf-
stæðisflokknum
Og það er margt margt fleira,
sem ég er sammála Haraldi Ólafs-
syni um, t.d. skoðunum hans á
barlóminum og svartsýnisrausinu
þrátt fyrir allt. Og svo auðvitað
hinu, að erfitt sé að sjá hvaða
efnahagsstefnu ríkisstjórnin hef-
ur fylgt eða hvort hún yfirleitt