Morgunblaðið - 14.12.1982, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 14. DESEMBER 1982
Útgefandi ttXiTnbií* hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Að-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Skeifunni 19, sími 83033. Áskrift-
argjald 150 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 12 kr. eintakiö.
Seinborin
þjóðarsátt
Enn er ástæða til að vekja
máls á því, að pólitískt
minni ýmissa sýnist oft á tíð-
um ná skammt, þegar stjórn-
málaþróun síðustu ára er
íhuguð. Ástæðan fyrir því, að
þetta er rifjað upp nú, er
grein, sem Þröstur Ólafsson,
alþýðubandalagsmaður og að-
stoðarmaður fjármálaráð-
herra, ritaði hér í blaðið
síðastliðinn föstudag. Ástæðu-
laust er annað en taka undir
mat Þrastar á stöðu efna-
hagsmála nú eftir fjögurra ára
stjórnarsamvinnu Alþýðu-
bandalagsins og Framsóknar-
flokksins. Þröstur hefur lög að
mæla, þegar hann segir: „Við
getum ekki tryggt áframhald-
andi velmegun almennings, að
óbreyttu ástandi." í þessum
orðum, sem Þröstur feitletrar
í grein sinni, felst uppgjöf
framsóknarmanna og alþýðu-
bandalagsmanna. Hún Slasir
við öllum, en æskilegt væri að
fleiri þyrðu að viðurkenna
hana en aðstoðarmenn ríkis-
stjórnar og ráðherra, til dæm-
is þeir sem veita þeim umboð
með atkvæði sínu á Alþingi.
Þröstur Ólafsson bendir
einnig réttilega á það í grein
sinni, að efnahagsvandi þjóð-
arinnar verður ekki einvörð-
ungu skýrður með talnaraun-
um, á þessum vanda er póli-
tísk hlið, stórpólitísk. Og enn
er það rétt hjá Þresti þegar
hann segir: „Kallið á sam-
heldna sterka pólitíska ein-
ingu, sem hefur nægilegt þor
og þjóðfélagslega festu til að
snúa af braut óstjórnar og
upplausnar verður sífellt
hærra.“ Menn þurfa ekki að
starfa í fjármálaráðuneytinu
til að átta sig á þessu, þótt
ábyrgðin sem því starfi fylgir
hljóti að opna mönnum aðra
sýn inn í þjóðfélagið en boðun
þeirrar kenningar, að Islend-
ingar geti leyst allan vanda
sinn með því að treysta á Karl
Marx. En Þröstur segir einnig:
„Enginn einn flokkur ber
meiri ábyrgð á núverandi
ástandi í íslenskum stjórnmál-
um en Sjálfstæðisflokkurinn."
Þar með er komið að því, að
ieiðir skilur milli Morgun-
blaðsins og Þrastar.
Eftir að hafa varpað
ábyrgðinni yfir á Sjálfstæðis-
flokkinn telur Þröstur Ólafs-
son nauðsynlegt að staðið
verði að gerð „einskonar þjóð-
arsáttmála, sem bindi ákvarð-
anir einstakra hópa við getu
þjóðfélagsheildarinnar". Og
þar með er komið að hinu póli-
tíska minni, sem nefnt var í
upphafi. Áður en Þröstur
Ólafsson varpaði ábyrgðinni
yfir á Sjálfstæðisflokkinn
hefði hann átt að rifja upp
inntakið í stefnu þeirri, sem
Geir Hallgrímsson, formaður
flokksins, fylgdi þegar hann
var forsætisráðherra 1974 til
1978 og þau sjónarmið sem
Geir hafði að leiðarljósi, þegar
hann reyndi myndun ríkis-
stjórna sumarið 1978 og um
áramótin 1979. Geir Hall-
grímsson hefur jafnan lagt á
það áherslu, að hann líti á
Sjálfstæðisflokkinn sem sátta-
aflið í íslenskum stjórnmálum,
sem forsætisráðherra hvatti
hann til þjóðarsáttar og við
stjórnarmyndanir ræddi hann
um þjóðstjórnir.
Við myndun núverandi rík-
isstjórnar var markvisst unnið
að því að gera Sjálfstæðis-
flokkinn „pólitískt óstarfhæf-
an“, svo að orðalag Þrastar
Ólafssonar sé notað. Alþýðu-
bandalagsmenn og framsókn-
armenn töldu það samboðið
pólitískri virðingu sinni að
ganga til samstarfs við brot af
þingflokki sjálfstæðismanna
með alkunnum afleiðingum
bæði fyrir stjórnmála- og
efnahagslífið. Þröstur Ólafs-
son komst til starfa í fjár-
málaráðuneytinu, af því að
hugmyndum Sjálfstæðis-
flokksins um þjóðarsátt var
hafnað. Hvaða skoðun sem
menn hafa á þeim hugmynd-
um, sem kenndar eru við
„sögulegar sættir", hljóta þeir
að viðurkenna að með því að
hreyfa þeim var stigið mikil-
vægt skref til þjóðarsáttar. En
hvernig dettur mönnum í hug,
að sættir náist þegar staðið er
að málum eins og gert var við
myndun þessarar ríkisstjórn-
ar?
Það er í senn ómaklegt og
rangt að kenna Sjálfstæðis-
flokknum um að ekki skuli
hafa náðst þjóðarsátt um
lausn hins mikla vanda okkar
íslendinga. Síst af öllu ættu
þeir menn sem standa að nú-
verandi ríkisstjórn að gera
það. Líklegt er, að myndun
þessarar ríkisstjórnar muni
um langan aldur koma í veg
fyrir hina nauðsynlegu þjóðar-
sátt. Vilji Þröstur Ölafsson í
raun stuðla að slíkum sáttum,
ætti hann fyrst að gera hreint
í sínum flokki og kasta þeim
fyrir róða, sem aldrei hafa
viljað þjóðarsátt. Ólíklegt er
þó, að Þresti sé það fært, því
að sundrungaröflin í hans eig-
in flokki vilja ýta honum til
hliðar.
Innrásin færði Afgani
áratugi aftur í tímann
— segir Kenneth A. Yates forstöðumaöur Menningarstofn-
unar Bandaríkjanna, en hann starfaði um tíma í Afganistan
„Þad sem þarna hefur átt sér stað er hrikaleg harmsaga. Þjódin var að
verða sjálfri sér nóg og efnahagsástandið að verða þolanlegt. Afganir
voru að treysta vináttu við aðrar þjóðir og nutu víðast hvar virðingar, en
nú er þetta allt unnið fyrir gýg. Segja má að Afganir hafi verið færðir
áratugi aftur í tímann.“ Þannig mælti Kenneth A. Yates, nýskipaður
forstöðumaður Menningarstofnunnar Bandaríkjanna, í samtali við Mbl.
Yates tók við starfi forstöðumanns Menningarstofnunarinnar nú í haust,
en áður en hann kom hingað til lands, starfaði hann m.a. í Suður-Kóreu
og Afganistan. Blaðamanni lék forvitni á að heyra álit hans á atburðunum
sem átt hafa sér stað í Afganistan undanfarin ár, en Yates var þar í landi
skömmu fyrir byltinguna í apríl 1978, er Dhaoud prins var steypt.
„Margir vina minna týndu lífi
í kjölfar byltingarinnar 1978, í
refsiaðgerðum þeirra sem þá
komust til valda. Ýmsir þeirra
voru líflátnir fyrir það eitt að
vera menntaðir, og aðrir fyrir að
gefa sig ekki skoðunum bylt-
ingaraflanna á vald.
Það dylst engum, að stór hluti
afgönsku þjóðarinnar sá nýja
von við fráfall siðustu leyfa kon-
ungsstjórnarinnar. Margir töldu
breytinga þörf og var því tölu-
verður stuðningur við bylting-
una. Það kom hins vegar fljótt í
ljós að byltingin var gerð að
undirlagi Sovétmanna, og eftir
því sem það varð augljósara og
taumhald Rússa í Afganistan
varð fastara, magnaðist andúðin
við byltingaröflin.
Mikið áfall
Örðugleikar nýju valdhafanna
hrúguðust fljótt upp af þessum
sökum. Margir hörðustu fylg-
ismanna byltingaraflanna sner-
ust gegn nýju ráðamönnunum.
Þeir héldu að bylt hefði verið í
þágu Afgana. Áfall þeirra varð
mikið er þeir gerðu sér grein
fyrir því að Rússar stóðu á bak
við alít saman.
Innrás Sovétmanna í desem-
ber 1979 var til að bíta höfuðið
af skömminni. Atburðir af þessu
tagi eru óskiljanlegir á 20. öld-
inni, það hefði gegnt öðru máli
ef nú væri áríð 1600. Harmur
Afgana er mikill, og þótt Rússar
hyrfu í kvöld með innrásarheri
sína, tæki það þjóðina marga
áratugi að komast yfir örðug-
leikana sem innrásin hefur skap-
að og eyðileggingar hennar.
Þjóðin hefur verið færð áratugi
aftur á bak. í kjölfar innrásar-
innar höfum við orðið vitni að
einhverjum mesta flóttamanna-
straumi sem um getur á spjöld-
um sögunnar.
Stolt fólk
Átökin hafa orðið hvað illvíg-
ust í Panshjir-dalnum, þar sem
Rússar hafa hvað eftir annað
reynt að uppræta frelsisöflin og
reka þau út úr dalnum. Dalurinn
er meðal annars þekktur fyrir
það harðgerða og stolta fólk sem
hann byggir. Varnarbarátta þess
hefur verið hetjuleg, hreint að-
dáunarverð. Það hefur sýnt
áræðni og ásetning, sem sérhver
maður gæti verið stoltur af, þótt
Rússar hafi beitt gegn því ein-
hverjum hryllilegustu vopnum
sem um getur, þar á meðal efna-
vopnum.
„Það er öllum ljóst, eflaust
Rússum líka, að afganska þjóðin
styður ekki núverandi valdhafa í
Afganistan. Ég hef ekki trú á því
að Rússum takist að brjóta þjóð-
ina undir sig. Byssur kúga ekki
mannsandann, hugur Afgana og
hjarta verður ekki undirokað
þótt hernaðarlegt stórveldi eigi í
hlut.
Grimmdarverk Rússa í Afgan-
istan standa mér nærri vegna
kynna minna af Afgönum. Ég
finn til með Afgönum af þessum
sökum. Ég dáðist að fólkinu,
hughreysti þess og lífsþrótti, og
fylltist lotningu.
Velja frelsið
Á ferðalögum mínum í Afgan-
istan kynntist ég hjarðmönnum,
sem eru 10% þjóðarinnar. Þetta
er stolt fólk og virðulegt. Það er
hreykið af sér og fjölskyldum
sínum. Kynnin við þetta fólk eru
eftirminnileg. Afganir eru trú-
aðir mjög og því nær sem menn
standa hinni aldagömlu ætt-
bálkaskipan, því megnari er and-
úðin á innrás Rússa. Trú þeirra
og menning á sinn þátt í hinni
miklu mótspyrnu. Þeir elskuðu
frelsi sitt öðru fremur og vilja
endurheimta það. Fyrir þeim eru
tálmar eins og landamæri og
Kenneth A. Yates.
aðrar pólitískar viðmiðanir
marklausir hlutir. Margir Afg-
anir höfðu bæði auð og atgervi
til að segja skilið við lifnaðar-
hætti hjarðmannsins, en kusu
heldur tjöldin og hjólhýsin en
borgarlífið, frelsisins vegna.
Margir þjóðflokkar
Afganir eru ekki sameinuð
þjóð í orðsins fyllsta merkingu,
og hafa aldrei verið, heldur er
um að ræða marga hópa, sem
byggja landið. Margar tilraunir
hafa verið gerðar til að sameina
þjóðina í pólitískum, menning-
arlegum og félagslegum skiln-
ingi, en enn þann dag í dag
skiptast Afganir í 20 mismun-
andi þjóðflokka.
Afganir líkjast íslendingum
að því leyti að þeir varðveita
eldri gerðir persneskrar og pak-
istanskrar tungu, og önnur forn
menningarverðmæti. Afganir
eru mjög sjálfstæðir að eðlisfari
og meta frelsi mikils auk þess
sem þeir eru sloltir af menningu
sinni, rétt eins og íslendingar.
Flestum er kunnug hin mikla
trúhneigð Afgana. Þeir eru jafn-
framt tilfinninganæmir og siða-
reglur þeirra strangar. Állt til
byltingarinnar 1978 varð stjórn
landsins að taka tillit til ætt-
bálkanna og virða yfirráð þeirra
yfir fjölskyldumeðlimum þegar
um var að ræða meðferð glæpa-
mála og ýmissa félagslegra
vandamála. Þess var vandlega
gætt að virða þessi völd, einkum
utan Kabúl og stærstu borg-
anna,“ sagði Yates.
í S-Kóreu
Kenneth A. Yates dvaldi tví-
vegis í Kóreu. Hann líkti Kóreu-
mönnum við Afgani, hvað vilja-
styrk og áræðni snerti og stolt af
eigin arfleifð. „Þeir eru einnig
sjálfstæðír í hugsun og skyn-
samir. Ágreiningurinn vegna
skiptingar Kóreu hefur mótað þá
og markað," sagði Yates.
„Suður-Kóreumenn hafa búið
við ógnun úr norðri og átt yfir
höfði sér innrás allt frá því
Kóreustríðinu lauk. Ég man það
vel að á fýrstu árum mínum í
Kóreu dundu skothvellir við og
sprengjudynkir á nóttunni, en
Seoul er aðeins 50 kílómetra frá
landamærunum. Ég taldi að hér
hefði verið um æfingar hersins
að ræða, en allir áttu von á inn-
rás þá og þegar. Óttinn við inn-
rás hafði sín áhrif á stjórnmál
S-Kóreu, bæði inn á við og út á
við.
Af þessum sökum hafa Kóreu-
menn gert sér betur grein fyrir
mikilvægi sterkra varna en ýms-
ir aðrir. Og samhliða sterkum
vörnum hefur iðnaður eflst stór-
um og velmegun aukist. Suður-
Kórea hefur á skömmum tíma
breyst úr þróunarríki í háþróað
iðnríki og efnahagur landsins
stendur traustum fótum. Tekjur
hafa nær tvöfaldast síðustu
fimm til sex árin. Kóreumenn
eru góðir kaupsýslumenn og iðn-
aður þeirra nýtur virðingar. Að
auki hafa mörg stórfyrirtæki
þeirra flutt út verkkunnáttu
sína og náð miklum árangri í
byggingaframkvæmdum í Mið-
austurlöndum.
Það hafa orðið miklar breyt-
ingar í framfaraátt í Suður-
Kóreu, og tók ég vel eftir breyt-
ingunum er ég kom þangað öðru
sinni eftir nokkurra ára fjar-
veru. Jafnvel Kóreumenn sjálfir
trúa vart hversu ör þrðunin hef-
ur orðið, og hún hefur valdið
vissu róti og erfiðleikum, en við
heyrum gjarnan meira af erfið-
leikum þjóða, en því sem betur
fer.
Kóreumenn búa ríkulega hvað
snertir menningarlega arfleifð.
Þeir gegndu afar mikilsverðu
forystuhlutverki í menningu og
listum Austur-Asíu. Þeir höfðu
sín áhrif á kínverska menningu
meðan þungamiðja hennar var
að flytjast frá Kína til Japan;
gerðu hana mannúðlegri.
Ánægður
Reynsla mín er sú, að hvar
sem ég hef komið og starfað um
lengri eða skemmri tíma, hefur
fólkið reynst viðkunnanlegt. Það
hefur verið sjálfstætt í hugsun
og viljað fara eigin leiðir og hafa
kynni mín af fólki af ýmsum
þjóðum orðið mjög lærdómsrík.
Fyrstu kynni mín af íslending-
um eru góð, hugarfar þeirra og
afstaða til ýmissa mála minnir
mig að ýmsu leyti á Afgani og
Kóreumenn.
Við kunnum vel við okkur hér,
kona mín og ég. Náttúran er un-
aðsleg og borgin á ýmsan hátt
aðlaðandi. Þá kunnum við hjónin
vel að meta að þurfa ekki að
keyra nema í 10 mínútur til þess
að vera komin út í sveit.
Ég vona að Menningarstofn-
unin megi uppfylla þær vonir,
sem við eigum, um að hér gefist
íslendingum gott tækifæri til að
kynnast bandarískri menningar-
arfleifð. Einnig að bókasafnið og
upplýsingaþjónustan bjóði upp á
þann fróðleik sem nauðsynlegur
er til að Islendingar geti áttað
sig á því hverjir við erum.
Þessi stofnun reynir að fjár-
festa í skilningi og góðum sam-
skiptum þjóða, og við eigum þá
von að með auknum persónu-
legum kynnum þjóða í millum
verði þörfin fyrir öflugar og
kostnaðarsamar varnir minni,"
sagði Kenneth A. Yates að Lok-
um. — ágás.