Morgunblaðið - 20.03.1983, Blaðsíða 14

62
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 20. MARZ 1983
Þaö sem Clyde Barrow vantaði stal hann. Hér hefur hann orðið sér úti um bfl Hin 19 ára gamla Bonnie Parker fylgdi Clyde^
og byssur. á vegi hans til glötunar.
Skúrkarnir
frá
kreppuárunum
Kreppan mikla varö orsök þjóöfélagslegrar upplausnar á fjóröa áratugnum og hún leiddi
ekki aöeins hörmungar og örbirgö yfir milljónir manna heldur hratt hún af staö mikilli glæpa-
öldu, einkum í Bandaríkjunum. Glæpamenn fjóröa áratugarins uröu margir þjóðsagnapersón-
ur í lifanda lífi þótt æriö væru manngerðirnar sundurleitar. Jafnvel enn í dag eimir eftir af frægð
þessa fólks þótt þaö sé nú löngu komið undir græna torfu og reyndar féllu þeir flestir í valinn
langt fyrir aldur fram, oftast eftir skotbardaga viö lögregluna. í hópi þessa ógæfufólks sem
kreppan ól af sér má nefna „Vélbyssu-Kelly“, Bonnie og Clyde, John Dillinger, Lester Gillins,
sem þekktur var undir nafninu „Baby Face Nelson“, og Charles Floyd, sem aðdáendur kölluöu
ýmist „Pretty Boy Floyd“ eöa „Hróa hött Oklahomaríkis". Og vissulega áttu margir þeirra
aödáendur, fólk sem fylgdist meö ferli þeirra í blööum og fékk á þann hátt útrás fyrir gremju
sína í garö þjóðfélagsins, sem haföi leikið þaö svo grátt. Þetta voru jú allt bankaræningjar og
bankar voru ekki vinsælustu stofnanir í Bandaríkjunum í þá daga.
í byrjun fjórða áratugarins kom
ný tegund af glæpamönnum fram
á sjónarsviðið í Bandaríkjunum. Á
áratugnum þar á undan var farið
að bera á skipulagðri glæpastarf-
semi í formi „fyrirtækja" og
stórra glæpasamtaka sem höfðu á
sínum snærum lögfræðinga og
héldu bókhald enda var litið á
þessa starfsemi sem „viðskipti"
þótt óheiðarleg væru. í mörgum
tilfellum náðu umsvif þessara
samtaka inn í opinbera stjórn-
sýslu þar sem hinir „stóru" í
bransanum höfðu komið sér upp
samböndum. Þegar kreppan skall
á breyttist þetta og starfsemi
stóru „fyrirtækjanna" lamaðist, í
bili að minnsta kosti. Þeir glæpa-
menn sem þá komu upp á yfir-
borðið voru einfarar, þeir voru í
flestum tilfellum einir á báti eða
þá í mjög litlum hópum sem oftast
leystust upp þegar ákveðnu verk-
efni var lokið. Sumir voru sam-
viskulausir óþokkar, en margir
höfðu lagt út á þessa braut vegna
fátæktar og umkomuleysis. Þessir
menn ferðuðust á nóttunni, brut-
ust inn í banka og voru hundeltir
af lögreglunni borg úr borg og frá
einu ríkinu í annað.
Á vissan hátt minntu þeir á
bófa villa vestursins nema að þeir
notuðu bíla í stað hesta og
Thompson-hríðskotabyssur í stað
Colt 44. Þeir voru stjórnleysingj-
ar, sem áttu hvergi höfðu sínu að
halla og voru eins konar endur-
varp frá liðinni öld, þegar menn
urðu þjófar og misyndismenn til
að hafa ofan í sig og á. Endur-
koma þessarar tegundar glæpa-
manna á fjórða áratugnum kom
öllum í opna skjöldu og sennilega
hefði það aldrei gerst ef kreppan
hefði ekki skollið á. Blómaskeið
þeirra varði líka stutt, frá 1931 til
1936 og á afmörkuðu svæði í Mið-
vesturríkjunum, „glæpa gryfj-
unni“ svokölluðu, þar sem rupl,
rán og útlegð hafði verið eins kon-
ar hefð síðan í Þrælastríðinu 1860.
Glæpamenn fjórða áratugarins
skildu ekkert eftir sig. Áhrif
þeirra á glæpastarfsemi I Banda-
ríkjunum voru engin. Aðferðir
þeirra komu og dóu með þeim. En
samt gleymast þeir ekki.
Mamma Baker og treggáfuðu
synir hennar, Vélbyssu-Kelly,
Bonnie og Clyde, Pretty Boy
Floyd, Dillinger, Baby Face Nei-
son og Alvin Karpis, — allt voru
þetta nöfn sem á sínum tíma
fengu hárin til að rísa á höfðum
manna og ef fréttist af nærveru
þeirra í borgum eða héraði greip
um sig allsherjar móðursýki. Með
tímanum hafa menn þó farið að
líta á feril þeirra í öðru ljósi. Þetta
fólk markaði ekki tímamót í
glæpastarfsemi né upphaf nýrrar
tegundar glæpa. Ferill þeirra
táknaði hins vegar endalok fyrri
hefðar í bandarískri glæpasögu.
Nú hefur mönnum orðið ljóst að
gamla villta vestrinu lauk ekki í
Coffeyville árið 1893 heldur í vél-
byssuskothríð í Flórída árið 1935.
Ef litið er til baka sjá menn
einnig að afbrot þessa fólks eru
smámunir hjá þeirri starfsemi
sem hin skipulögðu glæpasamtök
reka nú í dag. Þeir fjármunir sem
þetta fólk bar úr býtum voru nán-
ast engir í samanburði við þær
billjónir sem glæpasamtökin raka
inn árlega. Stærsta verkefni Clyde
Barrow gaf honum 1.500 dollara I
aðra hönd. Það var minna en A1
Capone gaf í þjórfé þegar vel lá á
honum. Það fé sem bófaflokkur
Dillingers hafði upp úr krafsinu á
öllum ferli sínum var minna en
lítil deild í Mafíunni hefur á ein-
Nöfn þeirra
vöktu óhug
en þó var
aðdáendahóp-
urinn stór
um eftirmiðdegi á veðhlaupa-
brautinni.
Það er einnig athyglisvert að
þessir menn voru tiltölulega
hættulitlir hvað varðaði líf manna
og limi. Fyrirrennarar þeirra í
villta vestrinu voru mun mann-
skæðari. Wes Hardin, sem var í
meðallagi í hópi byssubófa á síð-
ustu öld, drap yfir fjörtíu manns.
Sá mannskæðasti af Kreppu-
hópnum, Clyde Barrow, varð
þrettán manns að bana áður en
yfir lauk. Glæpamenn fjórða ára-
tugsins voru vissulega vopnaðir og
fljótir að gripa til byssunnar þeg-
ar svo bar undir. En þeir fóru ekki
skjótandi um göturnar né lögðu
veitingakrár í rústir eins og fyrir-
rennarar þeirra í villta vestrinu.
Þeirra sérgrein var rán og þeir
héldu sig við það. Morðin frömdu
þeir í fáti og sjálfsvörn.
Þeir sluppu svo lengi sem raun
bar vitni, einungis vegna þess að
yfirvöld voru óviðbúin. Einn sam-
verkamanna úr Barrow-flokknum
lýsti þessu seinna með eftirfar-
andi orðum: „I þá daga þurftum
við ekki annað en að klippa á
símalínur til að komast undan. I
dag hefðu Bonnie og Clyde ekki
lifað af vikuna."
Þegar áhrifa kreppunnar gætti
ekki lengur hurfu „einfararnir" af
sjónarsviðinu og við tóku Mafiósar
og færðu glæpastarfsemina aftur i
skipulegt horf að dæmi stórfyrir-
tækja. Eina minnismerkið sem
Kreppu-bófarnir skildu eftir sig
var FBI. bandaríska alríkislög-
reglan. Áður höfðu fáir vitað um
starfsemi þessarar stofnunar en
árið 1935 var FBI orðin víðfræg og
sumir starfsmenn hennar þjóð-
hetjur. Og það var einmitt FBI
sem átti mestan þátt í að gera
nöfn ólánsmannana á fjórða ára-
tugnum ódauðleg. í umsögnum
sínum, sem birt voru svo til dag-
lega í fjölmiðlum, voru J. Edgar
Hoover og hans menn ekkert að
skafa utan af hlutunum: „Hug-
lausar skepnur", „rotturnar",
„glæpakvikindin", „morðhundarn-
ir“, „viðurstyggilegar flær“, „óvin-
ir almennings", og fleira í þessum
dúr.
„Óvinir almennings" var nafn-
giftin sem náði mestri útbreiðslu
þótt í því fælust viss öfugmæli.
Margir þessara bófa nutu samúð-
ar stórra hópa í þjóðfélaginu,
einkum þeirra sem minna máttu
sín, og má þar nefna Pretty Boy
Floyd og John Dillinger, sem naut
mikillar hylli meðal kvenna. En
þótt engum dytti i hug að fegra
feril þessara bófa hafa menn þó
með tímanum reynt að gera sér
grein fyrir þeim aðstæðum og um-
hverfi sem þeir voru sprottnir úr
og dæma þá eftir því. f rauninni
voru þeir kvistir af sama tré og
Jesse James, Dalton-bræður, Billy
the Kid og Belle Starr.
Bófar fjórða áratugarins komu
upp á yfirborðið þegar milljónir
manna voru atvinnulausar og von-
leysið hélt fólki í heljargreipum.
Þetta voru tímar „kaldhæðnislegr-
ar örvæntingar", eins og einn
sagnfræðingur hefur orðað það,
„þegar fólk gaf dauðann og djöful-
inn i allt og alla.“
Að fylgjast með glæfraverkum
hinna yfirlýstu „óvina“ var ódýr-
asta skemmtunin sem völ var á.
Menn þurftu ekki annað en að eiga
fyrir dagblaði eða kveikja á út-
varpstæki til að verða sér úti um
þá ánægju. Þetta var alveg eins og
að lesa hasarblað eða sjá „Vestra"
í bíó. Eini munurinn var sá að hér
var um raunverulega atburði að
ræða, sem voru að gerast á líðandi
stund og jafnvel í sömu borg eða
ríki. Atburðirnir sjálfir voru jafn
ferskir og nýjustu fyrirsagnir
dagblaðanna. Og stór hluti fólks
las ekki eingöngu um ævintýri út-
laganna aðeins til að fylgjast með,
heldur með dulinni aðdáun og
samúð þvl, einsog áður segir, þeir
rændu aðeins banka, sem voru við-
sjárverðar stofnanir í hugum al-
mennings í kreppunni.
Ef til vill er þessu ástandi best
lýst með orðum Harry Pierpont,
sem var Iengst af í flokki með Dill-
inger, er hann var fyrir rétti og
sagði við saksóknara: „Ég er ekki
sama manngerð og þú, sem stelur
frá ekkjum og munaðarleysingj-
um. Þig skortir hugrekki til að
gera það sama og ég.“ í þessum
orðum Pierpont má ef til vill lesa
dóm almennings yfir yfirvöldum
og þá einkum dómsvaldinu. Litla
karlinn í þjóðfélaginu dreymdi um
að ná sér niðri á yfirvöldum og
hann dreymdi forboðna drauma
um að rísa upp og steyta hnefann
framan í yfirvöld, storka þeim,
eins og bófarnir gerðu, taka það
sem hann langaði í og aka um
þjóðvegina með fallegum stúlkum.
Þannig hugsuðu menn sér líf út-
laganna þótt slíkt væri oftast
fjarri sanni. Seinna, þegar bófarn-
ir lágu 1 valnum, yfirbugaðir af