Morgunblaðið - 20.03.1983, Blaðsíða 28

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 20. MARZ 1983
Rödd úr fortíöinni
Um Peter Schram og elstu hljóðritunina
Heimsmetabók Guinness hefur nú bætt nafni Peter Schram í skrá sína
og ekki að ástæðulausu. Hvers vegna? — kann einhver að spyrja sem von
er enda hefur maðurinn verið óþekktur til þessa. Peter Schram var söngv-
ari á öldinni sem leið, en hans er þó hvergi getið í alfræðibókum um
tónlist. Hins vegar komst nafn hans í hámæli meðal áhugamanna um
hljóðupptökur nú fyrir skömmu er sívalningur, sem hafði að geyma söng
Peters, kom í leitirnar. Hér er um að ræða upptöku frá árinu 1889, og er
það elsta hljóðupptaka sem varðveist hefur svo vitað sé. Það er því að
vonum, að Peter er nú efstur á óskalista þeirra sem safna fágætum
hljóðupptökum.
Peter Schram í hiutverki Leporello árið 1878.
Peter Schram fæddist árið 1819
og er ekki vitað að neinn söngvari
sem fæddur er fyrr hafi látið
hljóðrita söng sinn, að minnsta
kosti hefur engin slík upptaka
varðveist. Henry Plesants heitir
maðurinn sem á heiðurinn af þess-
ari merku uppgötvun. Hann var
tónlistargagnrýnandi í Fíladelfíu
á árunum fyrir stríð, en er nú bú-
settur í Englandi og skrifar tón-
listargagnrýni fyrir stórblaðið
„International Herald Tribune".
Hann er mikill áhugamaður um
gamlar hljóðupptökur og á sjálfur
digurt safn af gömlum hljómplöt-
um. Auk þess ferðast hann um
heiminn með gamlar hljóðupptök-
ur á segulbandi og heldur fyrir-
lestra um þetta áhugamál sitt. Þar
til upptaka Peters Schram kom í
leitirnar hélt Henry, eins og aðrir
áhugamenn á þessu sviði, að frum-
herjarnir hefðu verið Jean-Bapt-
iste Faure, hinn frægi franski
barítonsöngvari, sem fæddur var
árið 1831. Undrun hans varð því
mikil þegar Gunnar Ahlen, tón-
listargagnrýnandi „Svenska
Dagbladet" sagði honum, er þeir
hittust í hádegisverðarboði í
Stokkhólmi árið 1974, að hann
hefði undir höndum hljóðupptöku
með rödd Peters Schram, dönsk-
um barítonsöngvara, sem fæddur
var árið 1819 og að þessi maður,
Peter Schram, hefði verið nem-
andi Manuel Garcia, sem var þjóð-
sagnapersóna um sína daga.
Daginn eftir bauð hinn sænski
tónlistargagnrýnandi Henry að
hlusta á upptökuna, sem var afar
frumstæð og með forneskjulegri
rödd, sem söng á dönsku kafla úr
innkomu Leporello í „Don Gio-
vanni" og hluta af aríunni án und-
irleiks. Fyrsta spurningin sem
vaknaði í huga Henrys var, hvort
hér væri um ósvikna upptöku að
ræða og í framhaldi af því: Hver
var Peter Schram? Hann hófst því
handa við að rannsaka málið og í
fyrirlestri í New York nú nýverið
kynnti hann niðurstöðu sína.
„Nafn Peters Schram fannst
hvergi í hinum viðurkenndu ritum
um óperu og söng, né í alfræðibók-
um á ensku, frönsku, þýsku eða
ítölsku," sagði Henry. „En ég var
svo heppinn að eiga 50 bindi af
„Leipzig Allgemeine Muskialische
Zeitung" frá 1798 til 1848 með sér-
stöku hefti með efnisyfirliti: í
heftinu fann ég það sem ég leitaði
að: „Schramm, barítonsöngvari í
Kaupmannahöfn." Og samkvæmt
tilvísuninni fann ég í einu bindinu
frá árinu 1847, fréttabréf frá
Kaupmannahöfn, þar sem höfund-
ur nefnir sérstaklega baríton-
söngvara Konunglega leikhússins,
„Herr Hansen og Herr Schramm
sem báðir séu frábærir söngvarar
og vel menntaðir í list sinni".
Á meðan Henry vann að rann-
sókn sinni lék hann upp upptök-
una fyrir sérfræðinga, sem flestir
hölluðust að því að upptakan væri
fölsuð. Sjálfur var Henry hins
vegar sannfærður um að svo var
ekki: — „Ef einhver ætlaði sér að
falsa svona nokkuð hefði hann
ekki valið söngvara, sem var
óþekktur utan Danmerkur og sem
syngur Leporello á dönsku," segir
hann máli sínu til stuðnings.
Henry sneri sér til danska
sendiráðsins í London og fann þar
greinargóða skýrslu um ævi
Schram í gömlu uppsláttarriti.
Þar kom m.a. fram, að Peter
Schram var fæddur 5. september
1819, dáinn 1. júlí 1895 og hann
var talinn vera í hópi bestu söngv-
ara og leikara i langri sögu Kon-
unglega leikhússins. Ferill hans
náði yfir 63 ár, þar af 48 ár sem
söngvari, frá 1841—1889 og síð-
ustu árin sem leikari. Þar með var
komin fram sönnun fyrir því að
Peter Schram var raunverulega til
og hafði getið sér gott orð sem
söngvari. En hvernig stóð á hljóð-
rituninni?
Flemming André Larsen, blaða-
fulltrúi í danska sendiráðinu, sem
sá reglulega um þátt í danska út-
varpinu, stakk upp á því að leika
hina gömlu hljóðritun í einum
þætti sínum ef það mætti verða til
þess að einhverjir hlustenda gætu
gefið nánari upplýsingar. Þætti
Larsens var útvarpað 21. septem-
ber 1978. í framhaldi af því feng-
ust þær upplýsingar, að í riti einu
um gamlar hljóðupptökur og
grammófóna, eftir Knud de Heg-
ermann-Lindencrone, væri að
finna klausu um upptöku þessa
þar sem fram kom, að uppruna-
lega upptakan hefði farið fram ár-
ið 1889 á heimili Gottfried M. Ru-
ben, konsúls, sem var kolakaup-
maður og mikill áhugamaður um
nýjar uppfyndingar, einkum og
sér í lagi hvað varðaði hljóðritun.
Henry varð nú að hafa upp á
Hegermann-Lindencrone til að
komast að raun um hvar hann
hefði fengið upplýsingarnar um
sívalning Rubens og eftir tals-
verða fyrirhöfn komst hann að því
að rithöfundurinn var búsettur á
Mallorca og hófust nú bréfaskrift-
ir á milli þeirra.
Hegermann-Lindencrone sagð-
ist hafa verið í sambandi við Vict-
or Ruben, son konsúlsins, og hefði
Ruben yngri átt þrjá stóra tré-
kassa, fulla af hljóðritunar-sívaln-
ingum, sem faðir hans hafði átt.
Hegermann-Lindencrone fékk að
taka nokkrar upptökurnar upp á
segulband. Gottfried Ruben hafði
gert sér það til gamans að bjóða
listamönnum heim til sín eftir
sýningar og í samkvæmum þess-
um hafði hann stundum hljóðritað
kafla úr verkunum sem verið var
að sýna í það og það skiptið. Sí-
Tölvusýning
T ónabæ
s&rosss®-

fvb'B
TB1

-VÖV-
\JUPP'

SKB'Fl
Einar J. Skúlason
Hverfisgötu 89, Reykjavík, s. 24130.