Morgunblaðið - 24.08.1983, Blaðsíða 18

Jg MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 24. ÁGÚST 1983
Steypuskemmdir
eftir Harald
Ásgeirsson
Kostnaður híbýlaeigenda af völd-
um steypuskemmda er svo ógnvekj-
andi að fyllsta ástæða er til þess að
endurtaka áminningar til þeirra um
varúð. Því er þessi grein nú birt.
Fyrir ári skrifaði ég hér í blaðið
grein, sem ég nefndi Varnir gegn
alkalívá. Tilgangur greinarinnar
var annarsvegar að vara menn við
því að rasa um ráð fram og leggja
í mikinn kostnað þar sem þess
væri ekki þörf og hinsvegar að
láta ekki einfaldar við-
haldsaðgerðir dragast, þar sem
það gæti valdið margfeldi kostn-
aðar.
Greining
alkalískemmda
Því miður er ekki auðvelt að
greina skemmdir af völdum alk-
alíefnahvarfa frá ýmsum algeng-
um byggingarskemmdum, en að-
gerðirnar, sem framkvæma þarf,9
verða jafnan að beinast að því að
fyrirbyggja allar skemmdir.
Skaðvaldurinn — alkalíefna-
hvörf, sem valda þenslum í steypu,
— er afar öflugur. Við einstök
fylliefnakorn í steypunni myndast
við efnabreytinguna gel, sem
þrútnar við að taka í sig raka, og
veldur þá svo mikilli spennu að
sterkasta steypa lætur undan og
springur. í fyrstu eru sprungurnar
afar fíngerðar, háræðasprungur,
en þær opna vatni leið inn í steyp-
una, og þetta vatn eykur alkalí- og
frostþenslu í steypunni uns eyði-
legging hefur átt sér stað.
Það er því ofur eðlilegt að hús-
næðiseigendur fyllist kviða er þeir
verða varir við sprungunet í íbúð-
arveggjum sínum, ef þeir þá gera
sér það Ijóst að háræðanetið er
aðvörun um martröð á næstu ár-
um, ef ekki er gripið til aðgerða.
Samvinna um
rannsóknir
Góð samvinna Rannsóknastofn-
unar byggingariðnaðarins,
Steinsteypunefndar og Sements-
verksmiðju hafa leitt til mikilla
endurbóta í steinsteypugerð. í
blöndun kísilryks í sementið er
trygging fyrir því að alkalí-
skemmdir koma ekki fram í þeirri
steypu, sem það er í, og jafnframt
hefir sement okkar verið stórbætt.
Samvinnurannsóknum þessum
hefir nú verið beint nokkurn veg-
inn alfarið að leit að hagkvæmum
leiðum til þess að draga úr áföll-
um í hinu byggða umhverfi okkar
af völdum alkalíefnahvarfa í gam-
alli steypu. Þessar rannsóknir
hafa þegar borið nokkurn árang-
ur, svo sem m.a. kom fram í grein
Hákons Ólafssonar yfirverkfr. hér
í blaðinu 19. maí sl.
Þetta samstarf mætti gjarnan
vera fordæmi fyrir aðra, en í sömu
andrá má á það benda, að við
leggjum skoplítið fé í rannsóknir
hlutfallslega, miðað við framlög
iðnþróaðra þjóða. Með hliðsjón af
hnattstöðu og eldvirkni lands
okkar væri þó eðlilegra að fram-
lögin væru hærri hér.
Á fjölþjóðaþingi, sem haldið var
í Kaupmannahöfn 21.—25. júní,
vakti notkun okkar á kísilryki
verulega athygli, og þótt við séum
enn þeir einu sem þannig notum
rykið, er þess nú að vænta að aðrir
fylgi fordæminu.
Eðli alkalíþensla
Það er eðli alkalíþenslanna að
þær eru í upphafi afar hægfara.
Þess vegna koma skemmdirnar oft
ekki fram fyrr en jafnvel áratug
eftir að mannvirkin hafa verið
steypt. Hinsvegar geta samverk-
anir alkalí- og frostskemmda orð-
ið mjög örar eftir að alkalíþensl-
urnar hafa valdið sprungum. Þess
vegna er nauðsynlegt að hefja við-
haldsaðgerðirnar sem allra fyrst.
í raun eru fyrirbyggjandi aðgerðir
áður en skemmdirnar koma í ljós
æskilegastar.
Þrjár forsendur eru fyrir því að
alkalíþenslur koma fram í steypu:
1. Mikið alkalímagn.
2. Virk fylliefni.
3. Verulegur raki.
Ekki koma þó fram þenslur í
steypu ef næg possolanefni (hér
kísilryk) er í steypunni. Þannig
ætti að vera hætta á alkalíþensl-
um í steypum, sem steyptar hafa
verið hér á árinu 1979 og síðar og
raunar í steypum úr seltulitlum
fylliefnum eftir 1976.
Eftir að hús hefir verið steypt
úr virkum efnum og ef verulegt
magn af alkalíum er í steypunni
verður engvu þar um breytt. Virku
efnin og alkalíurnar verða ávallt í
steypunni, og eina þekkta leiðin til
þess að forðast þenslur er að ráð-
ast að þriðju forsendunni — rak-
anum.
Raki í steypu
í sæmilega vandaðri steypu eru
gjarnan milli 75 og 100 1/m3 af
vatni sem ekki binst henni. Þurrk-
un steypunnar felst því í að þetta
vatn gufi burt. Steypa getur líka
tekið. í sig raka við leka inn um
sprungur, einkum slagregnsraka.
Þá getur léleg steypa drukkið í sig
mikið vatn á sama hátt og syk-
urmoli. Loks þéttist raki úr inni-
lofti í útveggjum fyrir mismun
úti- og innihita. Það eru þessi eðl-
isfræðilegu vandamál, sem hafa
þarf í huga þegar leitað er leiða til
þess að halda steypu þurri.
Uppgufun raka
Uppgufun raka úr steypuveggj-
um er fyrirbæri sem tengt er yfir-
borði veggjanna. Þessvegna er
mikilvægt að halda sem stærstu
yfirborði opnu fyrir þessa uppguf-
un.
Nú ber einnig að hafa það í huga
að raki smýgur tiltölulega auð-
veldlega gegnum steypu sem vatn
gengur ekki í. Þess vegna getum
við varið steypu fyrir bleytu með
þéttri múrhúð. Slík múrhúð tekur
í sig mjög lítinn raka og blotnar í
slagregni bara á yfirborði. Á með-
an yfirborðið er blautt gufar að
vísu enginn raki út úr steypunni,
en strax og upp styttir þornar yf-
irborðið og þá hefst uppgufun
raka innan úr steypunni. Múrhúð
af þessari gerð hefir að vísu verið
fátíð á síðari árum. Múrhúð verð-
ur því aðeins vatnsþétt að hlut-
fallið milli vatns og sements —
v/s-talan — í blöndunni sé undir
0,5. Þetta næst með því að nota
fjölstærða sand, t.d. steypusand í
múrinn og hæfilegt magn af
loftblendi. Þess má svo geta að
með því að nota grófan sand eða
perlu í múrhúðina er auðvelt að
mynda hrjúft yfirborð, sem þá
hefir miklu stærri uppgufunarflöt.
Rakajafnvægið
Jafnvægið milli uppgufunar og
uppblotnunar í veggjunum ræður
því þess vegna hvort steypa í þeim
verður þurr eða rök, og þá hvort
alkalískemmdir geta komið fram
eða ekki. í raun er raki samnefn-
ari fyrir allar steypuskemmdir.
Varnirnar snúast því um það að
hefta sem mest blotnunina og hlúa
að uppgufunarmöguleikunum.
Steypa sú sem oftast er notuð til
húsbygginga er ekki svo þétt að
hún dragi ekki í sig vatn, sem á
henni liggur. Séu borkjarnar úr
henni settir niður í grunnt vatn
kemur í Ijós að rakinn sogast
gjarnan V4— 1 sm upp fyrir vatns-
yfirborðið. Þetta er þó aðeins lítið
vatnsmagn sem þannig dregst upp
í góða steypu. öðru máli gegnir ef
vatnið sígur eða sogast niður í
steypuna og ef steypan er ekki
þétt. Þá getur vatnsmagnið verið
mikið og getur þá jafnvel mettað
steypuna. Sé steypan alkalí-virk
ónýtist hún, ef ekkert er að gert.
Sama gildir um steypu sem ekki er
loftblendivarin gegn frost-
skemmdum. Augljóst er síðan að
netsprungur í steypunni auðvelda
aðgang vatnsins, og örvar það
niðurbrotið. Þess vegna verða
skemmdirnar líka svo ásæknar
strax eftir að sprungukerfið
myndast.
Raki samnefnari
fyrir skemmdir
Frostskemmdir, alkalískemmd-
ir, málningaskemmdir, ryðgun
járna og fúaskemmdir t.d. í
gluggakörmum stafa af óhag-
kvæmu jafnvægi milli uppgufunar
og uppblotnunar í veggjunum.
Auk þess má minnast á að upp-
Haraldur Ásgeirsson
„Þad er eðli alkalíþensl-
anna að þær eru í upp-
hafi afar hægfara.
Þessvegna koma
skemmdirnar oft ekki
fram fyrr en jafnvel ára-
tug eftir að mannvirkin
hafa verið steypt. Hins-
vegar geta samverkanir,
alkalí- og frostskemmda
orðið mjög örar eftir að
alkalíþenslurnar hafa
valdið sprungum.“
blotnun veggja táknar mikla upp-
gufun úr þeim, og sú uppgufun
krefst umtalsverðrar orku, sem að
verulegu leyti er á kostnað húshit-
unarinnar. Það er þvf eftir miklu
að slægjast með því að halda rak-
anum frá steypunni.
Hvað er til varnar?
Ljóst er að hægt er að þurrka út
steypuna með þvi að klæða hana
með vel útloftuðum klæðningum.
Ýmsir hafa notfært sér þetta og
sumir að óþörfu. Um aðferðirna
má segja það að hún gjörbreytir
oft útliti húsanna, en verst er að
hún er svo kostnaðarsöm að oft
veldur almenningur ekki að beita
henni.
Ýmsir hafa gripið til þess ráðs
að draga úr orkuþörf hýbýla sinna
með því að koma fyrir ytri ein-
angrun undir klæðningunni. Einn-
ig þekkist að nota sérstakar múr-
aðferðir á slíka ytri einangrun, og
þarf þá útlit húsanna að taka
miklum breytingum. Það dregur
hinsvegar ekki úr kostnaðinum að
bæta einangrunina heldur hækkar
hann. Þessar aðferðir eru því svo
kostnaðarsamar að þær eiga að-
eins við ef hætta er á eyðileggingu
steypunnar.
Ymsir stjórnmálamenn hafa
látið í ljós hug sinn um það að til
þurfi að koma opinber aðstoð við
þá þegna sem þurfa að gripa til
svo kostnaðarsamra aðgerða. Enn
er ákvarðana þó beðið.
Þótt ekki sé farið í meiriháttar
viðhaldsaðgerðir er ýmislegt hægt
að gera til þess að halda skaðvald-
inum niðri. Eftirfarandi er ráð-
gjöf mín.
1. Hafið vakandi auga með því ef
rakaskemmdir í steypu koma í
ljós. Merki um slíkar skemmdir
geta verið að málning flagnar af
og fram koma háræðasprungur og
skelluútfellingar.
2. Þéttið alla lárétta fleti svo sem
gafltoppa, veggstalla, svalahand-
rið, svalakverkar, skyggni, glugga-
syllur o.s.frv. Við minni aðgerðir
má nota til þess bitumen eða but-
ylgúmborða.
3. Fjarlægið málningu og laus
efni og þéttið vel meðfram glugga,
og dyrakörmum. Þéttið einnig vel
djúpt undir undirstykkjum karma
án þess þó að skemma dropraufar.
Við þessa aðgerð má gjarnan nota
þéttiefni af „polysuflíð“-gerð.
4. Ef mála á veggfletina notið
þá málningu sem „andar“ vel, t.d.
akryl. Fjarlægið gamla málningu
vandlega og hafið nýju málning-
una ekki þykkari en nauðsyn kref-
ur. Minnist þess að rakinn í steyp-
unni veðrur að þorna út.
5. Til eru efni, sem hægt er að
bera á yfirborð steypu svo þau
verði vatnsfælin. Algengust eru
svonefndir silikonar, sem eru
keðjusameindir, sem leggjast í
filmu á yfirborðið, svo það hrindir
vatni af sér. Þetta eru alldýr efni,
en eru þó ekki varanleg, einkum
vegna þess að útfjólubláir geislar
sólarinnar hafa skaðleg áhrif á
þau.
Loks hafa komið á markaðinn
skyld efni nú á síðustu árum,
svonefndir silanar. Silanar eru
stuttar sameindir, sem smjúga
steypuna líkt og vatn, og því er
haldið fram að þau bindist steyp-
unni og geri hana varanlega
vatnsfælna. Takmörkuð reynsla er
þó enn fyrir hendi hér á landi.
Enda þótt þessi efni séu dýr geta
þau samt sparað íbúðareigendum
enn meiri kostnað. Leitið ráðgjaf-
ar sérfróðra manna við notkun
þeirra.
6. Fylgist með ástandi steyp-
unnar eftir aðgerðir og lagfærið ef
fram koma nýir lekastaðir.
Vissulega væri það æskilegt að
ráðgjöf eins og sú sem hér að
framan er gefin væri byggð á
meiri rannsóknum við okkar sér-
stöku aðstæður. Þess mun þó
langt að bíða að aðstæður skapist
við Rb til bættra rannsókna á hús-
byggingartæknisviði, þar sem
ástandið er nú þannig að ekki er
hægt að koma fyrir nauðsynleg-
ustu tækjum, svo sem slag-
regnsskáp, sem stofnunin á.
Hönnuð hefir að vísu verið ný
rannsóknastofa og grunnur henn-
ar byggður. Þetta hefir getað
gerst með styrkjum frá Norræna
iðnaðarsjóðnum, Sementsverk-
smiðju, Steypustöðvum og frá
Byggingarsjóði rannsókna-
stofnana atvinnuveganna. Lán,
sem tryggt er af Byggingarsjóði
RA, vantar þó fyrir framhaldinu
og fáist það lán ekki verður í því
löng bið að aðstaðan batni.
Haraldur Ásgeirsson rerkfræóing-
ur er forstjóri Rannsóknarstofnun-
ar byggingariðnaðarins.
Ingólfs billiard
skiptir um húsnæði
INGÓLFS billiard, ein af þremur
billiardstofum sem starfræktar
eru í Reykjavík um þessar mund-
ir, flutti fyrir skömmu í nýtt hús-
næði við Hverfisgötu 105, en áður
var stofan til húsa við Nóatún.
Billiardstofurnar í Reykjavík eru
þá allar komnar í einn hnapp, ef
svo má segja, því ein stofa er við
Hverfisgötu nálægt Regnboganum
og önnur á horni Hverfisgötu og
Klapparstígs.
Örn Ingólfsson er eigandi Ing-
ólfs billiard, en hann hefur rekið
stofuna um árabil. Örn sagði að
menn væru farnir að kalla
Hverfisgötuna „Billiard-stræti"
núorðið. Ekki taldi hann þó að
stofunum stafaði hætta af þess-
ari nálægð hver við aðra. Þvert
á móti. Það væri með billiard-
stofur eins og húsgagnaverslan-
ir, þær þrifust hvergi betur en
einmitt hlið við hlið.
Þcssi mynd var tekin þegar hið nýja
húsnæði Ingólfs billiard var vígt sl.
miðvikudag. Eigandinn, Örn Ing-
ólfsson, er lengst til hægri, en með
honum á myndinni er kona hans,
María Thoroddsen, og íslandsmeist-
arinn í snóker, Kjartan Kári Frið-
þjófsson.
Morioinbladid/Ól.K.M.
Nýja húsnæðið er 175 fer-
metrar að stærð, eða um 50 fer-
metrum stærra en það gamla.
Fjögur borð eru í stofunni og
athafnarými fyrir spilara nægi-
legt. Á veggjum hanga batik-
myndir eftir afríska listamenn
og í einu horninu er setustofa.