Morgunblaðið - 22.12.1983, Blaðsíða 14

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 22. DESEMBER 1983
Eðli drauma
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
Matthías Jónasson:
EÐLI DRAUMA.
299 bls.
Bókaútgáfa Mcnningarsjóðs.
Reykjavík, 1983.
»Það er áhugi minn á eðli og
atferli mannlegrar vitundar, sem
hefir nú að lokum beinst inn á svið
draumsins,* segir Matthías Jón-
asson í formála þessarar bókar.
Draumar koma víða fyrir í ís-
lenskum bókmenntum. f þjóð-
trúnni hafa draumar og draum-
tákn margvíslegt forsagnargildi.
Draumspakur og berdreyminn eru
orð sem víða koma fyrir. Drauma-
ráðningabækur hafa verið teknar
saman og gefnar út. Og enn fæst
fólk við að ráða drauma. Og trúir
á drauma.
En rit Matthíasar Jónassonar er
ekki draumráðningabók í hefð-
bundnum skilningi orðsins. Þó
leitast hann við að ráða drauma —
en með öðrum hætti en fyrrum. Á
titilsíðu stendur: »Tilraun til
sálfræðilegrar túikunar.«
Sá, sem hyggst ráða drauma í
sálfræðilegum skilningi, byrjar að
rannsaka svefninn. Það er »engin
viðhlítandi heildarskýring á
svefni til,« segir Matthías Jónas-
son. Eigi að síður hafa vísinda-
menn rannsakað þessa duldu af-
koma vitundarinnar, og þá fyrst
og fremst líffræðilega og lífeðlis-
fræðilega. Margt gerist meðan
sofið er. Maður byltir sér, hreyfir
augun, og líffærastarfsemin
breytist. Með svefninum öðlast
maðurinn nauðsynlega hvíld. Hins
vegar hafa menn ekki enn komist
að raun um hvað það í raun og
veru er sem hvílist, hvaða frumur
líkamans það eru sem slaka á og
hvernig þær slaka á.
»Draumar spretta af geðrænu
Matthías Jónasson
eða lífeðlisfræðilegu ástandi... «
Sigmund Freud, sem hafði mikil
áhrif á vísindi og hugsunarhátt
þessarar aldar og víða er vitnað til
í riti þessu, kom fram með sína
skýringu á draumum. Og hann
»taldi skýring sína á uppsprettu
og eðli drauma algilda og óve-
fengjanlega«. Hann kom sér upp
hópi lærisveina. Aðrir byggðu að
nokkru á skýringum hans án þess
að taka þær bókstaflega og hófu
eigin rannsóknir. Til þeirra er
einnig skírskotað í bók þessari.
Vísindamenn hafna orðalaust
spásagnargildi drauma. Þeir ræða
það ekki einu sinni. Hins vegar
leitast þeir við að ráða tákn
þeirra. Mann dreymir hitt og ann-
að sem líkist því sem gerist í vöku
en hvarflar þó oft frá raunveru-
leikanum. Einnig kemur fyrir að
maður segi eða aðhafist eitthvað í
draumi sem manni dytti aldrei í
hug að gera vitandi vits í vöku;
mundi jafnvel blygðast sín fyrir.
Vera má að draumurinn komi
upp um dulda þrá: maður brýtur
af sér í draumi þær hömlur sem
hann leggur á sig í vöku, gerir í
draumi það sem hann langar til í
vöku hvað sem hver segir!
Sem dæmi mætti taka afstöðu
barna og unglinga til foreldra.
Þrátt fyrir smáárekstra er börn-
um kennt að elska og virða for-
eldra sína. Og það boðorð halda
þau í vöku. í draumi getur á hinn
bóginn orðið á því verulegur
þverbrestur eins og lesa má um í
dæmum þeim sem höfundur tekur
upp í bók sína. En jafnframt sýna
þau sömu dæmi fram á að hömlur
þær, sem maður finnur á sig lagð-
ar í vöku, fylgja honum að nokkru
leyti inn í draumalandið. Ef fjötr-
arnir eru sterkir og maður telur
þá sjálfur eðlilega og óhjákvæmi-
lega hyllist hann fremur til að
brjóta þá á táknrænan hátt, og
kann þá draumaráðningin að
verða nokkuð langsótt.
Það olli stórstígum framförum í
vitundarrannsóknum þegar tókst
að greina og mæla rafboð sem
fara um líkamann og stjórna að
meira eða minna leyti líffæra-
starfseminni. Til dæmis eru slíkar
mælingar notaðar við heilarann-
sóknir og þar með við athuganir á
svefni og draumum. Sú hlið mál-
anna er rækilega tekin til með-
ferðar í riti þessu.
Ég hef nýlega getið fyrri rita
Matthíasar Jónassonar hér í blað-
inu og skírskota til þess sem þar
var sagt er ég fullyrði að þessi bók
hans stendur ekki að baki því sem
hann hefur áður sent frá sér. Hér
er reist á víðtækri þekkingu, mikl-
um lestri — og að sjálfsögðu
dómgreind manns sem alla ævi
hefur helgað sig þessum vísindum.
Barnið með mörgu nöfnin
Bókmenntir
Jóhann Hjálmarsson
Málfríður Einarsdóttir:
Tötra í Glettingi.
Ljóðhús 1983.
Ekki er maður endilega hrifinn
af því sem Málfríður Einarsdóttir
er að segja, en hvernig hún segir
það er saga út af fyrir sig. Hjá
töfrum stílsins er ekki auðvelt að
komast. Málfríður blandar ein-
kennilegan kokkteil úr sveitamáli
og lærðra manna tali, stundum
með erlendum glósum og tilvitn-
unum í heimsbókmenntir. En það
er kjarni í þessu hjá Málfríði,
sterkt svipmót sérkennilegrar
persónu.
Fyrstu tvær bækur Málfríðar
Einarsdóttur voru ævisögulegar:
Samastaður í tilverunni (1977) og
Úr sálarkirnunni (1978). Síðan
geri hún tilraun í skáldsagnagerð
með Auðnuleysingja og Tötrug-
hypju (1979), sendi frá sér Bréf til
Steinunnar (1981) og er stödd á
svipuðum slóðum nú og hún var í
Auðnuleysingja og Tötrughypju. f
Törtu í Glettingi segir frá þeim
hjónum Auðna og Tötru og syni
þeirra Gólaranum sem heitir ýms-
um nöfnum eftir hentugleikum:
Ylfingur Týr, Yrmlingur, Tyrfing-
ur og svo framvegis. Sögupersón-
urnar eru reyndar alltaf að skipta
um nafn og er það eitt af því sem
gerir lesandann ruglaðan, enda
virðist stefnt markvisst að því að
villa honum sýn. En alltaf öðru
hverju skýtur skáldkonunni upp
úr sónarsænum og reynir hún þá
að hjálpa lesandanum að rata:
„Hvað skyldi nú vera að frétta
af stóraséníi og litlaséníi, barninu
með mörgu nöfnin, sem upphaf-
lega hét Hugleiknir Tundur, en
síðan margt annað. Leiðast þeir
enn um grundir? Vitja þeir um sil-
unganet? Sjást þeir á reið út í
buskann á Móskjónu og Giss? Vita
ekki hvert skal halda, þora ekki að
berja þrjú högg að dyrum nokk-
ursstaðar af ótta við að verða út-
hýst, því þeir þekkja engan mann
nokkursstaðar, já, ekki á nokkrum
bæ. Svo illa er talað um Glettings-
fólk að enginn vill sjá það, álitið
vera á bandi Fjandans, því það
sækir aldrei kirkju. Verst er talað
um Tötru, hún er sögð bandvit-
laus.“
í grænmáluðu húsi
Bókmenntir
Jóhann Hjálmarsson
Gyin Gröndal:
HERNÁMSLJÓÐ.
Setberg 1983
Hernámsljóð dregur nafn af
samnefndum flokki ljóða í hinni
nýju bók Gylfa Gröndals. Þar er
lýst bernsku í grænmáluðu húsi
rétt hjá Camp Knox í Vesturbæn-
um í Reykjavík. Ungur drengur
kynnist afleiðingum stríðs, her-
mönnum framandi þjóðar sem
bylta lifnaðarháttum og hugsun-
arhætti fólks á afskekktum slóð-
um jarðkringlunnar. Hermennirn-
ir breyta gömlum gildum, gera
þjóðina rótlausa. En tákn stað-
festunnar er faðir sem hlustar á
klassíska músík eftir að hann hef-
ur snúist í kringum hermennina á
Hótel Borg og skrifar þar að auki
bók sem nefnist Dansað í björtu:
„Meðan aðrir sofa/ situr hann
einn uppi/ og skrifar/ sögu þess-
ara ára“. Það er náttúrlega faðir
Gylfa, Sigurður B. Gröndal sem
átt er við. En það er ekki bara
erlendur her sem kynnir drengn-
um alvöru lífsins. Krabbameinið í
gervi ömmu að vestan kemur líka í
heimsókn.
Hernámsljóðaflokkur Gylfa
Gröndals sver sig í ætt við ýmis
eftirstríðsljóð, um þetta efni hefur
töluvert verið ort. Það er með
Gylfi Gröndal
raunsæum augum litið til bernsk-
unnar, þeirrar bernsku sem ekki
kemur aftur og ómögulegt er að
höndla nema í ljóði. Ljóð Gylfa
þykja mér viðkunnanleg og trú
þeim tíöaranda sem þau lýsa.
Gylfi er líka með ljóðaflokk um
Grænland í bók sinni, Græn-
landsljóð, og tekst að miðla les-
andanum brotum þess bláhvíta
töfraheims sem við gerum okkur
hugmynd um að Grænland sé. Hið
myndræna er skáldinu allt eins og
í ljóðinu Narsaq:
Þegar sólin skín
á timburhúsin
i fjallskugganum
gul og rauð og græn
verður jjorpið
lifandi málverk
og blár ísjaki
gagnsæ glermynd
langt úti á firði.
Fyrsti hluti Hernámsljóða,
Morgunljóð, er með ljóðum úr
ýmsum áttum. Sum minna á þá
tíma þegar menn voru í óða önn að
„samþýða" gamalt og nýtt eins og
það skipti mestu máli, önnur eru
haglega gerðar smámyndir. Konu
skáldsins er ort lof á tölvuöld. Lát
vinar minnir á að treginn er bróð-
ir gleðinnar. Þegar skaparinn
opnar nýja listsýningu eru við-
staddir fáir útvaldir gestir: skáld
og börn „ein með ljóð sín/ á leið til
manna“. Lífsreynslu miðaldra
manns er lýst með fáum markviss-
um orðum í ljóðinu Sumarmál:
Senn eru
sumarmál
og þú munt koma
undan snjónum
eins og túnin
iðjagræn
með fáeinum
kalblettum

Málfríður Einarsdóttir
Stundum gæti það hvarflað að
manni að Málfríður sé að semja
vandamálasögu: lýsingar á
drykkjuböli í borginni, lítil tilþrif
við búskap í sveit. En þetta verður
allt af ætt furðusögunnar, það fólk
sem ekki er sturlað fyrir sturlast
af samneyti við sturlaða. Eins
konar ævintýri í skugga nifteinda-
sprengju er niðurstaðan. Málfríð-
ur gat skrifað um mannkynsfrels-
ara, en slík árátta var henni fjarri
skapi að því er virðist. Að minnsta
kosti verða slíkir menn alltaf hjá-
kátlegir í bókum hennar. Svo er
einnig um Auðna sem viðaði að
sér mergð bóka og skrifaðist á við
svo marga andans menn að frí-
merkjakostnaður varð honum að
lokum óbærilegur.
Kostulegar lýsingar, einkum í
sambandi við fæðingu Gólarans og
veislu í Glettingi gera þessa
skáldsögu stundum hreinan
skemmtilestur. Þeirri spurningu
er ósvarað hvort Málfríður hefur í
raun og veru verið að skopast að
og stæla skáldsagnagerð samtím-
ans eða hvort hún var svona. Þá
hefur hún verið absúrdisminn
holdi klæddur og er ekki leiðum að
líkjast.
Sýningar LR
um hátíðarnar
A ÞRIÐJA í jólum sýnir læikfélag Reykjavíkur hina vinsælu sýningu Gurt
gaf mér eyra eftir Mark Medoff, en leikritið fjallar um ástarsamband
heyrnarlausrar stúlku virt kennara sinn. í artalhlutverkunum hafa þau Sig-
urrtur Skúlason og Berglind Stefánsdóttir vakið mikla athygli, en artrir
leikarar eru Karl Agúst Úlfsson, Lilja Þórisdóttir, Valgerður l)an, Sigrírtur
Hagalín og Harald G. Haraldsson. Leikstjóri er Þorsteinn Gunnarsson.
Leikritirt er einnig sýnt föstudaginn 30. desember, segir í fréttatilkynningu
frá LR.
Fimmtudagskvöldið 29. desem-
ber er Hart í bak eftir Jökul Jak-
obsson sýnt en það hefur nú verið
sýnt nær 30 sinnum við miklar
vinsældir. Þar fara með stærstu
hlutverk Jón Sigurbjörnsson,
Soffía Jakobsdóttir, Edda Heiðrún
Backman, Kristján Franklín
Magnús og Pétur Einarsson, en
leikstjóri er Hallmar Sigurðsson.
Æfingar standa nú yfir á næsta
verkefni Leikfélagsins, sem er
írska leikritið Gísl eftir Brendan
Behan í þýðingu Jónasar Árnason-
ar. Leikritið gerist í hrörlegum
húshjalli í Dyflinni, aðsetri gleði-
kvenna og þjófa, þangað sem írski
lýðveldisherinn kemur með bresk-
an hermann sem gísl. Með stærstu
hlutverk fara Gisli Halldórsson,
Margrét Helga Jóhannsdóttir, Jó-
hann Sigurðarson, Guðbjörg Thor-
oddsen, Hanna María Karlsdóttir,
Steindór Hjörleifsson, Guðmundur
Pálsson, Aðalsteinn Bergdal o.fl.
Frumsýning verður um miðjan
janúar.