Morgunblaðið - 05.02.1984, Qupperneq 21

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 5. FEBRÚAR 1984
21
lýst á þann veg að í henni felist að
gerður verði þjóðréttarsamningur
sem byggist á fjórum grunnþátt-
um: Ríkin á kjarnorkuvopnalausa
svæðinu skuldbinda sig til að vera
án kjarnorkuvopna á styrjaldar-
og friðartímum; kjarnorkuveldin
ganga í ábyrgð og heita því að
beita hvorki kjarnorkuvopnum
gegn löndum á svæðinu né hóta
með beitingu þeirra; komið verði á
fót eftirlitsnefnd til að fylgjast
með framkvæmd samningsins; til-
koma svæðisins muni draga úr
spennu og þar með stuðla að varð-
veislu friðar.
Meginmunurinn á tillögum Ev-
ensens og opinberri stefnu jafnað-
armannaflokkanna í Noregi og
Danmörku er sá, að Evensen vill
að Norðurlöndin lýsi einhliða yfir
því að þau séu kjamorkuvopna-
íaust svæði en flokkarnir vilja að
til svæðisins sé stofnað í tengslum
við afvopnunarskref í Evrópu
allri. Talsmenn jafnaðarmanna-
flokkanna telja að i tillögum
þeirra felist ekki, að Noregur,
Danmörk og ísland þurfi að
breyta aðild sinni að Atlants-
hafsbandalaginu þótt þær komi til
framkvæmda.
Evensen
á móti NATO
Clive Archer segir í ritgerð
sinni þegar hann hefur lýst þessu
viðhorfi jafnaðarmannaflokk-
anna:
„í Bretlandi hafa Baráttusam-
tökin fyrir kjarnorkuafvopnun
(CND) sér það til ágætis, að þau
hafa komist að þeirri niðurstöðu
að það sé tvöfeldni að berjast fyrir
kjarnorkuvopnaleysi á Bretlandi
án þess að leggja til að landið fari
úr NATO, sem byggir varnir sínar
á kjarnorkuvopnum. Það heyrir til
undantekninga að þeir sem hvetja
til kjarnorkuvopnalauss svæðis á
Norðurlöndum takist á við þessa
siðferðilegu spurningu."
Undir þessi orð Archers er unnt
að taka með vísan til umræðna um
þessi mál hér á landi en her-
stöðvaandstæðingar og aðrir sem
segjast aðhyllast þá skoðun að ís-
land eigi að verða hluti af kjarn-
orkuvopnalausu svæði á Norður-
löndum hafa ekki svarað afdrátt-
arlaust spurningum um það, hvort
þar með sé úr sögunni baráttan
undir kjörorðinu: lsland úr NATO
— herinn burt! Archer telur að
tillaga Evensens eigi rætur að
rekja til ótta við kjarnorkuvopna-
stefnu NATO. Evensen vilji að
Norðmenn og Danir hverfi frá
þeirri stefnu sem tengi lönd þeirra
við varnarstefnu NATO. Og Clive
Archer segir:
„Kjarnorkuvopnalaust svæði á
Norðurlöndum þýðir í raun að
þessi ríki einangrast frá helstu
NATO-ríkjunum, sem tryggja ör-
yggi þeirra eins og málum er nú
háttað. Með því að slíta tengslin
við kjarnorkuvopnastefnu NATO,
en kjarni hennar er fæling, breyt-
ist staða landanna tveggja (Nor-
egs og Danmerkur; innsk. Bj.Bj.) í
óvisst hálf-hlutleysi og þau yrðu
annað hvort að laga sig að vilja
öflugasta ríkisins á svæðinu —
Sovétríkjanna — með milliríkja-
samskiptum eða þau yrðu að koma
á risavelda-samstjórn yfir stefnu
sinni — og Svíþjóðar og Finnlands
— í öryggismálum, en samkvæmt
henni ábyrgðust risaveldin öryggi
á svæðinu. Frumrök Evensens
byggjast á þeirri skoðun að fæl-
ingarmáttur kjarnorkuvopna í
Evrópu sé helsta ástæðan fyrir ör-
yggisleysi á Norðurlöndum og því
sé tímabært fyrir Norðurlönd að
fjarlægjast kjarnorkuvopnin."
í niðurstöðum ritgerðar Clive
Archer segir meðal annars: „Áætl-
anir um kjarnorkuvopnalaust
svæði á Norðurlöndum byggjast á
því að tekið sé stökk út í myrkrið.
Engin trygging liggur fyrir um
það, að af því leiði ekki hættulega
röskun á þvi öryggi sem nú ríkir á
Norðurlöndum."
Um leið og tekið er undir skil-
greiningu og niðurstöðu Clive
Archer er ástæða til að vekja at-
hygli á því, hve mikill skyldleiki er
á milli hugmynda Jens Evensens
wmnrmnn

Titilsíðan á bókinni sem Þjóðviljinn
fagnaði svo mjög 27. nóvember
1980.
Tilurð fundarins lýsti Þjóðvilja-
ritstjórinn með þessum hætti:
„... Marlena Öhberg, 26 ára skóla-
nemi í Stokkhólmi, ættaður frá
Álandseyjum, fékk þessa hug-
mynd yfir kaffibolla ásamt Tor-
gny Sköldberg, virkum friðar-
sinna, fyrir ári síðan ... Hugmynd
þeirra var að safna öllum þeim að-
ilum sem á einhvern hátt höfðu
friðarmálefni á sinni dagskrá á
Norðurlöndum undir einum frið-
arfána, ef svo má að orði komast.
Ef vel til tækist átti árangurinn
að vera sá að allir þessir hópar
næðu saman, skiptust á upplýs-
ingum og hugmyndum, og sköpuðu
tengsl sin á milli. Með pærsónu-
legum samböndum, tengslum milli
félagasamtaka og sameiginlegri
baráttu gætu svo í framtíðinni
skapast aðstæður til þess að hafa
veruleg áhrif á pólitíska kerfið á
Norðurlöndum."
99Lok,^^^^
m * fÉSl? megin”
Evensen a Norræna fríðarfundinum á Alandseyj
' VÍA „
tsnLvÞm,
um:
Norðurlöndln eru ekki
atómvopnalaust svæði
um kjarnorkuvopnalaust svæði á
Norðurlöndunum og samningsins
sem Evensen og Arne Treholt
gerðu við Sovétstjórnina um
„grátt svæði“ á Barentshafi. í báð-
um tilvikum er opnuð leið til
íhlutunar og þrýstings fyrir
Kremlverja án þess að afleiðingar
þess séu fyrirsjáanlegar. í báðum
tilvikum er risa-herveldi réttur
litli fingurinn. Með þvi að koma á
kjarnorkuvopnalausu svæði á
Norðurlöndunum væri verið að
færa öryggi þeirra inn á „grátt
svæði“.
Bók næsta skrefiö
Eftir að Jens Evensen gekk
fram fyrir skjöldu með þessum
hætti hefur Verkamannaflokkur-
inn í Noregi færst til vinstri í ör-
yggis- og varnarmálum. Til dæmis
hefur hann snúist gegn fram-
ATOMVÁPEN
OG
USIKKEJRHETS-
POLITIKK
BIDRAG FRA 27 FORFATTERE
REDIGERT AV
Thorbj0m Jagland
Sverre Bergh Johansen
Jo'.cin Nvhamar
Ame Treholi
TIDEN NORSK FORLAG
Efri myndin var á baksíðu Þjóðviljans 2. júlí 1981. Hún var tekin á friðarfundinum á Álandseyjum í júní 1981 þar
sem 350 manns samstilltu krafta sína að sögn fundarmanna í samhæfðri friðarbaráttu hvarvetna á Norðurlöndum.
Helsta erindi Jens Evensen til Álandseyja var að fræða friðarfundarmenn um tillögur sínar um kjarnorkuvopnalaus
svæði. Þannig sagði Þjóðviljinn frá málinu 3. júlí 1981 — eins og kunnugt er eru engin kjarnorkuvopn á Norðurlönd-
um.
kvæmd ákvarðana NATO um Evr-
ópueldflaugarnar, en Knut Fryd-
enlund var utanríkisráðherra þeg-
ar þær voru teknar í desember
1979.
Fáeinum vikum eftir Evensen-
ræðuna eða í nóvember 1980 kom
bókin Atomvápen og usikkerhets
politikk — Kjarnorkuvopn og ör-
yggisleysisstefna — út i Noregi.
Þar er að finna ritsmíðar eftir 27
höfunda og var bókin kynnt með
þeim hætti að í henni væri ekki
síst að finna áhyggjur verkalýðs-
foringja af þróun heimsmála.
Ritstjórar bókarinnar eru fjórir
og segja þeir að megintilgangur
hennar sé að vekja athygli á hætt-
unni af vígbúnaðarkapphlaupinu
og hvetja þeir verkalýðsfélög sér-
staklega til að láta að sér kveða í
þágu friðar. Bókin hefst á ritgerð
eftir Jens Evensen, sem hann
nefnir Noregur í hættulegri heimi.
Einn fjögurra ritstjóra bókarinn-
ar er Arne Treholt.
Þjóöviljinn fagnar
Útkomu bókarinnar í Noregi
var fagnað með óvenjulegum
hætti í Þjóðviljanum 27. nóvember
1980. í ritstjórnardálkinum Klippt
og skorið lýsti Einar Karl Har-
aldsson, ritstjóri, bókinni meðal
annars með þessum orðum:
„Eitt hið athyglisverðasta sem
gerst hefur í þeim átökum sem átt
hafa sér stað í Noregi er útkoma
bókar hjá Tidens-forlag í byrjun
þessa mánaðar. Þar leggja máls-
metandi norskir kratar fram
gagnrýni á varnarstefnuna. Frum-
kvæðið að bókinni átti hópur sem
rætt hefur þessi mál að undan-
förnu og er kenndur við Jens Ev-
ensen, sendiherra og fyrrverandi
ráðherra í norsku kratastjórninni.
Evensen flutti ræðu á ársþingi
„Kjemisk" fyrir tæpum tveimur
mánuðum og veittist þar harka-
lega að ósjálfstæði Norðmanna í
varnarmálum og ótta almennings
við það að stjórnvöld væru að
keyra Noreg inn í öngstræti at-
ómstríðs."
Eins og þessi frásögn sýnir voru
áhrif ræðu Evensens fljót að
breiðast til þeirra aðila annars
staðar á Norðurlöndum sem helg-
að hafa sig baráttunni gegn vest-
rænu varnarsamstarfi og á út-
komu bókarinnar var litið sem
meiriháttar atburð í þessum hóp-
um. Einar Karl segir glaðbeittur í
þessari sömu grein: „Um Noreg
þveran og endilangan hafa ýmis-
konar friðar- og afvopnunarsam-
tök efnt til mótmælagangna."
Fundurinn
á Álandseyjum
Fyrstu dagana í júlí 1981 gátu
lesendur Þjóðviljans haldið að upp
væri að renna nýtt tímabil í
mannkynssögunni eftir „friðar-
fundinn“ á Álandseyjum 24. til 28.
juní. Einar Karl Haraldsson, rit-
stjóri, sótti fundinn auk ólafs R.
Grímssonar, þáv. þingflokksfor-
manns Alþýðubandalagsins, og
Maríu Þorsteinsdóttur, sem er
ásamt áróðursskrifstofu sovéska
sendiráðsins í Reykjavík, Novosti,
útgefandi og ábyrgðarmaður
Frétta frá Sovétríkjunum. Hrifn-
ing Einars Karls var mikil þegar
hann lýsti fundinum á Álandseyj-
um i fréttum og greinum í byrjun
júlí.
Af kaffidrykkju tvímenning-
anna leiddi sem sagt, að 350
manns komu saman til fundar á
Álandseyjum „til þess að sam-
stilla krafta sína“ eins og Þjóðvilj-
inn orðaði það og beina þeirri ein-
dregnu ósk „til stórveldanna í
austri og vestri að gera nauðsyn-
legar ráðstafanir til að tryggja
Norðurlöndunum stöðu sem
kjarnorkuvopnalausu svæði“.
Jens Evensen
hylltur
Einn kaflinn í frásögn Einars
Karls Haraldssonar af fundinum
á Álandseyjum ber sömu yfir-
skrift og hér að ofan. Þar segir
meðal annars:
„Jens Evensen sendiherra flutti
síðan ítarlegt erindi um kjarn-
orkuvopnalaus svæði í ljósi þjóð-
arréttar og var hann hylltur lengi
og innilega að lokinni ræðu sinni
fyrir þátt hans í því að lyfta um-
ræðunni um þetta efni á það póli-
tiska plan sem hún nú stendur á,
og nær þegar langt inn í ríkis-
stjórnar- og krataflokka víðast á
Norðurlöndum."
Á baksíðu Þjóðviljans birtist
mynd þar sem þeir standa með
Jens Evensen ólafur R. Grimsson
og Einar Karl Haraldsson. Segir
Einar Karl, að Evensen hafi látið
þessi orð falla þegar hann hitti
ólaf: „Loksins hittumst við án
þess að slást. Nú sitjum við sömu
megin við borðið og berjumst fyrir
sama málstað. Það var kominn
tími til.“
í tilefni af þessari frétt Þjóð-
viljans sagði í Staksteinum Morg-
unblaðsins 4. júlí 1981:
„Þegar þeir hittust fyrir rúmu
ári ólafur R. Grímsson og Jens
Evensen hafréttarfræðingur
Norðmanna var það á „teppi
Quislings" í Osló að sögn Ólafs R.
Grímssonar. Á þeim tíma var Ev-
ensen í forsvari fyrir Norðmenn í
viðræðum um Jan Mayen og þótti
ólafi R. Grímssyni og öðrum ís-
lenskum kommúnistum hann allra
karla verstur. Nú fyrir nokkru
hittust þeir Evensen og Ólafur R.
Grímsson að nýju og að þessu
sinni á Álandseyjum, þar sem þeir
ræddu um „frið“ að viðstöddum
Einari Karli Haraldssyni, rit-
stjóra Þjóðviljans, sem hefur
dyggilega skýrt lesendum blaðs
síns frá hinni sögulegu stund, þeg- „
ar þingflokksformaður Alþýðu-
bandalagsins hitti Evensen ann-
ars staðar en á „teppi Quislings“.“
Ekki þarf að taka fram að Þjóð-
viljinn lagði á það höfuðáherslu
eftir fundinn á Álandseyjum að
Norðurlöndin ættu að verða
kjarnorkuvopnalaust svæði í anda
Evensens og helsta framlag Ólafs
R. Grímssonar á Álandseyjum var
að krefjast aðildar íslands að
þessu svæði.
Áhrifin frá
Álandseyjum
Hugmyndalega hafði fundurinn
á Álandseyjum áhrif hér á landi
en hingað hafa einnig komið ýms-
ir þátttakendur í fundinum til að
standa fyrir stofnun samtaka í
nafni friðar. Má þar fyrst nefna
Maj-Britt Tehorin, þingmann
sænskra jafnaðarmanna og sendi-
herra á vegum Palme-stjórnarinn-
ar, sem lét til sín taka þegar Frið-
arhreyfing kvenna var að komast
á laggirnar. Einnig er rétt að geta
Evu Norland sem hér var um síð-
ustu helgi að stofna Samtök um
friðaruppeldi.
Einar Karl Haraldsson lýsti
þætti Evu Norland á Álandseyjum
þannig í júlí 1981:
„Eva Norland, sem kunn er í
norska Verkamannaflokknum, og
var ásamt tveimur öðrum norsk-
um konum upphafsmaður þeirrar
friðargöngu sem nú er farin milli
Kaupmannahafnar og Parísar,
ræddi um friðarbaráttuna sem
baráttu gegn öllu ofbeldi i sam-
skiptum manna á meðal, hvort
sem er heima fyrir, í hópum, milli
ríkja með vopnaógn, eða milli
ríkra í norðri og fátækra í suðri.“
Þegar Eva Norland dvaldist hér
um helgina ræddi Ögmundur Jón-
asson sjónvarpsfréttamaður við
hana og sunnudagskvöldið 29.
janúar voru eftirfarandi orða-
skipti þeirra send út í þýðingu
sjónvarpsins:
„Hvaða áhrif heldur þú að Tre-
holt-málið hafi á friðarhreyfing-
una á Norðurlöndum?"
„Við höfum alltaf vitað af
njósnum risaveldanna. Það kemur
okkur því ekkert á óvart þegar
dæmin koma í ljós. Þetta getur
styrkt friðarhreyfinguna séum við
þess minnug að til er veikgeðja
fólk sem lætur erlend ríki misnota
sig. Séum við þessa veiklyndis
minnug þá munum við geta styrkt
samstarf friðarhreyfinganna frá
hægri til vinstri, í hverju landi og
jafnframt samstarf friðarhreyf-
inga þjóða á milli bæði á Norður-
löndum og á alþjóðavettvangi.
Þetta er nú að gerast og þá getum
við notað Treholt-málið til þess að
styrkja þann þátt sem gerir okkur
sterk. Og það jafnvel þegar kemst
upp um veikgeðja fólk sem hefur
látið misnota sig.“
Sé sú skoðun Evu Norland rétt
að Arne Treholt hafi verið veik-
geðja og veiklyndur einstaklingur
geta kannski einhverjir fengið
einhvern botn í þetta furðulega
svar hennar. Flest bendir hins
vegar til þess að Treholt hafi gerst
sekur um landráð vegna skoðana
sinna og hugsjóna, eða eins og
Stefán Jónsson, fyrrum alþingis-
maður, orðaði það: „Að mínu mati
var hann eldheitur, gáfaður hug-
sjónamaður. Hann var sér vel
meðvitaður um hæfileika sína og
gáfur og barðist persónulegri bar-
áttu í pólitíkinni og náði miklum
frarna."