Morgunblaðið - 05.02.1984, Síða 25

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDÁGUR 5. FEBRÚAR 1984
25
„Þessa stundina á hið opin-
bera erfitt með að ná endum
saman. Svo hefur fyrr verið.
Andrés á Hrísbrú í Mosfellssveit
var hreppsnefndarmaður á
fjórða tug aldarinnar og lýsti
stöðu mála á þessa leið: — „Það
er grínlaust að stjórna heilu
hreppsfélagi á krepputímum
með trafik, konkurance og nota
bene.“ Þetta er ein af hinum
bráðfyndnu sögum Leifs Sveins-
sonar til að krydda tilveruna í
samnefndri skopsagnabók, sem
út kom fyrir jólin.
Og ekki veitir af að krydda til-
veruna á þessum síðustu vanda-
málatímum. í vikunni sá ég að
eitt af vanda- og áhyggjumálum
félagsmálaráðherra er að mann-
afli muni aukast á voru landi um
30 þúsund næstu 20 árin og vitað
að nokkrar aðalatvinnugrein-
arnar geta ekki tekið við honum.
Verði hvers kyns þjónustuiðnað-
ur og nýiðnaður þær starfsgrein-
ar, sem í síauknum mæli muni
taka á móti fjölguninni á vinnu-
markaði og standa undir gjald-
eyrisöfluninni.
Ætli þetta tákni ekki með öðr-
um orðum: Nú eru góð ráð dýr.
Og að hver sem betur getur verði
að fara að finna upp á einhverju
og nýta allar smugur. Fara að
hugsa smátt, engu síður en stórt.
Miklu skemmtilegra að hugsa
sér að sigra heiminn og eignast
heimsmarkaðinn um leið og
manni dettur eitthvað íðilsnjallt
í hug. Og að varla tekur að spara
og nýta nema stórupphæðir. Lík-
lega er þó aðeins farið að lækka
flugið á þessum síðustu og
verstu tímum. Kannski kjörorð-
in sem fyrir nokkrum árum
gengu í heiminum, „Small is be-
autiful" eða smátt er fallegt, eigi
brátt upp á pallborðið hjá okkur
líka.
Tvennt svona smáræði kom í
hugann í Portúgalsferð í haust,
en sitt af hvoru tagi. Sem ég
gekk um í sólarhitanum í Al-
garve í byrjun nóvember vöktu
athygli einhverjir skermar á
húsunum. Við nánari athugun
kom í ljós að þetta voru sólar-
hitasafnarar, sem afla ókeypis
orku fyrir húsið. Að vísu þurfa
íbúarnir ekki jafn mikla orku og
við til að hita upp, en til loftkæl-
ingar innanhúss ekki minni. Það
munar því um þetta, hvort sem
orkan dugar alfarið eða að ein-
hverju leyti, því Portúgal er svo
orkusnautt að það verður að
flytja hana inn.
Nú finnst sjálfsagt mörgum að
við Islendingar þurfum að spara
ýmislegt frekar en orku. Ekki þó
þeir sem þurfa að kynda með
olíu. Þar og raunar á hvaða
heimili sem er munar um ókeyp-
is eða ódýrt tillegg, engu síður en
portúgölsku heimilin um sólar-
orkuna. Og ekki eru íslendingar
alveg utan við þetta. Hafa verið
fluttir inn nokkrir tugir lurka-
katla á sl. 2 árum, þeirrar nátt-
úru að brenna rekaviði og notað-
ir þar sem reki berst að landi.
Árni Pétursson hefur látið eftir
sér hafa að slíkir lurkakatiar,
sem þarf að bæta í 3—4 sinnum
á sólarhring, borgi sig upp á
7—9 mánuðum og að 6 katlar
gefi álíka mikið af sér og heilt
vísitölurefabú. Minnist ég þess
þá að á eynni Mön sá ég í upp-
hafi orkukreppunnar og verð-
hækkunar á eldsneyti bæjarbúa
vera að taka upp mó til að
drýgja tekjurnar á afmörkuðu
svæði, sem úthlutað hafði verið á
sama hátt og heimilin hér í
Reykjavík fá skika undir kart-
öflugarða til búdrýginda. Og
minna má á að landi okkar Jón
Kristinsson arkitekt er að
byggja í Hollandi fjölda húsa,
sem nota sáralitla orku. Segir að
engin kúnst sé að minnka með
litlum tilkostnaði upphitunar-
kostnað í nýjum byggingum á Is-
landi um 40—50%. Fimmtíu til
níutíu prósent sparnaður náist
einungis með einangruðum
gluggahlerjum jafnvægisloft-
ræstingu með varmaendur-
vinnslu og útlitsbreytingu húsa
vegna nýtingar sólarorku á suð-
urhlið. Um það bil helming af
lághitavarma til upphitunar á
húsum á Islandi megi fá ókeypis
sem sólarorku. Sagt er að forfeð-
ur okkar hafi fyrr byrjað að
borða skóbætur en þeim hug-
kvæmdist að nýta skelfisk úr
fjörunni og ýmiskonar grös.
Gæti ekki verið að vantaði líka
eitthvað á hugmyndaflugið hjá
okkur? Eða er slíkt alltof smátt
fyrir okkur stórhuga nútíma-
fólk?
En við vorum að tala um hann
Árna Pétursson, sem hefur sl. 3
ár verið hlunnindaráðunautur
þessarar þjóðar, og á kafi í að fá
okkur aftur til að nýta eitthvað
af því sem þessi þjóð hefur iifað
á í 1100 ár. Hefur helgað sig
mest æðarræktinni, rekanum og
silungsveiðinni, sem er að kom-
ast svolítið á veg. En hann nefn-
ir líka ýmislegt sem við ekki telj-
um til hlunninda í dag , svo sem
sölvafjöru, fjallagrös, krækling,
hrísrif, fuglatekju, eggver. Ætli
við gætum ekki bjargað okkur
obbolítið meira með eitthvað af
þessu sjálf, þótt ekki sé stefnt á
heimsmarkaðinn með það. Svona
án þess að sett sé opinber nefnd
í málið og samin stór skýrsla.
Hér að ofan var minnst á
tvenns konar hugljómun í Portú-
galsferð. Sú hin síðari gerðist í
íslensku flugvélinni á leiðinni út,
er Gáruhöfundur fékk vatnið í
kamparídrykkinn sinn í snoturri
plastdós með áletruninni: Nor-
water og skýringunni á ensku að
þarna væri ómengað lindarvatn
frá einum afskekktasta stað
Noregs. Þetta þótti mér dulítið
skondið, að sitja á leið frá Is-
landi í íslenskri flugvél og fá
vatn frá einum afskekkasta stað
Noregs í drykkinn minn. En
svona er það. Hér hafa verið
uppi miklar ráðagerðir um að
setja upp verksmiðju skilst mér
og flytja út vatn í stórum stíl,
helst leggja undir okkur heims-
markaðinn. En svona smáræði
eins og að setja íslenskt vatn í
plastdósir til brúks í flugvélum
er líklega of smátt verkefni.
Mætti nú ekki gera þetta í ein-
hverju af þessum ágætu mjólk-
urbúum, sem eru til um allt
landið? Samskonar pakkning,
aðeins minni, er undir íslenskan
smurost, sérstaklega pökkuð
fyrir Flugleiðir og Air Bahamas,
stendur á ensku á dósunum og
svo undirskriftin: Osta og
smjörsalan, Reykjavík. Afskap-
lega væri notalegt að fá bara
Gvendarbrunnavatn í drykkinn
sinn í íslenskum flugvélum. Það
gæti sparað flutninginn á því
fyrir gjaldeyri frá afskekktasta
stað Noregs.
Þegar í huganum er hreint og
tært háfjaliavatn í dós með
fjallamynd er ekki langt í hugar-
tengslin við Bláfjallavatn. Þar er
önnur vara, ilmvatn, sem ís-
lenzkar konur nota og við flytj-
um inn dýrum dómum, en sem
hugvitssamur efnaverkfræðing-
ur, Jóhann Jakobsson, tók að
framleiða eftir eigin uppskrift í
vetur og setja í fallegar umbúðir.
Þarna er alíslenskt ferskt fjalla-
ilmvatn, sem margir keyptu í
jólagjafir til útlanda og notuðu
sjálfir.
Annar lúxusvarningur er hér
býsna mikið notaður, síðan grill-
steiking komst í tísku, viðarkol.
Skógræktin ætlar ekki að láta
sitt eftir liggja og er að byrja
tilraunir með að framleiða við-
arkol úr íslensku kurli. Bregst
þar við þörfinni innanlands.
Lýkur hér framleiðslutali með
Ijóði Gunnars Dal um Fram-
leiðslu á Lækjartorgi:
Sá mælikvarði
er mestur hér
hve mikið hjá oss
framleitt er.
Ég heiðrað kerfi
heldur spyr
um hvernig menn
það framleiðir.
rður að nýta af meiri hófsemd en áður, þ.e. aö laga veiðisókn að veiðiþoli.
vitni um. Þessi skuldasöfnun, eða
greiðslubyrði af henni, hefði síðan
kallað á mun hærra orkuverð en
eðlileg verðþróun hefði leitt til.
Vísitöluleikur stjórnvalda hefði
því valdið bæði fyrirtækinu og al-
mennum orkukaupendum veru-
legum umframkostnaði. Flest öll
þjónustufyrirtæki, opinber, eru
undir þessa sök, skammsýnnar
pólitískrar stjórnsýslu á liðnum
árum, seld.
Þessi skýrsla iðnaðarráðherra,
sem hér er drepið á, og nær til 15
fyrirtækja sem öll eru forvitnileg,
á erindi til allra, er láta sig þjóð-
mál varða. Kastljósi sjónvarpsins
hefur oft verið varpað á óverðugra
fyrirbæri. Vonandi verður þetta
framtak hans til þess að ráðherrar
gefi þingi og þjóð árlega skýrslu
um starfsemi fyrirtækja og stofn-
ana, er undir þá heyra.
Slík skýrslugerð, sem yrði al-
mannaeign, væri betra aðhald í
opinberum rekstri en flest annað.
Hér var vel og réttilega að málum
staðið.
Tæknibylting og
atvinnuöryggi
„Það vandamál sem við tslend-
ingar stöndum nú frammi fyrir er
að mannafli á vinnumarkaði (inn-
skot: fjöldi fólks á vinnualdri)
eykst um 30.000 manns næstu 20
árin. Við vitum að nokkrar at-
vinnugreinar geta ekki, af ýmsum
ástæðúm, tekið á móti þessu
vinnuafli. I öðrum má búast við að
ný tækni geti jafnvel leitt til
fækkunar starfsfólks, t.d. í fisk-
vinnslu og sjávarútvegi. Sam-
kvæmt áliti sérfræðinga mun iðn-
aður ekki taka á móti jafnstórum
hluta þessarar fjölgunar og áður
var talið. Af þessu leiðir að þjón-
usta og hvers kyns þjónustuiðnað-
ur og nýiðnaður verði þær starfs-
greinar sem í síauknum mæli taka
á móti fjölguninni á vinnumarkað-
inum og standa undir gjaldeyris-
öfluninni."
Þannig komst Alexander Stef-
ánsson, félagsmálaráðherra, að
orði, er hann svaraði fyrirspurn á
Alþingi um könnun á áhrifum
nýrrar tækni á íslenzka atvinnu-
vegi.
Enginn vafi er á því að aukin
tölvuvæðing og sjálfvirkni setur
mark sitt á framleiðslu og at-
vinnustarfsemi næstu árin. Hún
er óhjákvæmileg til að auka fram-
leiðni og samkeppnishæfni ís-
lenzkrar framleiðslu, samhliða því
að halda tilkostnaðarþróun (verð-
lagshækkunum) innan þeirra
marka sem ríkja í samkeppnis-
löndum. Ef íslenzk framleiðsla á
að halda velli, heima og heiman,
hlýtur hún að tileinka sér tækni-
byltingu, sem nú gengur yfir hinn
vestræna heim.
Þegar þess er gætt að hefð-
bundnar atvinnugreinar (veiðiþol
fiskistofna og sölumöguleikar bú-
vöru) bjóða ekki upp á umtals-
verða aukningu starfstækifæra,
jafnvel samdrátt vegna tæknivæð-
ingar, er eðlilegt, að hugað sé ann-
arsstaðar að afkomumöguleikum
fyrir þá 30.000 Islendinga sem ná
vinnualdri á næstu tveimur ára-
tugum. Það er rétt, sem ráðherra
segir, að þjónustustörf hverskonar
koma til með að taka drjúgan
hluta þessa vinnuafls. En þó því
aðeins að til staðar séu undir-
stöðuatvinnuvegir, frumvinnsla og
úrvinnsla, er geri þessi þjónustu-
störf gildandi. Hvert undirstöðu-
starf við verðmætasköpun í þjóð-
arbúskapnum fæðir af sér þrjú til
fjögur hliðarstörf, ef þann veg má
komast að orði. Það þarf óhjá-
kvæmilega að vera til slík undir-
staða — verðmætasköpun — sem
ber uppi lífskjör í landinu, hvort
heldur sem þau flokkast undir
einkaneyzlu, samneyzlu eða fé-
lagslega þjónustu.
Þessvegna þarf að huga að
margskonar möguleikum, van-
nýttum, sem til eru: Fiskeldi, nýt-
ing hafsvæða utan 200 mílna,
orkuiðnaði o.s.frv. Sá þvergirð-
ingsháttur, sem til staðar var hér
í pólitískri stjórnsýslu 1978—83,
og seinkað hefur nýjum skrefum í
þá átt að breyta orku fallvatna
okkar í atvinnu, verðmæti og
batnandi lífskjör, er hliðstæð mis-
tök en þau, sem fram komu í
ofveiði bolfisks, þrátt fyrir fiski-
fræðilegar viðvaranir.
Þessu til viðbótar var reistur
varnargarður óðaverðbólgu gegn
annars hugsanlegum alhliða vexti
atvinnulífs í landinu. Vinstri
mennskan, sem einkenndi stefnu
stjórnvalda í atvinnu- og efna-
hagsmálum sl. fimm ár hefur
reynzt og á eftir að reynast þjóð-
inni dýr, á miklu fleiri sviðum en
greiðslubyrði erlendra skulda, sem
nema nú 60% af þjóðarfram-
leiðslu.
Það er óhjákvæmilegt að taka
tæknina í þjónustu íslenzks þjóð-
arbúskapar. Hins vegar þarf að
stuðla að sem snurðulausastri
hagnýtingu hennar í atvinnuveg-
um landsmanna. Um þetta efni
verður að takast góð samvinna
milli aðila vinnumarkaðarins.
Þeir, sem hverfa að nýrri tækni
í atvinnurekstri, þurfa að hafa
eðliiegan aðþóttunartíma að
breytingum, veita starfsfólki
tækifæri til þjálfunar og endur-
menntunar, ef þörf er á. Þar eiga
kennslu- og stjórnvöld einnig
hlutverki að gegna.
Takist að eyða verðbólgu og
skapa stöðugleika í efnahagslífi til
einhverrar framtiðar er fyrsta
mikilvæga skrefið stigið til upp-
byggingar í atvinnulífinu. Sam-
hliða þarf að stuðla að innlendum
sparnaði og stýra honum til þátt-
töku í áhætturekstri. Fram hafa
verið lögð stjórnarfrumvörp til
breytinga á skattalögum sem
horfa til þeirrar áttar. Undir-
stöðuatvinnuvegir þurfa að hafa
rekstrargrundvöll, tekjur til að
mæta tilkostnaði, tæknivæðingu,
vexti og eðlilegri launaþróun.
Ríkisbúskapurinn má ekki taka
það stóran hlut af þjóðartekjum
hverju sinni, að ekki sé nægilegt
eftir af sameiginlegum aflahlut
(nettó-þjóðartekjum) til að reisa á
eðlileg lífskjör almennings og
nauðsynlegan framgang atvinnu-
starfsemi í landinu.
Þrjátíu þúsund íslendingar
vaxa úr grasi inn á vinnumarkað á
næstu tuttugu árum, að sögn fé-
lagsmálaráðherra, eða 1.500 ein-
staklingar að meðaltali á ári. Eigi
þetta unga fólk að mæta atvinnu-
öryggi og sambærilegum afkomu-
líkum og jafnaldrar þess í velferð-
arríkjum, verða íslenzkir atvinnu-
vegir og þjóðarbúskapur að búa
við heilbrigt efnahagsiíf, grósku
og stöðugleika.
Þjóðartekjur á mann eru allt að
helmingi meiri í ríkjum borgara-
legs hagkerfis en í þjóðfélögum
sósíalismans. Þjóðartekjur á
mann eru eini raunhæfi mæli-
kvarðinn á samheitið lífskjör. Það
er því beinlínis höfuðþáttur kjara-
baráttu að halda steingervingum
marxismans utan við þjóðfélags-
áhrif hérlendis.