Morgunblaðið - 05.02.1984, Blaðsíða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 5. FEBRÚAR 1984
Oleg Bitov ritstjóri og rithöfundur:
„ Var öllum lokið er ég sá
sjálfan Berlínarm úrinn “
OLEG BITOV, í hópi færustu rithöfunda og ritstjóra Sovétríkjanna, hefur
verið veitt hæli sem pólitískur flóttamaður í Bretlandi, fjórum mánuðum eftir
að hann stakk af til Vesturlanda. Hann óttast nú útsendara KGB, óttast að
þeir geri sér mein. Hann hefur fulla lögregluvernd, en nokkrum sinnum
hefur hann verið þess fullviss að með sér sé fylgst. Hann skildi eftir
eiginkonu, hina 38 ára gömlu Liudmillu, í Moskvu, einnig 15 ára gamla
dóttur. Til þess að draga úr þeirri hættu að þau verði látin svara fyrir
flóttann, sagði hann þeim aldrei hvað kraumaði innra með honum, að hann
hefði í vaxandi mæli hugsað sem svo í mörgum utanlandsferðum sínum: „Nú
sný ég ekki aftur heim.“ Hann gerði það raunar aftur og aftur, en svo fór að
hann stóðst ekki mátið, og útslagið gerði atburðurinn hörmulegi, þegar
sovéskar herþotur skutu niður kóreska farþegaþotu með 269 manns. „Mér
leið eins og ég hefði verið 270. fórnarlambið. Mér leið eins og ég hefði verið
innanborðs og hrapað í hafið með hinu fólkinu,“ sagði Bitov í samtali við
fréttamann Sunday Telegraph. Greinin sem hér fylgir, byggir á því samtali,
en í því segir Bitov hispurslaust frá orsökum, afleiðingum og fleiru varðandi
flótta sinn.
Rússarroöna
Sovésk öryggisyfirvöld roðnuðu
illa við flótta Bitovs. Hann var rit-
stjóri erlendu menningardeildar
blaðsins „Literary Gazette" og
þrátt fyrir að KGB viti betur, hafa
þeir látið í það skína að banda-
ríska leyniþjónustan hafi í raun
rænt Bitov vegna greinar sem
hann ritaði, þar sem rök voru færð
að því að CIA hefði haft hönd í
bagga er tyrkneski hryðjuverka-
maðurinn Mehmet Ali Agca
reyndi að ráða Jóhannes Pál páfa
II af dögum. KGB hefur látið birta
tvær 1500 orða greinar í Literary
Gazette þar sem þessu er slegið
fram með nánari útskýringum
hvernig CIA hafi reynt að „brjóta
hann“ með pyntingum og lyfja-
gjöfum. Þá hafa birst tvö bæn-
arbréf til Bitovs frá móður hans
að því að sagt er í blaðinu. Bitov
hefur lesið bréfin og fullyrðir að
útilokað sé að móðir sín hafi ritað
þau.
Síðasta hálmstráið
Oleg Bitov fór frá Moskvu áleiðis
til Italíu 1. september síðastliðinn
ásamt tveimur samlendum starfs-
bræðrum sínum. Þar ætlaði hann
að dvelja í 10 daga og skrifa að því
loknu um kvikmyndahátíð í Fen-
eyjum. Þegar hann lagði af stað,
var hann ákveðinn í að reyna að
flýja. „Maður tekur ekki slíka
ákvörðun á augabragði, klukkan
þetta eða hitt eða á ákveðnum
degi. Þetta hafði ólgað í mér í
mörg ár. Ég gat aldrei vitað hve-
nær færi gæfist og varð því að
vera undir það búinn að fara aftur
heim og bíða betra færis.
í yfirborðskenndu andrúmslofti
kvikmyndahátíðarinnar, ekkert
nema „veislur, djarfir kjólar og
demantar" var hlutur eins og mál
kóresku þotunnar ekki til, það var
ekkert um það rætt, rétt eins og
það hefði aldrei átt sér stað. Sjálf-
ur vissi hann það ekki strax. Bitov
hafði farið margar ferðir erlendis,
einkum til annarra Austur-Evr-
ópulanda, en einnig nokkrum
sinnum til Vesturlanda. Hann var
því vanur blaðamaður og var
treyst af yfirvöldum. Hann átti að
hringja eina stutta frétt til
Moskvu frá Feneyjum og rita síð-
an grein um hátíðina í blaðið þeg-
ar heim kæmi.
Þegar Bitov hafði verið fimm
daga í Feneyjum, skrapp hann í
dagsferð til Rómar þrátt fyrir
smánarlega lága dagpeninga, sem
námu 10 pundum á dag fyrir mat
og öðrum kostnaði." Bitov langaði
til að sjá Rómarborg. Þá þurfti
hann að hitta nokkra menn, bæði
rithöfunda og lækna. í Róm frétti
hann fyrst af kóresku þotunni.
„Þar brast síðasta hálmstráið.
Mér leið eins og ég hefði verið
skotinn niður með kóresku þot-
unni og fólkinu sem var innan-
borðs. Eins og ég hefði verið 270.
fórnarlambið. Þegar ég heyrði
fregnina fór flóttaáhuginn um
mig á ný eins og alda, enda held ég
að mér hafi aldrei liðið eins illa í
útlöndum. Af því að ég var Rússi,
vildi nú enginn tala við mig, hvort
sem um viðtöl eða bara venjulegar
samræður var að ræða. Og þegar
ég skipti ferðatékkum fékk ég lítið
í minn hlut. Þegar ég spurði
hvernig á því stæði, var svarið:
„Ef þið Rússar skjótið fleiri far-
þegaþotur niður, fáið þið enn
minna."
Flóttinn
Bitov hafði sem sagt ákveðið að nú
myndi hann flýja, hann gæti ekki
snúið aftur eftir þetta. Hann var
eltur í Róm, það vissi hann. Hann
veit ekki hver það var, en kippti
Oleg Bitov í Bretlandi.
sér ekki upp við það, enda ýmsu
vanur í utanlandsferðum sínum.
Hann komst að hinu sanna með
því að raða öllu í herbergi sínu
með ákveðnum hætti áður en hann
fór út. Er hann kom til baka, var
ljóst að einhver hafði gramsað í
eigum hans. Hann fór aftur til
Feneyja og varaði sig að láta á
engu bera. 9. september var síð-
asta kvikmynd hátíðarinnar,
„Fanny og Alexander" Ingmars
Bergman hins sænska. Henni lauk
klukkan eitt eftir miðnætti og
Bitov segir: „Ég lét til skarar
skríða og varð að hafa hraðann á.
Mér tókst að losa mig við gæsluna
og hafði þá 10 til 15 mínútur til að
láta mig hverfa." En hann vill
ekki tíunda eftir hvaða leiðum
hann smaug. Hann vill ekki
Ijóstra upp um þann möguleika
sem aðrir flóttamenn kunna að
hafa. Eina sem hann segir er nú
alkunna, hann skaut skyndilega
upp koilinum í Bretlandi, þekkti
ekki nokkurn mann og átti ekki
annað en fötin sem hann stóð í. Og
nú hefur hann fengið pólitískt
hæli og óttast um líf sitt og limi,
enda KGB ekki vandir að meðul-
um.
Maðurinn Oleg Bitov
Tími er kominn til að kynnast
manninum eilítið nánar. Oleg
Bitov fæddist í Leningrad og ólst
þar einnig upp. Faðir hans var
arkitekt og móðir hans lögfræð-
ingur. Veturinn 1941 til 1942, níu
ára gamall, lenti hann ásamt
bróður sínum, Andrei, og foreldr-
um sínum í umsátri Þjóðverja um
Leningrad. Hann á enn hroll-
kenndar minningar um fjölskyld-
una alla kúrandi í kringum ofn
nokkurn, klædd öllum þeim fötum
sem tiltæk voru, hálfsoltin og gef-
andi ofneldinum bókasafn fjöl-
skyldunnar til þess að krókna ekki
í hel. „Ég skammast mín enn þann
dag í dag, við áttum stórkostlegt
bókasafn, fjölda bóka frá 18. og 19.
öld. Sem betur fer bar móðir mín
skynbragð á verðmætagildið og
tókst að hlífa nokkrum bestu bók-
unum. En annað varð eldurinn að
fá, það var um líf og dauða að
tefla," segir Bitov um þessi æsku-
ár sín. Bróðir hans Andrei er einn-
ig rithöfundur, en ekki í náðinni
og á sér varla viðreisnar von.
Öðru máli gegnir um Oleg.
Hann komst á toppinn ef svo
mætti að orði komast þrátt fyrir
pð hafa verið rekinn frá Komsom-
olskaya Pravda, dagblaði ungliða
Kommúnistaflokksins, aðeins 29
ára gamall. Blaðamannaferill
hans hófst er hann var 22 ára,
hann fékk þá stöðu við Pravda
Severa, eða Sannleika norðursins,
sem gefið er út í Arkangelsk. Það-
an lá leiðin til Komsomolskaya
Pravda þar sem hann vann undir
stjórn Adzhubei, tengdasyni Nik-
ita Krjúsjeffs. „Hann var frábær
ritstjóri og gerði blaðið að hinu
besta í Sovétríkjunum. Hann var
svo harður, að við gátum leyft
okkur ýmislegt í skrifum okkar.
En svo hætti hann og við blaða-
mennirnir vorum ekki eins vernd-
aðir og áður. Áður en varði þótti
ég fara yfir strikið og var rekinn,"
segir Bitov. Það sem hann gerði af
sér, var að rita grein um Sovét-
menn sem leyfðu sér að fara í sól-
arfrí til Svartahafsins án þess að
hafa unnið til þess. Þannig ýfði
hann fiðrið á ýmsum háttsettum
mönnum og var útskúfaður.
Það var ekkert gamanmál fyrir
29 ára gamlan blaðamanninn að
vera úti í kuldanum og eiga varla
afturkvæmt. En einn var sá rit-
stjóri sem vogaði sér að ráða hann
þrátt fyrir orðstýrinn. Það var
Nadezda Parfenova, konan sem
ritstýrði „Teachers Gazette",
menningarsinnuðu Moskvublaði.
„Ég verð henni þakklátur um ald-
ur og ævi,“ segir Bitov, sem spjar-
aði sig vel hjá TG. Þar var hann í
17 ár og hjálpaði til að rífa upp-
lagið úr 500.000 eintökum upp í
tæplega 3 milljónir. Auk þessa
vakti Bitov athygli fyrir þýðingar
sínar á skáldsögum. Á sovéskum
mælikvarða var hann kominn í
efri þrep metorðastigans, hann
átti Lödubifreið og rokdýr japönsk
hljómflutningstæki, en þó bjó
hann „þröngt“. Hann bjó með
konu sinni og barni í tveggja her-
bergja íbúð og voru tvær sam-
liggjandi stofur allt í senn, stofa,
vinnustofa, matstofa og svefn-
skáli. Ef hann vildi skrifa heima á
morgnanna, reyndi hann að hafa
eins hljótt og hann gat meðan
Liudmila kona hans svaf með
kodda ofan á höfðinu. Kosturinn
var því þröngur þrátt fyrir að
hann hafði skapað sér nafn, ís-
skápur fjölskyldunnar varð að
vera úti á svölum, svo þröng var á
þingi.
Tindinum náði Bitov er hann
hóf störf á blaðinu „Literary Gaz-
ette“. „Þar var aðbúnaðurinn frá-
bær, við höfðum nýtískuleg vinnu-
tæki, IBM-ljósritunarvélar, raf-
magnsritvélar, nýtískusíma,
Sony-segulbönd og ljósmyndar-
arnir notuðu allir Nikon eða Can-
on. Ekkert sovéskt, um það var
ekki einu sinni rætt,“ segir Bitov.
Umrætt blað er sumstaðar á Vest-
Mikil uppgangstíð á Djúpavogi
Rætt við Ola Björgvinsson sveitar-
stjóra um síld og menningarmál
Á ferð okkar austur á land fyrir
skömmu heimsóttum við sveitarstjór-
ann á Djúpavogi, Ola Björgvinsson, og
hittum á hann þar sem hann sat með
uppgjör ársins fyrir framan sig. Það
átti þvi vel við að glugga í það hjá
honum og fræðast um leið um önnur
mál á Djúpavogi.
Síld og slátrun
„Tuttugasta október var byrjað að
salta hér síld og bættist þá við
eitthvað af aðkomufólki, en að jafn-
aði eru hér 40— 50 manns aðkomnir
til að starfa við fiskvinnslu. AIls var
landað hér 3.845 tonnum af síld og
voru 1.260 tonn þar af keyrð til
Hornafjarðar. Fimmtánda desember
lauk söltun og hafði þá verið saltað í
rúmlega 15.000 tunnur. Á sama tíma
stóð yfir slátrun sauðfjár. Á Beru-
nesi og Geithellnum eru 40 bæir og
var slátrað þar samtals 14.000 fjár.
Hér er gerður út togarinn Sunnu-
tindur, 300 tonna, og Mánatindur 100
tonna vertíðabátur. Eru hugmyndir
uppi um að skipta á þeim síðar-
nefnda og öðrum stærri til að ná
betri nýtingu fyrir frystihúsið.
Mörg mannvirki í byggingu
Fjórar íbúðir eru hér í smíðum en
annars hafa byggingar á vegum ein-
staklinga verið frekar litlar. Lands-
bankinn er að reisa hér 200 fermetra
hús undir starfsemi sína en þeir
voru áður með umboðsskrifstofu hér.
Frystihúsið Búlandstindur hefur
verið með ísturn í smíðum og í haust
tók það í notkun nýja 120 fermetra
Óli Björgvinsson sveitarstjóri á
skrifstofu sinni.
verbúð sem byggð var í sumar og er
hún notuð undir aðkomufólkið. í
sumar var einnig steypt 600 fer-
metra þekja á löndunarkantinn við
frystihúsið. Slitlag var bundið á göt-
ur innanbæjar, 1 kílómetri samtals,
og gerður íþróttavöllur. Þá var
steypt upp 200 fermetra neðri hæð á
heimavistarbyggingu við grunnskól-
ann, en sú bygging á að vera á tveim-
ur hæðum. Við höfum undanfarna
vetur haft níunda bekk við skólann,
en nægum fjölda til þess náðum við
með samstarfi við nágrannahrepp
okkar. Áður fóru þau á heimavist-
arskóla á Eiðum eða Egiisstöðum.
Nú, slökkvistöð var steypt upp í
haust en hún er enn ekki orðin fok-
held.
Skurkur í menningarmálum
Bókasafnið okkar flutti í rúmgott
húsnæði og var um leið gert að hér-
aðsbókasafni. Áður var það í smá-
herbergi í skólanum. Safn þetta á
rætur að rekja til lestrafélags sem
hér starfaði og er fyrst vitað um
1812, en um það getur Ebeneser