Morgunblaðið - 16.05.1984, Page 30

30
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 16. MAÍ 1984
Oflugt atvinnulíf er undirstaða
raunverulegs lífskjarabata
Ræða Páls Sigurjónssonar, formanns
Vinnuveitendasambands Islands,
á aðalfundi sambandsins
Páll Sigurjónsson flytur rcðu sína í aðalfundi VSÍ í gær.
Ljósm.Mbl. Júlíus
Fundarstjóri, góðir gestir og að-
alfundarfulltrúar.
Hinn 23. júlí árið 1934 var
Vinnuveitendasamband íslands
stofnað, og mun þess verða minnst
á ýmsan hátt á komandi starfsári,
undir einkunnarorðunum: Öflugt
atvinnulíf — betri lífskjör. Við
höfum á liðnu ári fengið áþreif-
anlega staðfestingu á þessari full-
yrðingu: Öflugt atvinnulíf — betri
lífskjör.
Er við komum saman til aðal-
fundar hér á þessum sama stað
fyrir ári blasti við okkur hyldýpi
hruns efnahagslífsins, verðbólgan
var yfir 100%, greiðsluþrot blasti
við fjölda fyrirtækja, með at-
vinnuleysi sem afleiðingu.
Ég lét svo ummælt í ræðu minni
þá, að ríkisstjórn sú sem verið
væri að mynda yrði ekki öfunds-
verð af því verkefni sem henni
bæri að leysa í þessu sambandi, og
yrðu aðilar vinnumarkaðarins að
hjálpa til við lausn þeirra, m.a.
með gerð skynsamlegra kjara-
samninga.
Ég held mér sé óhætt að full-
yrða, að aðilar vinnumarkaðarins
hafi gert sitt í framhaldi af fyrstu
skrefum stjórnvalda til að bjarga
þjóðinni frá hengiflugi efna-
hagshrunsins og nú eigi stjórnvöld
leik.
Eitt er það svið, sem stjórnvöld
verða að takast á við, en það er
sparnaður í ríkisrekstrinum. Það
er athyglisvert að skoða hvert
aukningin á vinnuafli, sem orðið
hefur með fjölgun landsmanna,
hefur beinst á undanförnum ára-
tug. Á meðan aukningin í opin-
berri þjónustu og stjórnsýslu hef-
ur verið 79,1%, í bönkum og spari-
sjóðum 61,8% hefur aukningin í
hinum almenna atvinnurekstri að-
eins orðið 19,6%. Þetta hlýtur að
vekja til umhugsunar um hvert
stefnir, hér verður að snúa þróun-
inni við og beina starfskröftum
þjóðarinnar til framleiðslugrein-
anna, til þess að standa undir auk-
inni verðmætasköpun í landinu.
Það geta allir séð, að það gengur
ekki til lengdar að hlutfallslega
færri og færri standi undir velferð
fleiri og fleiri, það hlýtur fljótlega
að koma niður á velferðinni. Þess-
ari þróun verður að snúa við. Þessi
þróun og eyðslustefna undanfar-
inna ára hefur gengið sér til húðar
og núverandi stjórnvöld hafa bor-
ið gæfu til þess að taka í taumana
og velja nýja leið þar sem traustið
er sett á atvinnureksturinn, að
hann skapi þau verðmæti sem
þarf til að standa undir lífskjörum
og velferð í landinu.
Á þeim tíma, sem núverandi
ríkisstjórn hefur setið, hefur hún
m.a. með aðstoð aðila vinnumark-
aðarins og allra landsmanna náð
verulegum og reyndar ótrúlegum
árangri á ýmsum sviðum.
Endurreisn efnahags-
lífsins er hafin
Verðbólgan hefur fallið úr 130%
niður í 10 til 20%, og gengi gjald-
miðilsins hefur styrkst, og þetta
hefur tekist án þess að til hafi
komið atvinnuleysi.
Við skulum ékki gleyma því, að
eftir efnahagsaðgerðirnar í fyrra-
vor komu fram hjá ýmsum þeim,
sem eiga að vera ábyrgir aðilar,
hrakspár um að lægri kaupmáttur
mundi leiða til atvinnuleysis. En
atvinnureksturinn brást ekki
traustinu. Þrátt fyrir mikla erfið-
leika, þrátt fyrir hærri raunvexti
en um árabil og þrátt fyrir hin
lélegu aflabrögð, þá nýttu fyrir-
tækin til fulls hin bættu rekstr-
arskilyrði, sem gáfust með lækk-
andi verðbólgu og stöðugu gengi.
Sem betur fer hafa hrakspár úr-
tölumanna um getu atvinnulífsins
til að takast á við vandann ekki
ræst. Ekkert umtalsvert atvinnu-
leysi hefur orðið í kjölfar efna-
hagsaðgerðanna í maí í fyrra og
fullnaðarsigur á óðaverðbólgunni
er ekki lengur fjarlægur draumur
heldur raunhæfur möguleiki.
Jafnframt eru ýmis fyrirtæki að
stíga mikilvæg skref til að stækka
markað sinn úti í hinum stóra
heimi, sem er nauðsynlegt til þess
að auka verðmætasköpun í land-
inu og að hægt sé að koma við
hagkvæmum rekstri.
Þessar staðreyndir sýna að öfl-
ugt atvinnulíf er undirstaða
raunverulegs lífskjarabata í stað
falsks lífskjarabata byggðum á
erlendum lántökum. Vinnuveit-
endur hafa ekki legið á liði sínu
við að snúa af þeirri óheillabraut
sem eyðslustefna undanfarinna
ára hefur leitt íslensku þjóðina á.
Endurreisn efnahagslífsins er
hafin, en það er löng og erfið leið
þar til sigrast hefur verið á öllum
erfiðleikum. Verkefnin sem bíða
eru umfangsmikil og mjög erfið.
Við göngum nú erfiða braut þar
sem freistandi er að láta sér
nægja skammsýnar bráðabirgða-
lausnir, en við megum ekki láta
freistast, þá fer fljótlega allt í
sama horfið og áður. Nú mega
stjórnvöld ekki láta deigan síga.
Hætt er við að þau missi traust, ef
þau megna ekki að sannfæra
landsmenn um, að þau hafi dug í
sér til að halda áfram því upp-
hyggingar- og endurreisnarstarfi
sem hafið er.
Stjórnvöld verða að sýna að
þeim sé alvara í að halda byrjuðu
verki markvisst áfram.
Ég held að í hverri ræðu minni á
aðalfundi Vinnuveitendasam-
bandsins undanfarin ár hafi ég
farið nokkrum orðum um verð-
bótavísitöluna, en ég vona að nú sé
í síðasta sinn ástæða til að minn-
ast á vísitöluna — sálugu.
Sannleikurinn er sá, að verð-
bótavísitalan hefur í áraraðir
valdið vísitölubrjálæði í efna-
hagslífi okkar. Með efnahagsað-
gerðum í maí í fyrra var hún af-
lögð til tveggja ára en ég er viss
um að við getum öll verið sam-
mála um, að vonandi er það var-
anlegt afnám vísitölunnar og við
munum aldrei framan semja um
neinskonar vísitölu. Það ætti nú
öllum að vera ljóst að vísitalan er
meginnæring óðaverðbólgu.
í ljósi hins góða árangurs í bar-
áttunni við verðbólguna var lög-
bindingu kjarasamninga aflétt
undir árslok.
*
Ahætta tekin
Kröfugerð viðsemjenda í samn-
ingaviðræðunum, sem hófust í
desember, byggðust á tveimur
meginatriðum, annars vegar að
hækka laun um það bil 40% og
hins vegar að lágmarkslaun í
dagvinnu skyldu vera 15.000 kr.
Helstu gagnhugmyndir Vinnuveit-
endasambandsins voru að hluti
launatengdra gjalda yrði greiddur
til launþega sjálfra, og að orlof
yrði fært til fyrra horfs. I viðræð-
unum kom fljótlega í ljós, að
samningar gætu aðeins náðst ef
sýnt væri, að kaupmáttur yrði
svipaður og á fjórða ársfjórðungi
1983. Einnig var ljóst, að við
myndum ekki vilja gefa neinar
tryggingar fyrir því að kaupmátt-
ur héldist miðað við þær spár sem
fyrir lágu.
Samkvæmt efnahagsforsendum
ríkisstjórnarinnar á þeim tíma, er
samningaviðræður stóðu yfir, var
ekki svigrúm til að halda kaup-
mætti fjórða ársfjórðungs 1983.
Vinnuveitendur gerðu sér grein
fyrir þeirri áhættu, sem þeir tóku
með því að semja um launahækk-
anir umfram efnahagsforsendur
ríkisstjórnarinnar.
Þann 21. febrúar var gengið frá
samningum við Alþýðusambandið.
Samið var um þær minnstu launa-
hækkanir sem bæði gátu sam-
rýmst gengisforsendum ríkis-
stjórnarinnar og því að kaupmátt-
ur minnkaði ekki að marki frá
fjórða ársfjórðungi 1983, ef allar
efnahagsforsendur væru réttar.
Sem kunnugt er geta báðir
samningsaðilar sagt upp launalið
samninga þann 1. september í ár
og þann 1. janúar 1985.
Líta verður á samningana í
heild. Þeir hafa í för með sér
10—15% launahækkun á árinu,
mismunandi eftir starfshópum og
atvinnugreinum. Launakostnaður
verður á árinu 7—10% hærri en
hann hefði orðið án samninga,
sem eru rúmlega tveir milljarðar
króna samtals fyrir öll fyrirtæki í
landinu. Vinnuveitendur tóku á
sig áhættuna af þessum samning-
um, um launahækkanir umfram
efnahagsforsendur ríkisstjórnar-
innar vegna þess að hagkvæmari
og skynsamlegri samningum hefði
aðeins verið unnt að ná með átök-
um á vinnumarkaðnum, sem eng-
um hefði orðið til góðs. Ennfrem-
ur var áhættan tekin vegna þess
að með lækkun verðbólgunnar og
meiri stöðugleika í hagkerfinu má
auka framleiðni og verðmæta-
sköpun. Áhættan var einnig tekin
í trausti þess að efnahagsforsend-
ur væru að öðru leyti traustar og
sérstaklega að skortur aðhalds í
ríkisfjármálum og peningamálum
mundi ekki valda þenslu í efna-
hagslífinu. Vegna þessa voru
vinnuveitendur reiðubúnir að
reyna að auka framleiðni og
verðmætasköpun til þess að
standa undir launakostnaðar-
hækkun og standa og falla með
því.
Erlent lánsfé
eykur þenslu
Viðsemjendum okkar var ljós
þessi afstaða. Því verður að ætla
að þeir hafi verið reiðubúnir að
taka áhættuna af erfiðleikum og
atvinnuleysi, ef fyrirtækin gætu
ekki aukið framleiðni sína til þess
að bera hærri launakostnað.
í byrjun mars gerði fjármála-
ráðherra kunnugt að ríkissjóður
stæði frammi fyrir verulegum
greiðsluvanda, sem ekki hefði ver-
ið gert ráð fyrir í fjárlögum.
Ennfremur var ljóst að verulegur
vandi væri óleystur í peningamál-
um, meðal annars vegna fyrirhug-
aðra skuldbreytinga í sjávarútvegi
og landbúnaði.
Þær efnahagsforsendur sem
lágu fyrir við gerð kjarasamn-
inganna voru, að beitt yrði aðhaldi
bæði í ríkisfjármálum og pen-
ingamálum með mjög takmörkuð-
um gengisbreytingum. Slík stefna
skapar vissulega hættu á atvinnu-
leysi, en eins og ég hef áður
minnst á voru aðilar vinnumark-
aðarins reiðubúnir að taka þá
áhættu. Við vinnuveitendur vild-
um ekki tefla í tvísýnu þeim
árangri sem náðst hafði í barátt-
unni við verðbólguna og í því að
draga úr umframneyslu þjóðar-
innar, en það er frumskilyrði þess
að hér sé urnt að byggja upp öfl-
ugt atvinnulíf sem eitt megnar að
standa undir raunverulega bætt-
um lífskjörum, byggðum á traust-
um grunni.
Viðbrögð ríkisstjórnarinnar við
vandanum í ríkisfjármálum og
peningamálum, eins og þau eru
framsett í þeim tillögum sem fram
hafa komið, valda bæði vonbrigð-
um og áhyggjum. Ríkisstjórnin
virðist ætla að falla í þá freistni á
þeirri erfiðu vegferð, sem ég
minntist á hér áður, að láta sér
nægja skammsýnar bráðabirgða-
lausnir í stað þess að halda áfram
að fást af framsýni við vandann.
Hún hefur valið að auka verulega
lántökur erlendis í stað þess að
spara heima fyrir. Verði ekkert að
gert næst því á þessu ári hvorki
jafnvægi í ríkisfjármálum né
utanríkisviðskiptum.
Ef erlent lánsfé kemur inn í
hagkerfið í þeim mæli sem nú eru
horfur á, þá mun það óhjákvæmi-
lega hafa þenslu í för með sér.
Þær atvinnugreinar sem eru
burðarásinn í aukinni verðmæta-
sköpun og hærri þjóðartekjum,
það er að segja útflutnings- og
samkeppnisgreinarnar, munu
lenda í mestum erfiðleikum vegna
mun meiri kostnaðarhækkana en
gert var ráð fyrir í upphafi ársins.
Þá getur myndast óverjandi þrýst-
ingur á gengi krónunnar til þess
að afstýra vandræðum í þessum
atvinnugreinum og til þess að
hamla gegn vaxandi viðskipta-
halla.
Þróunin hefur því ekki verið
eins hagstæð og í upphafi var
reiknað með. Atvinnuvegirnir
geta því ekki tekið á sig kostnað-
arhækkanir umfram það sem
samið var um. Vinnuveitendasam-
bandið ætlar að halda áfram að
vera ábyrgur aðili í þjóðfélaginu
og mun leggja sitt af mörkum í
baráttunni við verðbólguna og í
því að bægja vofu atvinnuleysisins
frá dyrum fslendinga, og mun ekki
átakalaust fórna því sem áunnist
hefur í þeirri baráttu.
Samskipti aðila vinnumarkað-
arins eiga að fylgja vissum leik-
reglum, sem er að finna í vinnu-
löggjöfinni. Eins og hún er í dag
eða er framkvæmd þjónar hún
ekki tilgangi sínum og er mjög að-
kallandi að hún verði tekin til
gagngerrar skoðunar. Það ætti t.d.
ekki að vera hægt að fámennir
starfshópar í lykilaðstöðu geti
stöðvað heilar starfsgreinar.
Uppbyggingin krefst
þrotlausrar vinnu
Mér hefur nú eins og oft áður
orðið tíðrætt um verðbólgu og
lífskjör.
Þau lífskjör sem aldrei verða
frá okkur tekin fást aðeins með
iðni, sparsemi, áræðni og hyggind-
um þjóðarinnar sjálfrar. Framtíð-
arkjör okkar fara eftir því hvort
okkur tekst að halda áfram þeirri
uppbyggingu atvinnulífsins sem
hafin er. Vinnuveitendur eiga að
vera í forystusveit í slíkri upp-
byggingu. Ábyrgð stjórnenda
fyrirtækjanna er mikil. Við getum
ekki búist við að fá neitt fyrir-
hafnarlaust upp í hendurnar, upp-
bygging krefst þrotlausrar vinnu.
Við munum þurfa að berjast fyrir
stöðu okkar á innlendum sem er-
lendum markaði. Til þess að at-
vinnulífið geti betur staðið undir
aukinni velferð er nauðsynlegt að
laga menntakerfið betur að þörf-
um þess. Aukin menntun starfs-
fólks er öruggasta leiðin til betri
framleiðni og aukinnar verðmæta-
sköpunar. Við höfum komið upp
fullkomnu velferðarkerfi sem ekki
fær staðist nema atvinnurekstur-
inn geti staðið undir því. Atvinnu-
rekendur ætlast ekki til þess að
verða hluti af velferðarkerfinu.