Morgunblaðið - 16.05.1984, Page 33

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 16. MAl 1984
33
Aflsmunur?
Nokkur atriÖi tengd eflingu sveitarfélaga
— eftir Eggert
Asgeirsson
Fá mál hafa samfleytt verið
lengur til umræðu í stjórnmálum
en samskipti ríkis og sveitarfé-
laga. Málefnasamningur hverrar
ríkisstjórnarinnar á fætur ann-
arri hefur- fjallað um nauðsyn
gleggri verkaskiptingar, dreif-
ingar valds og aukins sjálfstæðis
sveitarfélaga.
Fast að tuttugu árum hefur
málið verið á döfinni hjá samtök-
um sveitarstjórna. Þau hafa borið
sig illa yfir flókinni verkaskipt-
ingu og óskað hreinni lína og
tekjustofna í samræmi við það. A
sumum sviðum hefur árangur orð-
ið, en leyfilegt ætti að vera að full-
yrða, að smám saman hallar und-
an fæti, og hlutur sveitarstjórn-
anna þyngist, verkefni þeirra
verða flókin — og dýr.
Nýverið var hátíðlega undirrit-
aður samningur um að tengja
fjárhagsleg markmið sveitar-
stjórnanna og ríkisvaldsins sem
smám saman getur leitt til þess að
línur fari að skýrast. Eftir er að
vita hvort það leiði til eflingar
sveitarfélaganna sjálfra, eða
hvort það sé vald samtakanna sem
eykst. Yfirleitt liggur brautin til
stjórnmálaframa hina alkunnu
miðsæknu leið frá sveitarstjórn-
um til ríkisstjórnvalda.
Sveitarstjórnarmenn hafa í
tuga, kannski hundraðatali, flust
úr forystuliði sveitarstjórna til
ríkishlutans. Á þeim hafði vanda-
málið brunnið og frá þeim flætt
yfirlýsingar. Þrátt fyrir það hefur
árangur staðið á sér hvað sam-
skiptareglur varðar.
Hér hefur verið drepið á
verkaskiptinguna i þjóðfélaginu,
undirstöðuatriði samfélagsins,
hvar vald, frumkvæði og stefnu-
mótun sé best komin, hjá ríkis-
valdi eða sveitarstjórnum. Ekki
má þó með öllu gleyma hlut borg-
aranna sjálfra, fyrirtækja þeirra,
stofnana og samtaka, sem þó verð-
ur ekki gerð hér frekari skil.
Alkunna er, að stefna og fram-
þróun samfélagsins fer eftir
flóknum leiðum. Sigur einnar
stefnu byggist meðal annars á
mótun hennar, innihaldi, sann-
færingarkrafti og afli, eða hlut-
falli þróttar þeirra, sem við eigast.
Stefnumál, sem borið er fram til
sigurs, þarf að vera grundvallað,
aðlagað og samræmt breytingum
samfélagsins á löngum tíma. Ef
ekki, þá sest leiðinn að og fylgið
gisnar.
Nú um sinn hefur verið hljóðar
en áður um málefni sveitarfélag-
anna. Menn minnast eigi að síður
illvígrar kosningabaráttu og síðar
samninga stjórnmálaflokkanna á
hverjum stað. Stundum var þar
stundaður hráskinnaleikur þar
sem fórnarlömb voru stundum
starfsmenn sveitarstjórnanna,
sveitar- og bæjarstjórar.
í sveitarstjórnarkosningunum
seinustu varð að venju mikil, sum-
ir segja óvenjumikil, umbylting
við uppstillingu og síðar kosningu.
Nýtt fólk tók pólitíska forystu
víða um land. Að sjálfsögðu var
breytinga þörf. Sveitarstjórnar-
mál eru, eins og flestallir vita,
þreytandi, langir fundir, deilur og
ónæði. Menn endast því illa við
þau störf. Á hitt ber og að líta, að
sveitarstjórnarmál eru vandasöm
og mikillar kunnáttu þörf, ekki að-
eins i ákvörðunum, heldur einnig í
því, sem mestu máli skiptir, að
gera stefnu að skynsamlegri fram-
kvæmd. Reglur lýðræðisins leiða
af sér breytingar. Venjur stjórn-
málabaráttunnar ásamt tíðarand-
anum gera veltuna hraðari en ella.
Fjögur ár eru í það stystur tími
fyrir nýjan meirihluta í sveitar-
stjórn að koma í framkvæmd nýj-
um stefnumálum og allt of stuttur
fyrir hugsjón að kvikna, nærast,
festa rætur og blómstra. Stefna
stjórnmálaflokka og framfaramál
byggðanna ættu í megindráttum
að fara saman, en gera það ekki
endilega i reynd, þegar til lengri
tíma er litið.
Starfslið sveitarfélaganna er
kjölfesta þeirra, mismikil eftir
staðháttum, og hvernig málum
hefur verið komið fyrir. Orð heyr-
ast falla um að moka þurfi kjöl-
festunni til eða frá, hvaða áhrif
sem það kann að hafa. Ekki skal
getum leitt að því, hvort þessi-
skoðun eigi sér meira fylgi en sú
að pólitfska forystan sé færð til.
Hér var rætt um vandasöm
verkefni hinnar kjörnu forystu,
sem ber ábyrgð á að koma fram
meginstefnumálum. En að hinu
leytinu eru það starfsmenn sveit-
arstjórnanna, sem þurfa að hrinda
stjórnmálaákvörðunum í fram-
kvæmd. Ekki er ólíklegt, að það
séu einmitt fagmennirnir,
starfsmenn sveitarstjórnanna,
sem leggja þá stjórnsýslugrein
fyrir sig, sem mest áhrif geta haft
til að bera fram til sigurs framtíð-
arvelferð sveitarstjórnanna sem
heildar, með atbeina stjórnmála-
mannanna. Sumir ætla að þessu sé
öfugt farið.
f kjölfar sveitarstjórnarkosn-
inganna 1982 bólgnuðu starfsaug-
lýsingar dagblaðanna af lausum
bæjar- og sveitarstjórastöðum.
Áður en langt líður munu slíkar
auglýsingar birtast enn á ný og
mun svo halda áfram. Að vísu sýn-
ist einhver misbrestur vera á því,
að slíkar stöður séu auglýstar og
kosið i embættin í stað þess að
ráða í þau, eins og eðlilegra virðist
að gera samkvæmt sveitarstjórn-
arlögum*.
Umbyltingin í stétt bæjar- og
sveitarstjóra er með svo skjótum
hætti, að ólíklegt er, að takist á
skömmum tíma að afla nægilega
margra fagmanna á þessu sviði,
þannig að velferð sveitarfélag-
anna sé þjónað, eða þeirra sem i
byggðunum búa.
Eftir kosningarnar tóku margir
kunnáttusamir og reyndir sveitar-
stjórnarmenn „það rólega", „í
faðmi fjölskyldunnar", „hugsuðu
sinn gang“ og „hvildu sig“ eftir
erfiði liðinna ára, svo vitnað sé til
orða sem eftir þeim voru höfð, og
var þá ekki minnst á næstliðið
áfall. Sennilega líta þeir með hlýju
aftur til þeirrar byggðar, þar sem
þeir og fjölskyldur þeirra höfðu
búið og starfað. Kannski höfðu
þeir þá ósk mesta að fá aðra
ámóta stöðu í liýrri byggð, þar
sem þeir og fjölskyldur þeirra
gætu á ný knýtt vináttubönd um
fjögurra ára skeið. Kannski skem-
ur, jafnvel lengur.
Hér var ekki ætlunin að hefja
umræðu um mannúðarstefnu, að-
eins það sem snertir beina fram-
tíðarhagsmuni sveitarfélaganna,
einstakra og sem heildar. Hér er
þeirri skoðun haldið fram, að
framtíð sveitarfélaganna byggist
á hinu hæfasta liði; annars vegar,
að til hinnar pólitísku forystu og
hinsvegar, að í starfsliðið veljist
hið hæfasta fólk. Þetta er sjálf-
sagður hlutur. Hitt er öllu erfið-
ara að tryggja eðlilegt samstarf
þessara tveggja lima á einni og
sömu skepnunni.
Á undanförnum árum hefur
nokkuð áunnist í þjálfun manna í
sveitarstjórnarstörfum. Enn hef-
ur þó engin bein skólun mótast
enda dýrt, þegar skammur ráðn-
ingartími er hafður i huga.
Eins og áður sagði, eru sveitar-
stjórnarstörf erfið og flókin. Með
skipulagi má þó 'gera þau léttari
og markvissari, þannig að hreyf-
anleiki í sveitarstjórnarfram-
kvæmdum vaxi og pólitískum bar-
áttumálum og stefnu verði fyrr
komið í verk, án þess þó að ofsiglt
sé.
Það, sem hér hefur verið rætt,
leiðir til þeirrar niðurstöðu, að
uppistaða sveitarfélaganna séu
trúnaðarmenn, atvinnumenn, sem
leggi sveitarstjórnarmál fyrir sig
sem ævistarf og köllun. Auk
venjulegra sveitarstjórnarmála,
sem krefjast mikillar þekkingar,
samskipta við ríkisvaldið og
„sjóðakerfið", sem líka krefst
reynslu, hæfileika og mannþekk-
ingar.
Samskiptin við stjórnmála-
mennina og hina almennu borgara
(sem stjórnmálamennirnir eru
stundum afbrýðisamir yfir) eru
afar þýðingarmikil. Við getum
rifjað upp í huga okkar dæmi um
það, hvernig starfsmennirnir
hafa, fyrir tilviljun, jafnvel
klaufaskap, dregist inn í pólitíska
bardaga án þess að ugga að sér.
Bæjar- og sveitarstjórar skipt-
ast í ýmsa hópa, t.d.:
a. Þeir, sem leggja stjórnmál fyrir
sig, bjóða sig fram í sveitarstjórn-
arkosningum. Þeir eiga sér póli-
Eggert Ásgeirsson
„Ef auðnast að koma
upp nægilega stóru sér-
hæfðu liði starfsmanna
sveitarfélaga, sem
leggja sveitarstjórnar-
störf fyrir sig sem ævi-
starf, má ætla að sam-
skipti ríkis og sveitar-
stjórna færist í jafnræð-
isátt, þar sem aflsmunar
gætir ekki.“
tísk markmið og stuðningsmenn.
Þeir standa og falla með hinni
pólitísku stefnu sem þeir hafa kos-
ið sér. Ef þeir tapa, má ætla, að
þeir falli á bak aftur f faðm síns
stjórnmálaflokks og skoðana-
bræðra.
b. Þeir, sem hafa kvatt fyrri
stjórnmálastefnu en taka ekki
lengur þátt í stjórnmálum. Fyrir
kemur, að þeir séu óviljandi
tengdir stjórnmálaflokkum og
verði grunsamlegir í einhverra
augum. Þeir eru liklegast ráðnir
þar sem sterkur samsteypuflokkur
Htur þá vinsamlegu auga. Staða
þeirra er ótrygg.
c. Þeir, sem eru alveg ópólitískir
og gefa ekki upp stjórnmálaskoð-
anir. Þeir geta fallið í þá alkunnu
gildru, að „sá, sem ekki er með
mér, er á móti mér“. Þeir eru helst
ráðnir af samsteypustjórn.
Báðir flokkarnir b. og c. eiga
það sameiginlegt að falla milli
stóla, þegar meirihlutinn raskast.
í grannlöndum okkar eru mis-
munandi aðferðir við ráðningu
bæjar- og sveitarstjóra. Skulu
nefnd hér dæmi af handahófi:
— ríkisembættismenn
— ráðnir sem embættismenn
— kjörnir sem stjórnmálamenn
Allar þessar aðferðir eiga sitt-
hvað til síns máls og verður ekki
skýrt hér hvernig framkvæmdum
er háttað.
Aðstæður eru nokkuð sérkenni-
legar hér á landi vegna fámennis
sveitarfélaga, og ekki síður vegna
þess hve hefðir stjórnmálabarátt-
unnar og stjórnsýslunnar eru
skammar og illa rótfastar. Þá er
flokkspólitískt ofstæki og lang-
rækni á stundum svo mikil að ekki
tekst að vinna markvisst að því
sem kæmi sveitarfélögunum að
framtíðargagni.
Nauðsynlegt er að finna ein-
hverja iausn, þannig að framtíð-
arhagsmunum sveitarfélaganna sé
vel þjónað. Það verður ekki gert
nema með því að byggja markvisst
upp hæfan hóp starfsmanna, sem
ásamt stjórnmálamönnum ráða
við verkefni sveitarfélagsins. Það
gerist með faglegri ræktun mik-
ilvægrar stéttar. Að öðrum kosti
er hætt við, að sveitarstjórnar-
störf verði áfram stjórnmálalegur
tilraunavettvangur, án markvissr-
ar þróunar.
Niðurstöður máls míns eru
þessar.
— Samskipti ríkisvalds og
sveitarfélaga þurfa að vera
einfaldari i sniðum en þau
eru nú og verkaskipting ljós.
— Starfsmenn sveitarfélaga
þurfa að verða sérhæfðir at-
vinnumenn sem hafi þjálfun
í að koma í framkvæmd
stefnumálum þeirra stjórn-
málaflokka sem meirihluta
hafa á hverjum stað. Stjórn-
málaflokkunum er nauðsyn-
legt að hafa á að skipa hæf-
um starfsmönnum sem
tryggt geta farsæla fram-
kvæmd.
— Til þess að auðnist að fá til
starfa kunnáttusama at-
vinnumenn, er nauðsynlegt
að samræma ráðningarform
og réttindi þeirra og efla
starfsþjálfun. ,
— Meðan ekki er komið á fast-
mótuðum og samræmdum
reglum um ráðningarfyrir-
komulag, þarf að skipa þann-
ig málum, að tilfærsla
starfsmanna eftir kosningar
gerist á svo löngum tíma, að
ráðrúm gefist til að halda í
hæfa fagmenn og koma í veg
fyrir að þeir hrekist úr mik-
ilvægri starfsgrein sem hæf-
ir eru.
Ef auðnast að koma upp nægi-
lega stóru sérhæfðu liði starfs-
manna sveitarfélaga, sem leggja
sveitarstjórnarstörf fyrir sig sem
ævistarf, má ætla, að samskipti
ríkis og sveitarstjórna færist í
jafnræðisátt, þar sem aflsmunar
gætir ekki.
* 33. gr. sveiurstjórnarla^a nr. 58, 29. mars
1961: „BKjmratjórn reóur b*jarstjóra. Ráftn
ingartími hans skal vera hinn sami og kjörtíma
bil bæjarstjórna. Hafi ba'jarstjóri verid rádinn til
lengri tíma, skal þó hvorum adila heimilt ad
kjörtímabili loknu, aó ægja ráóningarsamningi
upp meó sex mánaóa fyrirvara.“ (Sambærilegt
ákvæói er um sveitarstjóra.)
Eggert Asgeirsson er skrifstofu-
stjóri Sambands ísl. rafveitna og
Sambands ísl. bitaveitna.
Hundamatsala
Nice, Frakklandi. 14. mai. AI*.
HINIR RÍKU í Cote D’Azure í
Nice, flykkjast nú með kjöltu-
rakka sína á nýjan rándýran mat-
sölustað, sem sérhæfir sig í dýrind-
is þriggja rétta máltíðum fyrir
hunda. Máltíðirnar kosta allt að
andvirði 15 dollara og eru fram-
reiddar á besta fáanlega postulíni.
Forréttirnir eru af ýmsum
gerðum, allt frá „blóðugum
hundi" til „gulrótarparadísar".
Einnig ýmsar gerðir hollenskra,
svissneskra og franskra osta.
Aðalréttirnir eru einnig fjöl-
breytilegir, niðursneiddur kalk-
únn með nýju „pasta", gufusoð-
inn silungur með hrísrgjónum,
gratíneraður fiskur með mjólk
og ferskum grænum baunum svo
eitthvað sé nefnt.
Hver hundur snæðir í einka-
bás og snýst einkaþjónn um
hvern og einn. Auk þess eru á
staðnum menntaðir hundatemj-
arar, megrunarsérfræðingar og
dýralæknar.
Tilboð sem verður ekki endurtekið
____________Gildir til 19. maí ’84.__
30% staðgreiðsluafsláttur
af öllum vörum verzlunarinnar
ATH:
Tilboðið verður
ekki endurtekið.
Síðasti dagur
19. maí.
OPIÐ:
alla daga frá kl. 9—6 laugard. 19.5 frá kl. 10—3 e.h.
K.M. Húsgögn
Langholtsvegur 111 — Símar 37010 — 37144 — Reykjavík.