Morgunblaðið - 23.05.1984, Blaðsíða 16

~Í6
MORGUNBLAÐIÐ, MIDVIKÚDAGUR 23. MAf 1984
„Ljóðið er í hverjum manni
en það vita ekki allir af því“
Gripið niður í samtalsgrein Matthíasar Johannessen um lárviðarskáldið Sir John Betjeman
Brezka lárviðarskáldiö Sir John Betjeman lézt í sumarbústað
sínum í Wales sl. laugardag, á 78. aldursári, eins og skýrt var frá í
Mbl. í gær. Sir John var heilsuveill síðustu æviárin og fékk alvarlegt
hjartaáfall í fyrra. Sir John er kunnasta og jafnframt ástsælasta
skáld Breta.
Sir John hóf nám í Oxford en lauk ekki prófi. Starfaöi hann síðan
við kennslu og hjá tryggingarfélagi, en lagði síðan blaðamennsku
fyrir sig, byrjaði sem kvikmyndagagnrýnandi hjá Evening Standard.
Var rekinn þaðan og fór þá yfir á Daily Herald og skrifaði um
bókmenntir. Einnig skrifaði hann um bækur í Daily Telegraph.
Á stríðsárunum var hann blaðafulltrúi í brezka sendiráðinu í
Dyflinni, starfaði síðar í flotamálaráðuneytinu og hjá British Counc-
il.
Upp úr stríðinu jókst skáldfrægð hans og árið 1948 vann hann til
Heinemann-verðlaunanna. Ljóðabækur hans voru á lista yfir tíu
söluhæstu bækur Bretlands upp úr því. Árið 1958 var gefið út
Ijóðasafn hans og eftirspurnin var slík að fjórða prentun var komin
í búðir fjórum vikum eftir að frumútgáfan kom út. Seldust þúsundir
eintaka á dag og fyrir bókina hlaut hann Duff Cooper-minningar-
verðlaunin.
Árið 1960 sæmdi Englandsdrottning hann CBE-orðunni og veitti
honum gullverðlaun sín fyrir skáldskap. Hann var sleginn til ridd-
ara 1969 og útnefning hans sem lárviðarskálds 1972 þótti sjálfsögð.
Sir John kom hingað til lands í byrjun árs 1970 og las hér úr
verkum sínum og hitti íslenzka skáldbræður sína að máli. í viðtals-
grein um Sir John í Morgunblaðinu 3. febrúar 1970, í tilefni af komu
skáldsins hingað, segir Matthías Johannessen m.a. um skáldið og
manninn:
Ég þarf ekki að taka fram að
auðvitað var þetta Sir John
Betjeman skáld og menningar-
frömuður sem sat þarna and-
spænis mér og reyndi að leysa
eins greiðlega úr spurningum
mínum og hann frekast gat á
þeim stutta tíma sem við höfðum
til umráða. Hann var nýkominn
úr heimsókn til Bessastaða, þar
sem hann skoðaði kirkjuna — og
hvernig var hægt að ætlast til að
hann yrði minna en klukkustund
lengur en gert hafði verið ráð
fyrir. Á Bessastöðum er ekki
komið að tómum kofunum, þegar
fornminjar eru annars vegar. Og
gömul hús cg fornminjar eru
ekki sérfag eða fræðigrein Sir
Johns, 1-Jtt hann hafi margt um
þau efni skrifað, heldur ástríða.
En hrifning hans kemur oft á
óvart. Hann sér hús eins og per-
sónur. Þegar hann gekk inn í há-
skólann sagði hann: „Þetta er
stórkostlegt, en fremur ógnvekj-
andi.“ Hann hreifst af gömlu
húsunum við Tjörnina, horfði
lengi á Glaumbæ. Reykjavíkur-
apótek hafði mikil áhrif á hann.
Og þarna sátum við nú og
spjölluðum um íslendingasögur,
þegar sendiherrann kom inn.
Skáldið var eitthvað að minnast
á það, að Islendingasögurnar
hefðu ekki sent hann hingað
norður, né neinn annar. „Það
neyddi mig enginn til að korna,"
sagði hann. „Ég kom af fúsum og
frjálsum vilja. Það er langt síðan
mig langaði til að koma. Og ég
vildi að ég fengi tækifæri til að
koma aftur."
Hann sagðist hafa verið í
skóla, þar sem William Morris
stundaði nám, „og við urðum að
lesa þýðingar hans á Islend-
ingasögunum, ásamt Homer. En
mér líkuðu ekki þýðingar Morris
af því mér fannst þær meira í
ætt við erfiðisvinnu en list. Ég
hef alltaf haft miklu meiri mæt-
ur á sögum H.C. Andersens,
þessum einföldu ljóðrænu frá-
sögnum hans. Auk þess var sá
sem kenndi okkur íslendingasög-
urnar óskaplega leiðinlegur og
það hafði sín áhrif. Ég nefni ekki
nafn hans, því að ég gæti vel trú-
að honum til að vera enn á lífi.
En ég hef alltaf haft mætur á
Morris af sömu ástæðum og ég
hef verið veikur fyrir Viktoríu-
tímabilinu. Mér hefur alltaf þótt
hann gera skemmtilegt veggfóð-
ur, teppi, útsaum og glerglugga
og haft áhuga á skreytingum
hans. En þýðingarnar verkuðu á
mig eins og hann sagði við sjálf-
an sig: Nú er best að hvíla sig frá
skreytingum og útsaumi — og
þýða íslendingasögur í 20 mínút-
ur!
Mér geðjast nú betur að þess-
Sir John Betjeman
um þýðingum hans en þegar ég
var ungur. Ástæðan er sú að þær
eru ekki á ensku. Og samt eru
þær enska."
★
Síðar í greininni segir Matthí-
as:
Mér varð minnisstætt það sem
Sir John hafði sagt um flugvéla-
hávaðann. Hann er kannski vikt-
oríanskur í viðhorfi til margra
hluta, en hann er ekki síður nú-
tíma maður en önnur merk ljóð-
skáld þessarar aldar, þótt ein-
hverjir hafi vlst reynt að koma
því orði á að hann sé gamaldags
og ljóð hans jafnvel yfirborðsleg
— og þá helzt vegna þess að þau
eru skemmtileg eins og maðurinn
sjálfur. Allt sem er skemmtilegt
er eitur í beinum fólks af vissri
tegund.
En á bak við þessa einstæðu
kímni er djúp alvara, jafnvel
þunglyndi, og a.m.k. þrá eftir
glataðri æsku. Þeir sem heyrðu
hann lesa upp í Árnagarði minn-
ast þess kannski, að hann gat
þess mjög gaumgæfilega, áður en
hann las ljóð sitt um Miss Joan
Hunter Dunn sem var að sögn
hans „eins og túlípani" og vann
með honum á stríðsárunum í
upplýsingamálaráðuneytinu af
öllum stöðum — að hann hefði
EINOKUN AFLÉTT
eftir Friðrik
Sophusson
Þau tíðindi hafa gerzt, að einok-
un Grænmetisverzlunar landbún-
aðarins á innflutningi á kartöflur
hefur verið brotin á bak aftur.
Þótt Neytendasamtökin, samtök
kaupmanna, innflytjendur, Hús-
mæðrafélag Reykjavíkur, Mann-
eldisfélagið og fleiri samtök hafi
átt stóran þátt í lokaslagnum má
segja, að þjóðin öll hafi sameinazt
í baráttunni við þau viðskipta-
nátttröll, sem enn hafa ekki dagað
uppi.
Þegar landbúnaðarráðherra gaf
nokkrum innflytjendum tíma-
bundið leyfi til að flytja inn kart-
öflur var stigið skref, sem markar
tímamót. Á Alþingi hafa stjórnar-
flokkarnir lýst því yfir að þeir séu
„sammála um að rækileg endur-
skoðun fari fram á sölumálum
Iandbúnaðarins, þar sem einokun
verði aflétt, enda er t.d. nú þegar
búið að taka ákvörðun um að fleiri
en Grænmetisverzlun landbúnað-
arins fái að flytja inn kartöflur."
Forsætisráðherra lýsti því yfir
á fundi í rotaryklúbb hér í borg, að
innflutningsleyfi yrði veitt fleir-
um en Grænmetisverzlun land-
búnaðarins. Landbúnaðarráð-
herra, sem fer með þessi mál og
hefur einkarétt á innflutningi
kartaflna og nýs grænmetis skv.
34. gr. Framleiðsluráðs landbún-
aðarins, varð þó að bíða í meira en
viku eftir að Framleiðsluráði
landbúnaðarins þóknaðist að
funda um málið, því að skv. 3. gr.
sömu laga skal leita álits og til
lagna Framleiðsluráðs áður en
ákvarðanir eru teknar um inn-
flutning garðávaxta! Loks þegar
ráðið kom saman hafði það engar
tillögur að gera.
Á síðustu þingum hafa verið
flutt frumvörp sem gert hafa ráð
fyrir breytingum á viðskiptahátt-
um með garðávexti og grænmeti.
Nýjasta frumvarpið var frumvarp
Eiðs Guðnasonar o.fl., en það er
samið með hliðsjón af frumvörp-
um, sem annars vegar Vilmundur
Gylfason o.fl. alþýðuflokksmenn
fluttu og hins vegar Friðrik Soph-
usson o.fl. sjálfstæðismenn eins og
segir í greinargerðinni. Frumvarp
Eiðs Guðnasonar var sent ríkis-
stjórninni með þeim rökstuðningi,
að rækileg endurskoðun, sem nú
stendur yfir, afnemi einokun.
Frumvarp sjálfstæðismanna,
sem Albert Guðmundsson og
Steinþór Gestsson fluttu ásamt
Friðrik Sophusson
mér, var ekki endurflutt á þessu
þingi. Þótt allir þingmenn Sjálf-
stæðisflokksins hafi lýst stuðningi
við frumvarpið, sem gerir ráð
eitt sinn verið ungur og grannur.
Og jafnvel haft hár á höfðinu!
Þegar hann sagði þetta, breyttist
fyndnin einhvern veginn í trega
yfir horfinni æsku. Þessi tregi
kom einnig vel fram í öðru ljóði
sem hann las í Árnagarði, Beside
the Seaside — um Jennifer —
sem var falleg í fyrra. Ekki leng-
ur. Samt er hún Jennifer. Brosleg
Jennifer.
Kímnin er ekki annað en gár-
urnar á yfirborði ljóðsins. Þær
koma í veg fyrir að það sjái alltaf
til botns:
For I am bald and old and
green, segir hann í einu af fyndn-
ustu ljóðum sínum, The Olympic
Girl. Þar horfir þessi valkyrja
niður á skáldið og hann óttast
ekkert fremur en hún hrifsi hann
í faðm sér, þessi ímynd kvenlegs
styrkleika. Fair tigress of the
tennis courts, segir hann í The
Olympic Girl, en Miss Joan
Hunter Dunn hafði einmitt verið
með „tennis-girl’s hand!“ Sagt
hefur verið að Sir John hafi af
einhverjum dularfullum sál-
fræðilegum ástæðum þörf fyrir
að lýsa sjálfum sér „sem sigruð-
um aðdáanda stórra tennisleik-
andi kvenna og þrái að kremjast
í vöðvamiklum örmum þeirra". í
einu ljóðinu er slíkum kven-
manni jafnvel líkt við fjall.
Ég veit ekki hvort nokkurt
samband er á milli þessarar að-
dáunar á vöðvamiklu kvenfólki,
sem minnir á fjöll, og þess hvern-
ig hann hóf lestur sinn í Árna-
garði: Hann gat þess að sér þætti
leiðinlegt að halda áheyrendum
sínum inni í svo fögru veðri og
sagði um leið og hann benti á
Esjuna sem blasti við í allri sinni
látlausu tign; að nær væri að all-
ir horfðu út um gluggann og dáð-
ust að útsýninu.
En hann komst ekki upp með
það sem betur fer að beina at-
hyglinni út um gluggann og eng-
inn vildi þá stundina skipta á
Esjunni og upplestri Sir Johns.
★
í samtali okkar í sendiherra-
bústaðnum barst talið auðvitað
að Auden. Þá heyrði ég ekki bet-
ur en hann segðist alltaf hafa öf-
undað Auden fyrir að hafa látið
skáldskapinn sitja í fyrirrúmi,
laus við að sjá fjölskyldu far-
borða. Hann hefði öfundað Aud-
en af einbeitni hans „en ég hef
alltaf verið upp á „lystisemdirn-
ar“.“ Sir John hefur lengst af
orðið að skrifa greinar í blöð til
að geta dregið fram lífið. „Ég hef
aldrei viljað gera neitt annað en
yrkja, en til þess hef ég orðið að
vinna fyrir mér með öðru móti.“
í samtali við Halldór Laxness
minntist Sir John á þetta; að
hann orti sér til gleði og hugar-
hægðar, sem er víst ekki í tízku
lengur. En ynni fyrir sér með því
að skrifa greinar, halda fyrir-
lestra og koma fram í sjónvarpi.
fyrir auknu frjálsræði í innflutn-
ingi, var talið rétt að láta málið
fylgja öðrum æskilegum breyt-
ingartillögum á framleiðsluráðs-
lögunum. Þar er ærið verk að
vinna og vonandi lýkur því næsta
haust.
Framleiðsluráðslögin verða því
til umræðu á næsta þingi og verð-
ur að gera ráð fyrir að með þeim
breytingum, sem ráðgerðar eru,
rofi verulega til í viðskiptaháttum
með landbúnaðarvörur. Engum
ætti að vera meira kappsmál að
breyta lögunum í frjálsræðisátt en
bændum, því að úrelt vinnubrögð
fyrirtækja og stofnana, sem rekin
eru í nafni landbúnaðarins, koma
óorði á alla stéttina. Á forneskju-
legum vinnubrögðum hafa allir
tapað nema SÍS, sem hirt hefur
umboðslaunin sín án fyrirhafnar
og ábyrgðar. Sú staðreynd hlýtur
að vera umhugsunarefni fyrir
bændur.
Friðrik Sophusson er þingmaður
Reykvíkinga og varaformaður
Sjálfstæðisflokksins.