Morgunblaðið - 09.09.1984, Blaðsíða 30

30
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 9. SEPTEMBER 1984
FRJÁLS ÁLAGNING OG FRJÁLSIR VEXTIR ...
... hvers veena
ekki frjálsan
gjaldeyrismarka ð ?
Rœtt við Jón Ingvarsson, stjórnarformann
Sölumiðstöðvar hraðfrystihúsanna
Á aðalfundi Sölumiðstöðvar hraðfrystihúsanna í maímánuði sl.
var Jón Ingvarsson kjörinn formaður stjórnar Sölumiðstöðvarinnar
og er hann yngsti maður, sem gegnt hefur því starfí.
Jón Ingvarsson er gjörkunnugur málefnum sjávarútvegs- og físk-
vinnslu og hefur, ásamt bróður sínum, Vilhjálmi, annazt daglegan
rekstur ísbjarnarins hf., sem er eitt stærsta útgerðar- og físk-
vinnslufyrirtæki á landinu og faðir þeirra bræðra, Ingvar Vilhjálms-
son, stofnaði.
Málefni útgerðar og fisk-
vinnslu hafa mjög verið til
umræðu á þessu sumri og
eru ýmsar blikur á lofti á
þeim vettvangi. Mikill
taprekstur er í útgerð og flestum greinum
fiskvinnslu. Ýmsir forsvarsmenn þessar-
ar atvinnugreinar telja gengisbreytingu
óhjákvæmilega en aðrir, að hún leysi eng-
an vanda. Spurningar hafa vaknað um
sjálfan grundvöll þessarar undirstöðu at-
vinnulífs landsmanna. Ástand og horfur
á mikilvægasta útflutningsmarkaði
okkar, Bandaríkjamarkaði, eru ískyggi-
legri en verið hefur um nokkurt skeið.
Miklar birgðir hafa safnazt upp þar vest-
ra, jafnvel sex til sjö mánaða birgðir og
einhver lækkun hefur orðið á þorskblokk,
þótt verðið á þorskflökum haldist enn.
Morgunblaðið hefur átt viðtal við Jón
Ingvarsson, sem hér fer á eftir og beind-
ist fyrsta spurningin að markaðsmálum í
Bandaríkjunum.
Minnkandi hlutfall ímarkaði
— Það er okkur áhyggjuefni, hve staða
okkar á Bandaríkjamarkaði hefur stöðugt
þrengzt að undanförnu. Hlutdeild íslend-
inga í þorskflakamarkaðnum hefur
minnkað á nokkrum árum úr 50% í 26%.
Ástæður þess eru fyrst og fremst hinn
stóraukni þorskafli Kanadamanna á
sama tíma og þorskafli íslendinga hefur
dregizt verulega saman. í annan stað hef-
ur kanadískur sjávarútvegur notið stór-
felldra ríkisstvrkja, og hefur af þeim sök-
um geta boðið fiskinn á lægra verði. í
þriðja lagi er samkeppnisstaða Kanada-
manna sterkari en okkar af landfræði-
legum ástæðum. Við þetta bætist, að
vegna sterkrar stöðu dollarans, hefur
framboð á fiski frá ýmsum öðrum, t.d.
Norðmönnum, Dönum og Færeyingum
aukizt verulega í Bandaríkjunum. Þessi
þróun hefur því miður dregið úr svigrúmi
til aukinnar sölu á þorskflökum og þorsk-
blokk í Bandaríkjunum.
— Er verðlagsstefna okkar vestra röng?
— Verðmunur á íslenzkum og
kanadískum þorskflökum er allt að
40—50 cent á pund, og það byggist eink-
um á því, að kaupendurnir telja íslenzku
þorskflökin betri að gæðum. Til þess að
ná umtalsverðri söluaukningu, þyrfti
sennilega að lækka verðið verulega og
jafnvel allt niður í verð helztu keppinauta
okkar. Sú söluaukning væri að mínu mati
of dýru verði keypt, auk þess sem við-
brögð keppinauta okkar yrðu sennilega
samsvarandi verðlækkun. Að því, er ég
fæ bezt séð, hefur verðstefna íslenzku út-
flutningssamtakanna því verið rétt í öll-
um megin atriðum. Það, sem að mínum
dómi skiptir mestu, er að gera betur en
keppinautar okkar í vörugæðum og vöru-
vöndum.
Ferskur fískur
— Er hugsanlegt að markaður fyrir fryst-
an fisk fari minnkandi en vaxandi fyrir
ferskan fisk?
— Ég held, að neyzla á fiski í Banda-
ríkjunum hafi verið nokkuð svipuð í all-
mörg ár. Hún nemur nú um 12—13 pund-
um á mann á ári. Sá markaður, sem við
höfum lagt mesta áherzlu á vestra er
hinn svonefndi stofnanamarkaður og ég
held, að hann muni áfram sækjast eftir
frystum fiski, en markaður fyrir ferskan
fisk er fyrst og fremst hjá dýrum veit-
ingahúsum og stórmörkuðum.
— Getum við aukið útflutning á ferskum
físki til Bandaríkjanna?
— Útflutningur á ferskum fiski til
Bandaríkjanna er óframkvæmanlegur
nema í fíugvélum og þá í formi flaka.
Sölumiðstöðin hóf tilraunir með útflutn-
ing á ferskum fiskflökum vestur um haf í
heilum flugvélaförmum 1981. Þessi út-
flutningur gekk sæmilega, og voru flutt
út árin 1982 og 1983 samtals um 2000
tonn. En vegna stöðugrar hækkunar doll-
ars gagnvart gjaldmiðlum Evrópu, jókst
að sama skapi eftirspurnin á flugfragt
frá Evrópu til Bandaríkjanna og flutn-
ingsgjöldin hækkuðu geysimikið, auk
þess sem mjög erfitt reyndist að fá flug-
vélar yfir höfuð. Þetta hefur leitt til þess,
að mjög hefur dregið úr þessum útflutn-
ingi. Ef aðstæður breytast okkur í hag og
flutningsgjöldin lækka, þá virðist ekkert
vera því til fyrirstöðu, að þetta geti orðið
álitlegur kostur.
— Hvaða áhrif hefur þessi þrengri staða
á markaðnum haft á verðlagið?
— Verð á þorskflökum hefur að mestu
haldist. öðru máli gegnir um þorskblokk.
Hún hefur lækkað á tæpu ári úr $1.18 á
pund í 95—98 cent. Vonandi er kominn
botninn í þorskblokkarverðið, því ef það
heldur áfram að lækka, er hætt við að
flökin lækki einnig.
— Hefur birgðasöfnunin í Bandaríkjun-
um og staðan þar leitt til aukinnar áherzlu á
aðra markaði?
— Þorskframleiðslunni hefur að
nokkru leyti verið beint á Bretlands-
markað tímabundið til þess að draga úr
birgðum vestra. Ef ekkert hefði verið gert
í þeim efnum, er hætt við, að birgðir
hefðu orðið allt of miklar um næstu ára-
mót í upphafi þorskvertíðar. Því var að
okkar dómi ekki um annað að ræða en að
beina þorskframleiðslunni að hluta til
Bretlands, þótt verðið væri mun lægra.
— Hvað munar það miklu?
— Ætli það sé ekki um 50% hærra í
Bandaríkjunum.
— Hvað um aðra markaði í Evrópu en
Bretland?
— Það er ekki mikill markaður fyrir
fryst þorskflök annars staðar en í Bret-
landi. Hins vegar hefur töluvert verið
flutt út af þorskblokk til ýmissa Evrópu-
landa auk Bretlands, t.d. Frakklands og
Þýzkalands. Sá þorskur, sem þær þjóðir
neyta er annaðhvort ferskur eða fiskrétt-
ir unnir úr blokk.
— En hvað um ferskfiskmarkaði í þessum
löndum?
— Þeir hafa verið stundaðir, fyrst og
fremst af togurum en fiskur hefur einnig
verið sendir í gámum.
Togararnir eru staðreynd
og skuldirnar líka
— Hver eru áhrifín hér heima vegna
þessarar markaðsþróunar erlendis?
— Hún eykur óhjákvæmilega á þá erf-
iðleika, sem íslenzkur sjávarútvegur á nú
við að stríða.
— Af hverju eru þessir erfíðleikar
sprottnir að þínum dómi?
— Rekstrarvandinn í sjávarútvegi er
margþættur og á sér langa sögu. Auðvit-
að ber hæst aflasamdrátt sl. tveggja ára,
svo og versnandi markaðsstöðu, en auk
þess hefur hækkun olíukostnaðar, hár
fjármagnskostnaður og óðaverðbólga
leikið sjávarútveginn grátt. Einnig á hin
mikla fjárfesting í fiskiskipaflotanum sl.
5—6 ár sinn þátt í þessum erfiðleikum.
— Ertu sammála þvi, að hægt sé að
fækka verulega í togaraflotanum?
— Miðað við það aflamagn, sem nú er
talið skynsamlegt að veiða er flotinn auð-
vitað of stór. Að hve miklu leyti hægt er
að kenna of stórum togaraflota aflasam-
dráttinn, liggur ekki fyrir. Skilyrðin í
sjónum umhverfis landið, svo sem hita-
stig sjávar og fæðumagn hljóta einnig að
hafa afgerandi áhrif.
Fækkun í togaraflotanum er auðvitað
mjög flókið og viðkvæmt mál og engin
viðunandi lausn í augsýn.
Þjóðfélagið hefur alltaf gert miklar
kröfur til sjávarútvegs, enda sótt til hans
að miklu leyti lífskjör sín. Þessar síauknu
kröfur eiga sinn þátt í því, hvað óvarlega
hefur verið fjárfest í togurum hin síðari
ár án þess að dæmið hafi verið hugsað til
enda. Stjórnvöld hafa jafnvel gengið svo
langt, að sumir fengu allt að 100% lán til
kaupa á togurum.
Þegar spurt er um, hvort hægt sé að
fækka togurum, verða menn að hafa í
huga, að togararnir eru staðreynd, og
skuldirnar, sem á þeim hvíla eru líka
staðreynd, og ef útgerð þeirra stendur
ekki undir þeim, lenda þær að mestu leyti
á þjóðfélaginu.
— Skuldirnar eru til staðar vegna togara-
kaupanna, en hvað um að selja skipin?
— Það kann að vera skynsamlegt að
selja óhentugustu og dýrustu skipin úr
landi, ef kaupendur á annað borð finnast.
— Sumir eru þeirrar skoðunar, að togar-
ar séu orðnir úrelt veiðitæki frá Reykjavík.
Hvað segir þú um það?
— Aðstaða til útgerðar togara frá
Reykjavík hefur að sjálfsögðu versnað
eins og annars staðar. Fengsælustu
þorskmiðin eru úti fyrir Vestfjörðum.
Eftir því sem olían hefur hækkað í verði,
hefur óhagkvæmni við að stunda fjarlæg-
ari mið vaxið. M.a. af þeirri ástæðu hafa
Reykjavíkurtogararnir sótt meira á
karfamiðin hér syðra. Ég tel að togaraút-
gerð frá Reykjavík eigi fullan rétt á sér.
— Hvað er mikið vit í togaraútgerð yfír-
leitt miðað við olíu- og fjárfestingarkostnað?
— Auðvitað er ekkert vit í togaraút-
gerð miðað við þær rekstrarforsendur,
sem hún býr við í dag, en hins vegar er
hætt við, að þjóðfélagið þyldi ekki þá
lífskjaraskerðingu, sem því fylgdi, ef tog-
araútgerð yrði lögð niður á íslandi.
Fáránjegt að reka útgerð og
fískvinnslu með tapi
— Hver er kjarninn í erfiðleikum físk-
vinnslu að þínum dómi?
— Tekjur fiskvinnslunnar ráðast af
verði á erlendum mörkuðum, því gengi,
sem stjórnvöld ákveða svo og kostnaðar-
þróun innanlands. Eins og allir vita, ræð-
ur fiskvinnslan aðeins að takmörkuðu
leyti markaðsverðum, og hún getur held-
ur ekki velt innlendum kostnaðarhækk-
unum út í verðlagið. Þess vegna hafa
stjórnvöld yfirleitt farið þá leið, að bæta
fiskvinnslunni þann útgjaldaauka, sem
leitt hefur af innlendum kostnaðarhækk-
unum svo og tekjumissi vegna lækkunar
á erlendum markaðsverðum með því að
fella gengi krónunnar og auka með þeim
hætti tekjur fiskvinnslunnar.
f rúmt ár hafa tekjur fiskvinnslunnar
svo til staðið í stað þrátt fyrir um 11%
lækkun krónu gagnvart dollar, því krón-
an hefur jafnvel hækkað gagnvart flest-
um Evrópumyntum, auk þess sem mark-
aðsverð hafa lækkað nokkuð og birgða-
staða þyngst. Á hinn bóginn hefur allur
tilkostnaður hækkað stórlega, og er nú
svo komið, að frystingin er rekin með
10-12% halla.
— Er gengisbreyting nauðsynleg?
— Gengisfelling ein sér held ég að
leysi engan vanda til frambúðar, ekki sízt
í ljósi þeirrar óðaverðbólgu, sem jafnan
hefur fylgt stöðugum gengisfellingum. En