Morgunblaðið - 24.10.1984, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 24. OKTÓBER 1984
Geir Hallgrímsson í ræðu á allsherjarþingimi:
Athafnir í stað orða
hiá Sameinuðu þjóðunum
Geir HaUgrínusson flytur ræóu í þingsal Sameinuðu þjóðanna í New York
Geir Hallgrímsson, utanríkisráðherra,
flutti raeðu á allsherjarþingi Sameinuðu
þjóðanna mánudaginn 24. september síð-
astliðinn. Morgunblaðið birtir hana nú á
degi Sameinuðu þjóðanna. í upphafí máls
síns árnaði hann forseta þessa 39. allsherj-
arþings heilla í störfum og bauð Brunei
Darussalam velkomið sem 159. aðildarríki
SÞ en síðan sagði utanríkisráðherra.
Allsherjarþing Sameinuðu þjóðanna
gæti verið mikilvægasta samkoma í
heimi. Allsherjarþingið er einstæður
vettvangur, þar sem fulltrúar ólíkra
ríkja skiptast á skoðunum um hin fjöl-
breyttustu mál.
En hversu vel gengur okkur að hag-
nýta þennan vettvang, þessa einstæðu
samkomu, til þess að treysta framgang
grundvallarhugsjóna okkar um frið, far-
sæld og mannréttindi, sem staðfestar
voru í stofnskrá Sameinuðu þjóðanna?
Hvernig hefur okkur miðað að móta þá
heimsmynd, sem þjóðirnar hafa svo lengi
þráð en verið synjað um á þessari 20. öld
tveggja heimsstyrjalda og nær óteljandi
annarra vopnaðra átaka?
Nálgumst við markmið okkar eða er-
um við að fjarlægjast þau?
í lok síðasta árs, er 38. allsherjarþing-
ið hafði fjallað um heimsmálin um
þriggja mánaða skeið, iýsti hinn virti
forveri yðar, Illueca forseti Panama,
stöðu mála og sagði, að þingið hefði verið
„spegilmynd af því alvarlega hættu-
ástandi, sem mannkynið stendur and-
spænis í heimi nútímans". Fátt jákvætt
virðist hafa gerst síðan þessi orð voru
sögð. Sumir myndu jafnvel freistast til
þess að segja, að okkur hefði fremur bor-
ið enn lengra af leið. Á þessum fyrsta
degi almennrar umræðu nýs allsherjar-
þings virðist því viðeigandi að varpa
fram spurningum eins og: Hvert stefnum
við? Hverju er líklegt að þetta þing fái
áorkað? Mun þingið yfirleitt ná nokkrum
raunhæfum árangri?
í merku viðtali nýlega sagði hinn
reyndi og virti fyrrum fastafulltrúi
Singapore, T.T.B. Koh, er var forseti haf-
réttarráðstefnu Sameinuðu þjóðanna:
„Hjá Sameinuðu þjóðunum stendur allt
fast.“ Verður þetta svo einnig þá mánuði
sem nú fara í hönd, eða jafnvel næstu
árin?
Á það fyrir okkur að liggja að bregðast
við miklum fjölda mikilvægra mála á
dagskrá þessa allsherjarþings með því að
sveipa þau fögrum orðum eða drekkja
þeim í mótsagnakenndum eða óraunhæf-
um ályktunum — og gleyma þeim síðan
þar til annað jafn árangurslítið þing
hefst?
Ætlum við nú, eins og í fyrra og svipað
og á þinginu þar áður, að samþykkja 63
ályktanir um afvopnunarmál án raun-
verulegrar viðleitni til að jafna ágrein-
ing okkar á milli eða benda á leiðir út úr
núverandi sjálfheldu?
Verði þessi raunin, herra forseti, þá
horfir ekki vel um þetta þinghald.
í mjög athyglisverðri skýrslu um nú-
verandi stöðu alþjóðamála minnist Perez
de Cuéllar aðalframkvæmdastjóri Sam-
einuðu þjóðanna á „ríkjandi tilhneigingu
til að sneiða hjá meiriháttar vandamál-
um, sem þegar til lengdar lætur er lík-
legt til að valda auknum vonbrigðum og
biturleika". Hann bendir einnig á þá
„tregðu sem virðist koma I veg fyrir það
átak sem þarf til þess að nýta alþjóða-
stofnanir á árangursríkan hátt“.
í upphafi þessa 39. allsherjarþings
Sameinuðu þjóðanna hvetur ástandið
víða um heim vissulega til þess að farnar
verði nýjar leiðir til að ná raunveru-
legum árangri. Athafnir verða að koma í
stað orða; raunhæfar samningaviðræður
í stað innantómra ályktana. Öll ríki ættu
að leggja fram sinn skerf, ekki háð stærð
þeirra heldur getu til að vinna af heilind-
um að framgangi mála. Þetta allsherjar-
þing, þar sem svo margir áhrifamiklir
stjórnmálaleiðtogar verða saman komn-
ir, býður upp á tækifæri til þess að koma
málum á skrið á ný.
Við skulum öll af fremsta megni leggja
lið endurnýjuðu raunhæfu átaki til þess
að leysa einhver þeirra miklu vandamála
sem herja á þjóðir okkar og heiminn all-
an.
Framlag Norðurlanda
Norðurlöndin fimm — Danmörk,
Finnland, fsland, Noregur og Svíþjóð —
voru ekki alltaf friðsæl fyrr á öldum en
hafa nú um langt skeið notið ávinnings
af náinni samvinnu á fjölmörgum svið-
um. Lifnaðarhættir og daglegt líf í þess-
um heimshluta endurspeglar þróun, sem
kætni öllum þeim til góða, er fylgdu
sömu braut.
Fundarhamarinn, sem þér, herra for-
seti, notið við stjórn þessa þings þjóð-
anna, gerður af íslenskum myndhöggv-
ara, Ásmundi Sveinssyni, er táknrænn
fyrir þá þróun, sem orðið hefur í gegnum
aldirnar meðal Norðurlandabúa. Ham-
arshöfuðið sýnir viking biðja fyrir friði.
Norðurlandabúar, sem fyrrum herjuðu
innbyrðis og á aðrar þjóðir, lifa nú í friði
og vilja deila með öðrum lífsháttum, sem
rekja rætur sínar til hinna háleitu hug-
sjóna, er við öll, aðilar að stofnskrá Sam-
einuðu þjóðanna, höfum lýst yfir að séu
markmið okkar.
Núverandi ástand heimsmála og ýmis
helstu dagskrármál þessa allsherjar-
þings voru til umræðu á venjubundnum
fundi utanríkisráðherra Norðurlanda I
Reykjavík fyrr í þessum mánuði.
Fréttatilkynningu, þar sem skoðanir
ráðherranna á málum þessum koma
fram, hefur verið dreift til allra fasta-
nefnda hjá Sameinuðu þjóðunum og til
aðalframkvæmdastjóra samtakanna.
Ráðherrarnir staðfestu á ný öflugan
stuðning Norðurlandanna við Sameinuðu
þjóðirnar. Þeir lögðu áherslu á mikil-
vægt hlutverk Sameinuðu þjóðanna við
varðveislu friðar og nauðsyn þess að efla
mátt samtakanna á hættu- og styrjald-
artímum. Þeir ítrekuðu fyrri yfirlýsingar
um nauðsyn virðingar fyrir grundvall-
arreglum þjóðarréttar, eins og þeim er
lýst í stofnskrá Sameinuðu þjóðanna.
Þeir lögðu einnig áherslu á nauðsyn þess
að allar þjóðir gætu átt aðild að Samein-
uðu þjóðunum.
Nauðsyn afvopnunar
Það eru augljós sannindi að allar þjóð-
ir þrá frið. Fengi fólkið sjálft að ráða,
ætti því að vera unnt að tryggja friðinn.
En víða er valdið ekki i höndum fólksins.
Það sem við slíkar aðstæður veldur mest-
um áhyggjum er hið linnulausa vigbún-
aðarkapphlaup og sú mótsögn að eytt er
í vígbúnað einni billjón dollara á þessu
ári meðan mikill hluti mannkyns býr við
sult og seyru. Það er þvi hið brýnasta
mál, að stærstu vopnaveldin stórefli við-
leitni sína til þess að takmarka og fækka
venjulegum vopnum og kjarnorkuvopn-
um.
Ekki ber sist að vona að Sovétríkin,
sem í tæpt ár hafa ekki viljað halda
áfram samningaviðræðum um fækkun
gereyðingarvopna, endurskoði afstöðu
sína. Það væri vissulega ánægjulegt, ef
samskipti á þessu allsherjarþingi gætu
leitt til grundvallarbreytingar á núver-
andi stöðu mála og þar með létt fargi af
mannkyni.
Heildarlausn afvopnunarmála hlýtur
að vera takmark okkar. Við verðum að
keppa að því marki af einbeitni og veita
því verkefni algjöran forgang. Takmark-
aðir samningar um fækkun vopna eða
samningar bundnir við afmörkuð svæði,
sem leiða aðeins til flutnings vopna-
birgða, hljóta að hafa takmarkað gildi og
geta jafnvel skapað nýjar hættur.
Ég hlýt, sem fulltrúi íslands, er byggir
efnahagsafkomu sína á hinum viðkvæmu
auðlindum hafsins, að lýsa alvarlegum
áhyggjum yfir auknum vígbúnaði í höf-
unum. Þessi þáttur vígbúnaðarkapp-
hlaupsins verður væntanlega til umræðu
á næsta allsherjarþingi, þegar könnun á
vígbúnaðarkapphlaupinu í höfunum, sem
ákveðin var á 38. allsherjarþinginu, verð-
ur vonandi lokið.
I öllum samningum um afvopnun eða
takmarkanir vopnabúnaðar verða að
vera fullnægjandi ákvæði um eftirlit.
Sérhvert ríki, sem gengst af heilum hug
undir gagnkvæmar samningsskuldbind-
ingar á sviði afvopnunar, hefur enga
ástæðu til að veigra sér við gagnkvæmu
eftirliti.
Tortryggni milli þjóda
Ég tek fyllilega undir þá skoðun aðal-
framkvæmdastjórans að „meginhindrun-
in í vegi afvopnunar og vopnatakmark-
ana (sé) öryggisleysi þjóða".
Það á rót sína að rekja til þeirrar tor-
tryggni milli forysturíkja, sem tók á sig
núverandi mynd fljótlega eftir síðustu
heimsstyrjöld. Allar tilraunir til þess að
bæta þetta óheillavænlega ástand hafa
fram að þessu mistekist. Ekkert varan-
legt trúnaðartraust hefur skapast milli
stórveldanna.
Efling gagnkvæms trausts er því brýn-
asti þáttur þess úrlausnarefnis, sem
þjóðir heims standa andspænis. Við
verðum að auka viðleitni okkar til þess
að þræða hinn þrönga og torsótta veg til
nýs og friðsamlegra heimsástands. I því
skyni verður að hagnýta til fulls þennan
einstæða vettvang, þar sem við nú kom-
um saman, nefndir samtakanna, svo og
Stokkhólms-ráðstefnuna um afvopnun
og traustvekjandi ráðstafanir, sem nú
stendur yfir.
En möguleikinn á því, að árangur ná-
ist, veltur ekki aðeins á orðum, töluðum
úr þessum ræðustól eða öðrum, heldur
fyrst og fremst á gjörðum ríkja.
Efling raunverulegs lýðræðis meðal
þjóða heims — það er að segja virðing
fyrir mannréttindum og frelsi, virðing
fyrir fullveldi ríkja og sjálfsákvörðun-
arrétti þjóða, viðurkenning á að lönd
skuli byggð með lögum en ekki ofbeldi,
og réttlátari skipting auðlinda — er mik-
ilvægasta forsenda þess að traust megi
skapast. Öllu þessu og reyndar enn fleiru
var heitið af þjóðum okkar við undirrit-
un stofnskrár Sameinuðu þjóðanna og
við inngöngu í samtökin, en vanefndirn-
ar valda jafnvægis- og öryggisleysi.
Það stendur hverjum og einum okkar
næst að gera hreint fyrir eigin dyrum.
Þar sem við höfum af fúsum og frjálsum
vilja tekið á okkur með milliríkjasamn-
ingum gagnkvæmar skuldbindingar, höf-
um við engan rétt til að víkjast undan
gagnrýni, ef við stöndum ekki við skuld-
bindingar okkar.
f þessu sambandi hlýt ég að víkja að
því, að hörmulegt hefur verið að horfa
upp á þau grófu mannréttindabrot, sem
margar þjóðir hafa orðið að þola. Mann-
réttindabrot eins og kynþáttaaðskilnað-
ur (apartheid) og hlutskipti einstaklinga
og hópa, sem krafist hafa grundvallar-
mannréttinda fyrir sjálfa sig og sam-
borgara sina, valda aívarlegum áhyggj-
um. Dæmi um þetta er hið hryggilega
mál dr. Andrei Sakharovs og konu hans,
Yelenu Bonner.
Hlutur þróunarríkja
Ekki verður of mikil áhersla lögð á nauö-
syn þess að bæta stöðu verst settu þróun-
arríkjanna og styrkja grundvöll efna-
hagslegrar afkomu þeirra. Iðnvæddu
löndin verða að opna markaði sína fyrir
vörum frá þriðja heiminum. Þróunar-
aðstoð iðnvæddu landanna mun ekki ein
sér leysa hin alvarlegu vandamál þróun-
arlandanna. Þau verða einnig m.a. að fá
að njóta ávinningsins af frjálsri verslun.
Á sama hátt ættu iðnvæddu löndin að
létta af viðskiptahömlum og verndarað-
gerðum, svo sem ríkisstyrkjum og niður-
greiðslum, sem hindra eðlilega og hag-
kvæma verkaskiptingu þjóða heims.
Skammt á veg komin
Á þessum upphafsdegi almennu um-
ræðunnar hér á allsherjarþinginu eru á
mælendaskrá fulltrúar sumra stærstu og
sumra minnstu aðildarríkjanna í sam-
tökum okkar. Þetta endurspeglar hversu
margbreytileg aðildarríki samtakanna
eru — en um leið að öll ríki, stór og smá,
hafa hagsmuni af viðleitni samtaka
Sameinuðu þjóðanna til þess að byggja
betri heim.
Mannkynið hefur af reynslu kynnst
lýðræðisstjórnskipulagi, sem — þótt
ófullkomið sé — tryggir velferð fólks
eins og í mannlegu valdi stendur. Engu
að síður kemur einræði og gerræðislegt
stjórnarfar í veg fyrir velferð mikils
fjölda fólks í mörgum heimsálfum.
Við erum enn skammt á veg komin.
Við skulum hinsvegar ekki vanmeta
þann árangur er náðst hefur á þeim nær
fjórum áratugum, sem liðnir eru frá því
að samtök Sameinuðu þjóðanna voru
stofnuð. Vanmáttur okkar á liðnum ár-
um til þess að snúa við í vopnakapp-
hlaupinu varpar skugga á vonir okkar
um fljótvirkar lausnir. En við skulum
ekki niissa trúna á betri og bjartari
framtíð.
Við skulum sækja í þá trú styrk til
þess að endurnýja heit okkar og fram-
fylgja til hins ítrasta hinum háleitu hug-
sjónum sem eru homsteinn samtaka
Sameinuðu þjóðanna.