Morgunblaðið - 24.10.1984, Qupperneq 48

48
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 24. OKTÖBER 1984
Sjötugsafmæli:
Björgvin Frederik-
sen forstjóri
Allt fram streymir endalaust,
ár og dagar líða.
Það var 22. september 1914 að
karskur sveinn leit i fyrsta sinni
dagsins ljós og vissi þá að sjálf-
sögðu ekki frekar en aðrir sem
eins er ástatt með hvert lífshlaup
hans yrði á ókomnum árum. Hann
var vatni ausinn og nefndur Hall-
dór Björgvin, en hefur ætíð gengið
undir hinu síðara nafni. Það verð-
ur því rétt að teljast samkvæmt
tímans tali að Björgvin Frederik-
sen sé sjötíu ára. Foreldrar hans
voru hjónin Margrét Halldórs-
dóttir af húnvetnskum bænda-
stofni og Aage Martin Christian
Frederiksen, danskur að ætt. Þeim
hjónum varð sjö barna auðið og er
Björgvin þriðji elstur þeirra
systkina. Ekki mun hann hafa
verið hár í lofti þegar hann fór að
létta undir með heimilinu,
kannski ekki stórt í fyrstu en
margt smátt gerir eitt stórt, og
tíminn leið í aldanna rás við leik
og störf við hvaðeina sem til féll.
Rétt er aðeins að nema staðar
og líta um öxl hvernig umhorfs
var í þjóðfélaginu og hverjir
möguleikar ungra manna og
kvenna voru til að afla sér mennt-
unar og hasla sér völl til nýrra
starfa á þeim árum sem Björgvin
óx úr grasi. Þar má fara fljótt yfir
sögu, f fáum orðum sagt þá var
þjóðin frjáls í hugsun, stórhuga og
setti markið hátt, enn í fjötrum
efnahagslega. Allur fjöldi alþýðu-
heimila varð að gæta ýtrustu hag-
sýni og ráðdeildar húsbændanna,
svo áfallalaust yrði. Það sem
þyngst var á þessum árum fyrir
heimilin var atvinnuleysið, þá var
ekki hlaupið f ríkiskassann og
sóttar atvinnuleysisbætur, barna-
bætur og eða aðra framfærslu,
styrki og hvað þeir nú allir heita
sem samfélagið býður upp á í dag.
Þá varð hver og einn að bjarga sér
sjálfur, með öðrum orðum að duga
eða drepast.
Það var því meira um það að á
þessum árum að einstaklingurinn
yxi af sjálfum sér þ.e. að hæfileik-
ar og manndómur væri í fyrir-
rúmi. En hratt flýgur stund og
snúum okkur að þeim farvegi sem
afmælisbarnið skóp sér. Árið 1934
lauk Björgvin vélvirkjanámi frá
Iðnskólanum í Reykjavík. Þaðan
lá leið hans á vélfræðiskóla í
Danmörku 1935—36. Þar fékk
hann fræðslu um innviði og upp-
setningu frystivéla. Prófverkefni
frá skólanum var fólgið í því að
teikna slíka vél ásamt vinnuteikn-
ingum yfir hvern einstakan hlut
hennar, og þessi þekking kom hon-
um vel síðar á hafta og skömmt-
unartímabilinu, þegar skortur var
allsráðandi á varahlutum í flestar
vélar, svo smíða þurfti æði oft ým-
islegt í stað þeirra hluta sem bil-
uðu.
Er hinum hefðbundna skóla
lauk fór hann i nokkurra mánaða
verklega kynningu hjá vel þekktu
fyrirtæki í Danmörku, Th. Sabroe.
Þaðan fékk hann lofsamleg um-
mæli og viðurkenningu fyrir þekk-
ingu sína á frystivélum. Ég hef
Íað fyrir satt að Björgvin sé fyrsti
slendingurinn sem fékk full rétt-
indi til smíði og uppsetningar á
frystivélum hér á landi. Heim
kominn frá námi 1937 stofnar
hann sitt eigið fyrirtæki, Vél-
smiðju Björgvins Frederiksens;
þetta er á krepputímum og því lítil
efni en því meiri stórhugur sem
réð framvindunni. Þetta fyrirtæki
rak hann í aldarfjórðung við góð-
an orðstír og hafði 25—30 manns í
vinnu þegar mest var umleikis hjá
honum og útskrifaði 18 nemendur
sem vélvirkja frá verkstæði sínu.
Fljótlega eftir að Stóra-Bretland
hertók ísland í síðari heimsstyrj-
öldinni fór að örla fyrir nýjum
tímum hjá okkur. Þó undarlega
hljómi þá færði þetta eyðingarafl
sem stríð er okkur íslendingum
auð í bú, en að visu illu heilli einn-
ig ýmsa aukakvilla, en það er önn-
ur saga og hér út úr dúr. Einn
þáttur í uppbyggingu atvinnulífs
þjóðarinnar var frystihúsavæðing
svo til um allt land. Þarna kom
Björgvin og fyrirtæki hans mjög
við sögu og setti víða um land upp
vélar í ný hús og síðan tók hann að
sér eftirlit og viðhald frystivélar á
vegum SÍS og SH.
Á þessum árum var erfitt um
allar samgöngur til og frá landinu
og því oft skortur á ýmsum nauð-
synjavörum s.s. varahlutum í vél-
ar eins og drepið var á hér að
framan. Það reyndi því mjög á
hæfni, getu og áreiðanleik að
bregðast fljótt við, hvort heldur á
nóttu eða degi ef frystivél bilaði í
húsi sem var fullt af matvælum
bæði sjávar- og landbúnaðarvör-
um, mikil verðmæti voru í húfi. Og
hann brást ekki trausti manna og
fyrirtæki hans naut virðingar
fyrir ábyggilegheit og góða þjón-
ustu. Vinnusvæðið var stórt, dreift
um nær allt landið, og ferðamát-
inn á ýmsa vegu, í lofti, legi eða
láði, og ekki ósjaldan að þáverandi
þarfasti þjónn landsins væri far-
kosturinn. Björgvin var heppinn
með starfsmenn, sumir hverjir
höfðu lært hjá honum svo hann
þekkti kosti þeirra (og galla ef ein-
hverjir voru), en það breytti því
ekki að hann bar ábyrgðina á
störfum þeirra og þurfti því æði
oft að vera á ferðalögum, til að
fylgjast með og gefa ráð. Á þessu
tímaskeiði sem hér um ræðir voru
örar breytingar á sviði frystitækni
og fylgdist hann vel með þeim. Ár-
ið 1943—44 fór hann til Banda-
ríkjanna til að kynna sér það nýj-
asta á þessu sviði.
Það fór ekki hjá því eftir að
Björgvin setti á stofn vélsmiðjuna
og umsvifin jukust að hann átti
oftar erindi út fyrir landsteinana
bæði vegna kynninga og viðskipta-
erinda, og það bar svo til að 1940
var hann staddur í Danmörku er
Þjóðverjar hertóku landið og allar
leiðir lokuðust til og frá landinu.
Fjöldi íslendinga voru staddir í
Danmörku, og horfði nú í tvísýnu
fyrir þá að komast heim. Það varð
frægt á sínum tíma þegar skipið
„Frekjan" renndi inn á Reykjavík-
urhöfn og með því voru sjö íslend-
ingar, þeirra á meðal Björgvin
Frederiksen. Þetta þótti í senn
háskaferð, en ævintýri líkast
hvernig þetta heppnaðist og er það
heill kapítuli út af fyrir sig sem
ekki verður rakinn hér, en aðeins
á hann minnst, sem sýnishorn af
mörgu sem á daga afmælisbarns-
ins hefur drifið.
Hér að framan hefur verið stikl-
að á stóru um hin verklegu störf
athafnamannsins Björgvins
Frederiksen. Það gat ekki hjá því
farið að jafn skoðunarfastur mað-
ur sem hann var drægist inn í fé-
lags- og þjóðmál, enda hlóðust á
hann hin fjðlbreytilegustu félags-
störf fyrir stétt sína sem yrði
langur listi upp að telja. Til að
nefna eitt af fjölda mörgum störf-
um þá var hann forseti Landssam-
bands iðnaðarmanna árunum
1952—’60 og ekki þykir mér
ósennilegt að einhver úr þeirra
röðum stingi niður penna og
minnist þessara tímamóta Björg-
vins.
Þá var hann kosinn f borgar-
stjórn Reykjavíkur af hálfu Sjálf-
stæðisflokksins og átti sæti þar
frá 1954—’62. Þar gegndi hann
ýmsum störfum í nefndum og ráð-
um sem yrði of langur listi upp að
telja. öll þessi félagsmálastörf út-
heimtu mikla vinnu, en lítið í aðra
hönd, en langan vinnudag oft á
tíðum, maðurinn var hraustur og
vinnuþjarkur og lét það ekki á sig
bíta þó hvlldin væri á stundum í
styttra lagi.
Ekki sleppti hann hendi við
stjórn fyrirtækis síns, þó mikill
tími færi i félagsstörfin því ein-
hverju sinni barst mér það í eyru
að ekki væru margir morgnar sem
eigandinn væri ekki mættur í
byrjun vinnudags á verkstæðið til
eftirlits og stjórnunar. Það var
eitt sinn haft eftir þekktum at-
hafnamanni að tími væri peningar
og það eru raunar bæði gömul og
ný sannindi og þetta vissi Björg-
vin ekki síður en hver annar.
Meðan hann var vinnuveitandi
og hafði mannaforráð þá beitti
hann ekki harðstjórn heldur kom
fram sem félagi og leiðbeinandi.
Björgvin hafði sjálfstæðar skoð-
anir og vildi skoða hvert mál frá
grunni, hann var vel máli farinn
og gat beitt orðsins brandi ef svo
bar undir, en heiðarlegur í hví-
vetna og í orðsins fyllstu
merkingu var hann þéttur á velli
og þéttur í lund, en tryggur vinur
vina sinna.
25. mars 1939 er stórt spor stíg-
ið í einkalífinu, þegar hann gengur
að eiga unnustu sina, Hallfríði
Björnsdóttur, tollvarðar í Reykja-
vík, glæsilega konu í sjón og raun.
Þau eignuðust fjögur börn sem öll
eru hin mannvænlegustu, upp-
komin og flogin úr hreiðri fyrir
löngu. I öndverðu á sínum búskap-
ar árum keyptu þau húsið Lindar-
götu 50. Það var þá komið nokkuð
til ára sinna og þurfti andlits-
lyftingar með, enda fékk það hana
ríkulega, því það var bæði stækk-
að og fékk nýja herbergjaskipan
auk ytri kápu til hlífðar.
Á Horninu eins og Björgvin
orðaði það stundum í gamansöm-
um dúr, bjuggu þau sér hið feg-
ursta heimili, þar sem vinir og
kunningjar nutu gestrisni þeirra í
ríkum mæli, þau voru hvort sem
annað heim að sækja, hún prúð-
mennskan, hæglætið og elskuleg í
viðmóti, hann með glettni og gam-
ansemi, kunni ógrynni af sögum
um menn og málefni og fór vel
með í frásögu.
Á þeim árum sem umsvif Björg-
vins voru hvað mest í félagsmál-
unum, reyndi og einnig á húsmóð-
urina að standa við hlið hans, og
af löngum og góðum kynnum, þá
dreg ég ekki í efa að þessi frænka
mín hefur fyllt það sæti með mik-
illi sæmd og átti þannig góðan
þátt í því að Björgvin gat sinnt svo
viðamiklum störfum sem hann
gerði.
Það eru rösk fjörutíu ár síðan
leiðir okkar lágu saman með fjöl-
skyldutengslum og var ég nokkuð
tíður gestur á heimili þeirra hjóna
og á þaðan margar góðar minn-
ingar. Mér finnst við hæfi að ég
noti tækifærið á þessum tímamót-
um húsbóndans og beri fram
þakkir til beggja hjónanna fyrir
ánægjuleg kynni á liðinni tíð. En
af því ég býst ekki við að klyngja
glösum við afmælisbarnið þá lyfti
ég glasi í huga og óska þér til
hamingju með þennan aldurs-
áfanga gamli félagi.
Lifðu heill!
Guðmundur Jóhannsson
Góði vinur.
Þó að vík sé milli vina, nú á
heiðursdegi þínum, vil ég ekki láta
ónotað tækifærið, sem þessi tíma-
mót hafa að bjóða, og fara örfáum
orðum um lífshlaup þitt, þó að
frekar sé af vilja en mætti. Sér-
lega mun verða staldrað við störf
þín i þágu Landssambands iðnað-
armanna.
Björgvin er fæddur í Reykjavík
22. september 1914, sonur Aage
Martin Christian Frederiksen,
vélstjóra, sem fluttist hingað tl
lands skömmu eftir aldamótin og
kvæntist íslenskri konu, Margréti
Halldórsdóttur, ættaðri úr Húna-
þingi.
Æskuárin voru lík æskuárum
annarra barna á þessum tíma,
sendlastörf og kúasmölun á sumr-
Heimsmeistaraeinvígið í Moskvu:
Tækifæri Kasparovs fór forgörðum
Vegna verkfalls prentara hefur
heimsmeistaraeinvígið í Moskvu á
milli þeirra Karpovs og Kasparovs
farið fyrir ofan garð og neðan hjá
skákáhugamönnum. Frá og með
deginum í dag verða skákirnar
birtar eins fljótt og unnt er, en
fyrstu skákirnar fimmtán sem
tefldar voru raeðan verkfallið stóð
jrfir verða að bíða betri tíma.
Áskorandinn, hinn 21 árs gamli
Gary Kasparov frá Bakú við Kasp-
íahaf, hefur valdið skákunnendum
mikhim vonbrigðum, því flestir
bjuggust við æsispennandi einvígi.
Önnur hefur hins vegar orðið raun-
in, eftir aðeins níu skákir var
heimsmeistarinn kominn með fjög-
urra vinninga forskot. Síðan þá
hefur áskorandinn heldur braggast
og síðustu sjö skákunum hefur
lokið með jafntefli.
í 16. skákinni sem tefld var á
mánudaginn komst Kasparov
næst því að vinna skák, það sem
af er einvíginu. Eftir mikil upp-
skipti í byrjun fórnaði hann
skiptamun í 23. leik og brutust
þá út fagnaðarlæti I áhorfenda-
salnum er áhangendur áskor-
andans þóttust loks þekkja sinn
mann. Dómararnir höstuðu á
áhorfendurna og heimsmeistar-
inn tefldi vörnina af ískaldri ró.
1 30. leik lék Kasparov síðan
herfilega af sér, í stað þess að
þvinga fram endatafl með peði
yfir, glataði hann frumkvæðinu
og í 37. leik þáði hann jafntefl-
isboð Karpovs.
„Þetta var hræðilegt fyrir
Kasparov," sagði enski stór-
meistarinn Raymond Keene,
sem stefnir leynt og ljóst að því
að verða næsti forseti FIDE.
„Kasparov átti að geta unnið
skákina. Hann tefldi af mikilli
snilld en lenti síðan á villigöt-
um,“ sagði Keene í viðtali við
AP-fréttastofuna.
16. einvígisskákin:
Hvítt: Gary Kasparov
Svart: Anatoly Karpov
Drottningarindversk vörn
1. d4 — Rf6, 2. c4 - e6, 3. RÍ3 —
b6, 4. g3
Kasparov virðist nú alveg hafa
gefið hið gamla uppáhaldsaf-
brigði sitt, 4. a3, upp á bátinn.
4. - Ba6, 5. b3 — Bb4+, 6. Bd2 —
Be7, 7. Bg2 — c6, 8. Bc3 — d5, 9.
Rbd2 — Bb7, 10. Re5 — 04), 11.
e4 — Ra6, 12. 04) — c5, 13. exd5
— exd5
Karpov þekkir vel til þessa af-
brigðis. Skákin Torre-Karpov,
Tilburg 1982, tefldist nú þannig:
14. Rg4? — Dd7,15. Re5 — Dc8!,
16. Hel - dxc4, 17. Rdxc4 -
Bxg2, 18. Kxg2 — cxd4, 19. Bxd4
— Hd8 með betri stöðu á svart.
14. Hel — cxd4, 15. Bxd4 — Rc5,
16. Rg4 — dxc4, 17. Rxc4 — Bxg2,
18. Kxg2 — Rxg4
Fram að þessum leik höfðu
meistararnir fylgt skákinni
Torre-Sokolov úr keppninni
heimsliðið-Sovétríkin í sumar.
Þar lék Sovétmeistarinn 18. —
Re6 og fékk heldur lakara enda-
tafl eftir 19. Bxf6 — Bxf6, 20.
Dxd8 - Bxd8, 21. Hadl - Bc7,
22. Rge3, 19. Dxg4 - Bf6, 20.
Hadl — Bxd4, 21. Hxd4 — Dc7,
22. Rd6 - Re6?
Karpov hefur greinilega van-
metið hið sterka svar áskorand-
ans. 22. Had8 var betra þó svart-
ur hafi ekki fyllilega náð að
jafna taflið. T.d. 23. Rf5 — Re6,
24. Hxd8 - Hxd8, 25. Rh6+ -
K£8, 26. Rxf7 og hvítur vinnur
peð og eftir 23. — g6, 24. Hxd8 —
Hxd8, 25. He7! - Dc6+, 26. Kgl
er svartur einnig í vandræðum
vegna hótunarinnar 27. Rh6+.
w !!!| ■ra
jf W l á i
w^ww ' K w 'wi

■ ■ Ö §1
23. Hxe6! — h5
Karpov lék þessum leik sam-
stundis og Kasparov fórnaði
skiptamuninum. Heimsmeistar-
inn átti ekki annarra kosta völ
þar sem 23. — fxe6, 24. Dxe6+ —
Kh8, 25. Hc4 var ekki glæsilegt.
24. De4 — fxe6, 25. Dxe6+ —
Kh7, 26. Hd5 — g6, 27. Re4 —
Had8, 28. Rg5+ — Kg7, 29. De4!
Nú hótar hvítur að gaffla alla
svörtu hirðina í einu með 30.
Re6.
29. — Hfe8
Miklu sterkara var 30. re6+! —
Hxe6, 31. Dd4+ (en auðvitað ekki
31. Dxe6? — Db7) því eftir 31. —
Kh7, 32. Hxd8 - Dc6+, 33. Kh3
er svartur glataður. Bezta vörn-
in er fólgin í að leika 31. — De5!
en í hróksendataflinu sem þá
kemur upp hefur hvltur mikla
vinningsmöguleika: T.d. 32. Hxe5
- Hxd4, 33. Hxe6 - Kf7, 34.
Hc6 — Hd7, 35. Kf3 og auk þess
að vera peði undir er svartur án
mótspils.
30. - Kg8, 31. Hxd8 - Hxd8, 32.
Df6 — Hd6, 33. Df4 — Dc6+, 34.
Kh3 — Dd7+, 35. Kg2
Svartur er að vísu enn þá
skiptamun yfir fyrir peð, en
kóngsstaða hans er það opin að
Karpov hættir ekki á vinnings-
tilraunir en þráskákar.
35. - Dc6+, 36. Kh3 - Dd7+, 37.
Kg2. Jafntefli.
Sautjánda einvígisskákin
verður tefld í dag.