Morgunblaðið - 24.01.1985, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 24. JANtJAR 1985
Þegar stýriflauginni var skotið I noraka lofthelgi voru Sovétmenn með flotaæfingar í Barents-hafi. Hér sést sovéskur
kafbátur af iuliet-gerð, en hann er vopnaður með stýriflaugum.
Sovésk stýriflaug
í norskri lofthelgi
— eftir Arne (Mav
Brundtland
Segja má að það hafi verið
ótrúleg heppni að sovéska stýri-
flaugin, sem rauf lofthelgi Norð-
manna á fjórða degi jóla, olli eng-
um skaða. Mönnum létti mjög
þegar í ljós kom að ekki var um
viljaverk að ræða, heldur óhapp
við heræfingar Sovétmanna. Vita-
skuld er reginmunur á óhappi og
meðvituðum verknaði, en sú stað-
reynd má ekki leiða til þess að
menn láti sér óhöpp, sem verða við
beitingu vopna, í léttu rúmi liggja.
Það þarf ekki ríkulegt ímyndun-
arafl til að geta sér til um hverjar
hefðu getað orðið afleiðingar
óhapps þessa. Flaugin hefði getað
hæft þéttbýlt svæði og grandað
fjölda manns og hún hefði einnig
getað hæft eitthvert varnamann-
virkja Norðmanna. Norðmönnum
var fullkunnugt um heræfingar
Sovétmanna í Barentshafi. Raun-
ar fylgdist norski herinn með
flauginni áður en hún kom inn yfir
norskt landsvæði. Þannig hefðu
Norðmenn getað lagt mat á
óhappið þó að flaugin hefði ollið
tjóni. Þessi staðreynd sýnir ljós-
lega að varnarkerfi Norðmanna er
nauðsynlegt og er starfrækt í þágu
friðar og öryggis. Þeir sem telja að
friðurinn verði best tryggður með
því að rifa þessi varnarmannvirki
til grunna eru á villigötum stadd-
ir.
Að sjálfsögðu sendu norsk yfir-
völd Sovétmönnum mótmæli en
þar fyrir utan er mikilvægast að
huga að, hvernig koma má f veg
fyrir að atburður sem þessi endur-
taki sig. Því verða Sovétmenn að
svara. En það er einnig í þeirra
þágu að þeir hugi að þessu atriði.
Hættan á sams konar eða svipuðu
óhappi er til staðar og gæti það
kostað sovéska borgara lífið eða
stórskemmt eitthvert af hernað-
armannvirkjum Sovétmanna með
ófyrirsjáanlegum afleiðingum. í
þessu sambandi nægir að minna á
óhappið vorið 1984 þegar mikil
sprenging varð í vopnabúri Sov-
étmanna í nágrenni Murmansk.
Gömul vopn
Hvað varðar vopn og starfsemi
hersins þá vita menn ósköp lítið
um eftirlits- og öryggisreglur Sov-
étmanna. Stjórnvöld þar í landi
kosta líka kapps um að dylja öll
alvarleg vandamál sem upp koma.
Hins vegar er vitað að meðal Sov-
étmanna er ýmsu ábótavant við
framkvæmd öryggisatriða. Menn
ganga til þeirra starfa með hang-
andi hendi og bera ekki nægilega
virðingu fyrir reglum þar að lút-
andi. Barátta sovéskra stjórn-
valda gegn óhóflegri áfengis-
neyslu landsmanna miðar einmitt
að því að auka virðingu þeirra
fyrir lögum og reglu.
Yfirleitt gengur herinn fyrir
hvað varðar starfsmenn og hrá-
efni til vopna- og hergagnasmíða.
Þrátt fyrir þetta hafa Sovétmenn
tilhneigingu til að halda sig við
gamlan vopnabúnað. Fullyrt hefur
verið að stýriflaugin, sem hér er
til umræðu, hafi verið af gamalli
gerð og gæti þetta bent til þess að
Sovétmenn eigi í erfiðleikum við
að endurnýja vopnabúnað sinn.
Undir venjulegum kringumstæð-
um er það ekki áhyggjuefni hins
frjálsa heims að Sovétmenn hafi
ekki yfir nógu góðum vopnum að
ráða, en óhappið með stýriflaug-
ina sýnir að einhver endurnýjun
Sovétmanna á vopnabúnaði sínum
þarf ekki að vera af hinu illa.
Raunar hafa Vesturlönd fallist á
þessa skoðun hvað varðar eld-
flaugar af ýmsum gerðum. m.a.
hástrategískar eldflaugar, sem í
eðli sínu eru árásarvopn. Vita-
skuld munu Vesturlönd ekki veita
Sovétmönnum aðstoð að þessu
leyti, en viðurkenning á því að
sérhver endurnýjun vopnabúnað-
ar þurfi ekki að leiða til ills gæti
orðið til þess að minnka viðsjár
með vestri og austri. Þetta atriði
gæti reynst mikilvægt í Ijósi
þeirrar ógnar sem af kjarnorku-
vopnum stafar.
Sjálfsagt væri betra ef atburðir
á borð við óhappið með stýriflaug-
ina gætu leitt til þess að stórveld-
in tækju á afvopnunarmálum af
meiri alvöru. Atburðurinn hefur
orðið til þess að ýta undir kröfuna
um að stýriflaugar verði einnig til
umræðu í fyrirhuguðum afvopn-
unarviðræðum stórveldanna.
Mauno Koivisto, Finnlandsforseti,
telur að banna eigi stýriflaugar
sem draga lengra en 600 kílómetra
og norska ríkisstjórnin telur að
einnig eigi að fækka skammdræg-
um stýriflaugum. Réttilega hefur
verið bent á, að erfitt muni reyn-
ast að fylgjast með að afvopnun-
arákvæði varðandi stýriflaugar
séu í heiðri höfð, þar sem auðvelt
er að flytja vopnin úr stað. Þetta
eru þó ekki fullnægjandi rök fyrir
því að ekkert sé aðhafst. Schultz
og Gromyko komust að samkomu-
lagi um að samningaviðræðurnar
skyldu taka til allra gerða kjarn-
orkuvopna og varnarkerfa í
geimnum. Samkvæmt þessu ættu
viðræðurnar einnig að ná til stýri-
fiauga, sem eru hannaðar fyrir
eða geta borið kjarnorkuvopn.
Brot á lögsögu
Miðað við þau miklu umsvif sem
her Sovétmanna hefur að öllu
jöfnu haft I námunda við Noreg
hefði mátt búast við fleiri atburð-
um á borð við óhappið með stýri-
fiaugina, og að meira yrði um brot
Skýrsla um greiðsluskyldur ríkissjóðs til landbúnaðar:
Löggjöfin ösamstæð og
margt af henni úrelt
Búnaðarfélagið vaxið Stjórnarráðinu yfir höfuð
„HIÐ fyrsta sem vakti athygli mína er það, hverau þessi löggjöf er að ýmsu leyti
ósamstæð og margt af henni úrelt. Mér þótti sitthvað í löggjöflnni bera þess
merki, að margsinnis hefði verið breytt og aukið við, án þess að heildarsjónar-
miða og nútímalegra skoðana um löggjafaratferlið væri gætt. Það er geysilega
margt að flnna, sem ég tel, að eigi alls ekki heima í lögum frá Alþingi, sitthvað
heldur klaufalegt, jafnvel broslegt. Þá eru lagaákvæðin um greiðsluskyldu
ríkissjóðs óeðlilega flókin og fyrir vikið erfltt að fá beildarmynd af þessari
löggjöf, sem er þrátt fyrir annmarkana á margan hátt merkileg. Sérstaklega rak
ég augun f það hversu stjórnkerfl landbúnaðarins er frábrugðið því, sem
almennt gerist."
Páll Líndal befur að beiðni Alberts Guðmundssonar fjármálaráðherra tekið
saman yfirlit um greiðsluskyldur ríkissjóðs varðandi landbúnaðarmál og er
ofangreind tilvitnun hhiti af niðurstöðum hans. Páll mun taka saman yfirlit um
fleiri málaflokka og eru landbúnaðarmálin einungis fyrsti hluti verksins.
Eftirfarandi er einnig úr niður-
stöðum skýrslunnar:
„Mun ég fyrst víkja að því. Að
forminu til fer landbúnaðarráðu-
neytið með yfirstjórn landbúnað-
arrnála, en þegar farið er að athuga
löggjöfina nánar, kemur í ljós, að í
raun er þetta á allt annan veg.
Ákvörðunarmöguleikarnir og
ákvörðunarvaldið eru í raun að
mjög verulegu leyti hjá Búnaðarfé-
lagi íslands. Það hefur, ef svo má
segja, vaxið Stjórnarráðinu yfir
höfuð á flestum sviðum landbúnað-
armála. Félagið hefur ekki tekjur
til starfsemi sinnar utan það fé,
sem það fær úr ríkissjóði, ýmist
samkvæmt beinum ákvæðum laga
eða árlegum fjárveitingum á fjár-
lögum. Þótt svona sé skipaö málum
á ríkisvaldið engan íhlutunarrétt
um stjórn félagsins eða starfshætti;
hefur það komið fram oftar en einu
sinni hér að framan. Félagið fer
með beina stjórn á vissum þáttum
ríkisvaldsins, það markar opinbera
stefnu á vissum sviðum, stjórnar
raunverulegum ríkisframkvæmd-
um, annast fjársýslu fyrir ríkið
o.8.frv. Það hefur á að skipa all-
fjölmennu starfsliði, sem ráðið er
af stjórn félagsins og nýtur rétt-
inda ríkisstarfsmanna án þess að
ríkisvaldið hafi nokkuð um þessi
mál að segja. Og sem dæmi um það,
hvernig málum er skipað, er það, að
reikningar félagsins ganga ekki til
ríkisendurskoðunar.
Nú fer því víðsfjarri, að í þessu
felist gagnrýni á störf félagsins,
enda kann ég ekkert af þeim að
segja. Það, sem ég vil varpa fram til
íhugunar er það, hvort það teljist
eðlilegt, að þessi skipun haldist.
Þetta er fyrst og fremst pólitískt
mál. Þótt núverandi fyrirkomulag
virðist hálfkyndugt frá lögfræði-
legu sjónarmiði, að félagsskapur
með sjálfvirku stjórnkerfi fari með
ákveðinn þátt ríkisvaldsins, má
vera, að þetta sé hagkvæmt og
skynsamlegt.
Því varpa ég fram sem fyrstu
ábendingu, hvort eðlilegt sé, að nú-
verandi stjórnkerfi haldist.
Önnur ábending er þegar komin
fram í VIII. kafla, (sjá hér á eftir).
Hún felur í sér, að stigið verði
fyrsta skrefið til lagahreinsunar
hvað snertir skylduframlög ríkis-
sjóðs.
Þriðja ábending er sú, að endur-
skoðuð verði hið fyrsta löggjöfin
um landbúnaðarmái, hvort sem
stjórnkerfið verður látið haldast
eða því breytt. Sú endurskoðun, sem
ég á við, er ekki hugsuð í því skyni
að auka eða minnka ríkisframlög til
landbúnaðarmála. Það er pólitisk
spurning, sem ekki er mitt hlutverk
að ræða hér. Eg á eingöngu við, að
lagabálkar eins og t.d. jaröræktar-
lög og búfjárræktarlög verði færðir
í skaplegt horf; allt það efni, sem
ekki er nauðsynlegt að standi í lög-
unum verði flutt yfir í reglugerðir,
ef ekki er alveg hægt að fella það
brott, greiðslukerfið verði stórlega
einfaldað og horfið frá þeim forn-
fálega hætti að láta Alþingi ákveða
hrein framkvæmdaatriði eins og
t.d. kveða á um það, hvernig með 18
mismunandi móti eigi að verðlauna
kynbótahross á sýningum o.s.frv.
Ég fullyrði, hvað sem líður fyrstu
ábendingu, að framkvæmd á ann-
arri og þriðju mundi gera landbún-
aðarlöggjöfina miklu geðslegri en
nú er, auðveldari til skilnings og
þar með framkvæmd markvissari á
allan máta.
Það er kominn tími til að grisja i
þessum mikla frumskógi, sem land-
búnaðarlöggjöf okkar er stundum
kölluð."
Landbúnaðarstefnan
frá 18. öld
Páll lýsir skipan landbúnaðar-
mála í skýrslunni, einsog þau koma
honum fyrir sjónir. Eftirfarandi er
úr inngangi hans að kaflanum um
skipun landbúnaðarmála á íslandi:
„Sú skipun landbúnaðarmála,
sem við búum nú við, að því er tekur
til opinberra afskipta, virðist vera
beint afkvæmi hagfræðikenninga,
sem voru ofarlega á baugi í Evrópu
um og eftir miðja 18. öld.
Þá var sett fram í Frakklandi
fræðilegt hagkerfi, sem svonefndir
fysiokratar (búauðgismenn) stóðu
að. Þar í flokki var einna fremstur
læknirinn de Quesnay (1694—1774),
sem er m.a. höfundur ritsins
Tableau Économique, sem út kom
árið 1758.
Hér er ekki ætlunin að gera
kenningum fysiokrata nein almenn
skil; ætlunin er að drepa aðeins á
viðhorf þeirra til landbúnaðar, sem
urðu mjög afdrifarík. Þeir boðuðu
þá kenningu, sem kom mjög f bág
við ríkjandi sjónarmið í efna-
hagsmálum, að landbúnaður og þá
ekki sízt jarðyrkja, væri undirstaða
annarra atvinnuvega. Eftir því yrðu
menn að haga gerðum sínum.
Samkvæmt því væru þeir, sem
ættu landið (la classe des propriéta-
ires), hefðu með höndum ræktun
þess og nýtingu, burðarás þjóðfé-
lagsbyggingarinnar. Skilyrði þess,
að þeir gætu staðið undir henni
væri, að vel væri við þá gert, svo og
þá, sem jörðina erjuðu, bændur,
sem þá voru yfirleitt leiguliðar.
Þeir voru kallaðir framleiðslustétt-
in (la classe productive).
Nú skyldi lokið stuöningi ríkisins,
er tíðkazt hafði, við það, sem þeir
nefndu hina óvirku stétt (la classe
stérile), en til hennar töldust þeir,
sem stunduðu iðnað og verzlun.
Fyrir neðan og utan við þessar
þrjár stéttir var stétt lítilmagnans
(le petit pcuple), verkalýður allur.
Kenning fysiokrata náði tölu-
verðri útbreiðslu, féll vel að stjórn-
arháttum hins upplýsta einveldis
og varð landbúnaðinum viða mikil
lyftistöng; átti t.d. drjúgan þátt i að
bændaánauð var afiétt f ýmsum
löndum.
Þessar kenningar höfðu t.d. veru-
leg áhrif í Danmörku og þaðan bár-
ust þær til íslands eins og annað
það, sem f umheiminum gerðist á
þeirri tíð.
Það var ekki sízt í áliti og tillög-
um landsnefndarinnar, sem kon-
ungur skipaði 1770, að áhrif þeirra
koma fram. Þessi nefnd haföi það
viðfangsefni að gera tillögur um,
hvernig unnt væri að bæta úr því
dæmalausa eymdarástandi, sem þá
ríkti hér á landi. Nefndin fékk mjög
víðtækt erindisbréf, ekki aðeins
varðandi fjármál og atvinnumál,
heldur og um stjórnsýslu.
Heildargreinargerð nefndarinnar
er prentuð í Lovsamling for Island
IV. bindi, bls. 34—51 í sambandi við
það, að árið 1774 var hinu
svonefnda Tollkammeri f Kaup-
mannahöfn falið að sjá um frekari
framkvæmd á tillögunum, eftir þvf
sem henta þætti.
Sitthvað af þvf, sem nefndin
hafði gert tillögur um, hafði áður
orðið mönnum fhugunar- og tillögu-
efni; sumt af þvf hafði komizt í
framkvæmd eins og stofnun Inn-
réttinganna í Reykjavík og í sam-
bandi við þær innfiutningur 14
danskra og norskra bænda til að
leiðbeina landsmönnum f akuryrkju
o.fl.; einnig stofnun fjárræktarbús
á Elliðavatni. Or öðru hafði minna
orðið eins og konungsúrskurði frá
1751 um stuðning við akuryrkjutil-
raunir og ákvæðum í stjórnarbréfi
1755 um verndun skógarleifa.
Tillögur landsnefndarinnar voru
mjög f samræmi við kenningar
fysiokrata. Þótt minna yrði úr
framkvæmdum en til stóð, verður
það þó engan veginn allt skrifað á
reikning stjórnvalda, því að nokkru
eftir að tekið var að vinna að fram-
kvæmdum steðjuðu að geysilegir
erfiðleikar eins og t.d. af völdum
Móðuharðinda og styrjalda. Sjálf-
sagt má segja, að boginn hafi verið
spenntur nokkuð hátt, enda vesöld
og framtaksleysi hér á landi slíkt,
að meira en meðalátak þurfti til að
bæta úr, og þvf hlaut eiginlega að
fara sem fór.
Það, sem einkennir tillögurnar er
það, hversu mikil rfkisforsjá er nú
tekin upp f landbúnaðinum, sem var
raunar eini teljandi atvinnuvegur-
inn hér landi. Það var ekki aðeins,
að stjórn hans og eftirlit með fram-
kvæmd væri fengin embættismönn-
um, heldur ákveðið mjög margbrot-