Morgunblaðið - 24.01.1985, Page 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 24. JANÚAR 1985
Lánasjóður íslenskra námsmanna:
Staða sjóðsins
betri en mörg
undanfarin ár
LÁNASJÓÐUR íslenskra námsmanna
hefur talsvert verið í fréttum að und-
anförnu eins og oft áður þegar fjár-
veiting til hans er til umfjöllunar á
Alþingi í tengslum við samþykkt fjár-
lagafrumvarps. í haust sóttu 3.895
manns um lán, en reynslan sýnir að
talsvert af umsóknum bætist við um
áramót og til samanburðar var tala
umsókna á síðasta ári um lán hjá
sjóðnum samtals 5.925, 3.597 umsókn-
ir vegna náms hérlendis af um 10 þús-
und sem rétt eiga til láns og 2.327
vegna náms erlendis. Fjölgun um-
sókna milli ára undanfarin ár hefur
verið 10—15%. Nálega 90% þeirra sem
sækja um fá lán. Morgunblaðið hafði
samband við Sigurjón Valdimarsson,
framkvæmdastjóra Lánasjóðsins, í því
skyni að kynna lesendum sjóðinn og
hlutverk hans og er það sem hér fer á
eftir byggt á gögnum frá sjóðnum og
samtölum við framkvæmdastjórann.
Lán skulu nægja
fyrir eðlilegum náms-
og framfærslukostnaði
1 1. grein laga um námslán og
námsstyrki frá 1982 segir að megin-
hlutverk sjóðsins sé „að veita ís-
ienskum námsmönnum fjárhags-
aðstoð til framhaldsnáms við stofn-
anir er gera sambærilegar kröfur til
undirbúningsmenntunar nemenda
og gerðar eru til háskólanáms hér-
lendis" og í 3. grein segir að opinber
aðstoð samkvæmt lögum þessum
skuli „nægja hverjum námsmanni
t.il að standa straum af eðlilegum
náms- og framfærslukostnaði þegar
eðlilegt tillit hefur verið tekið til
fjölskyldustærðar, framfærslu-
kostnaðar þar sem nám er stundað,
tekna námsmanna og maka hans,
lengdar árlegs námstíma og ann-
arra atriða er áhrif kunna að hafa á
fjárhagsstöðu námsmanns".
Framfærslukostnaður náms-
manna er ákvarðaður af stjórn LÍN,
og byggður á könnun á framfærslu-
kostnaði námsmanna sem fram fór
árið 1974. Framfærslukostnaðurinn
hefur á Islandi fylgt þróun fram-
færsluvisitölu, þar til nú að hann
skal fylgja þróun meðaltals ráðstöf-
unartekna samkvæmt útreikningi
Þjóðhagsstofnunar. Erlendis fylgir
hann upplýsingum OECD um þróun
verðlags í hinum ýmsu löndum. Á
meðfylgjandi töflu 1 yfir fram-
færslukostnað í hinum ýmsu lönd-
um má sjá að hann er nú lægstur í
V-Þýskalandi, 15.910 á mánuði, en
hæstur í USA, 35.700 krónur fyrir
einstakling. Einstaklingar sem
njóta einhverra fríðinda hvað varð-
ar leigu ná ekki stuðlinum 1,0, sam-
anber meðfylgjandi töflu 2 og eigi
námsmaður börn fær hann einnig
hærra lán í hlutfalli við það. Þannig
fær til dæmis einstætt foreldri í
leiguhúsnæði með 2 börn á framfæri
stuðulinn 1,6, sem síðan er marg-
faldaður með framfærslunni í við-
komandi landi.
Fullur framfærslu-
kostnaöur lánaður
Frá framfærslukostnaði eru
dregnar umreiknaðar tekjur
námsmanns eða með öðrum orðum
75% tekna námsmanns á árinu,
samkvæmt ákvörðun mennta-
málaráðherra á síðasta ári. Áður
var samsvarandi tala frá árinu 1981
90% og þar áður drógust tekjur
námsmanns frá að fullu. Sjá með-
fylgjandi töflu 4 um meðhöndlun
tekna námsmanns áður en þær
koma til frádráttar á heild-
arframfærslukostnaði námsmanns.
Fjárþörf námsmanns er fram-
færslukostnaður hans að frádregn-
um tekjum og á þessu ári mun sjóð-
urinn lána fjárþörfina að fullu. Á
síðasta ári voru lánuð 95% af fjár-
þörf og hefur samsvarandi hlutfall
farið stigvaxandi á undanförnum
árum. Á áttunda áratugnum voru
lánuð 85% af reiknaðri fjárþörf.
Vegna þess að tekjur dragast ekki
að fullu frá láni, er mögulegt fyrir
námsmann sem er með tekjur um-
fram framfærslu yfir sumarmánuð-
ina að hafa meira fyrir sig en fram-
færslukostnaðurinn segir til um.
Óendurkræfir ferðastyrkir
Auk láns vegna framfærslu, fá
námsmenn einnig lán vegna bóka-,
tækja- og efniskostnaðar og er í
þeim efnum farið eftir staðfestum
upplýsingum kennara eða skóla um
eðlilegan slíkan kostnað á viðkom-
andi námsbraut. Þessar upphæðir
eru mjög mismunandi eftir eðli
námsins. Ef engar upplýsingar
liggja fyrir, er upphæðin fyrir eitt
misseri miðuð við 18% af fram-
færslu októbermánaðar og febrú-
armánaðar eftir því hvort um
haust- eða vormisseri er að ræða.
Samsvarandi tala fyrir námsmenn
erlendis er 12%. Hámark er einnig
miðað við framfærslu sömu mán-
aða, en það er 65% fyrir ísland en
45% fyrir útlönd. Á haustmisseri
1984 var lágmarkið á íslandi 2.926 á
misseri, en hámarkið krónur 10.566.
30 milljónir í skólagjöld. •
Þá veitir sjóðurinn einnig lán
vegna skólagjalda og samkvæmt
upplýsingum um umsóknir haustið
1984, nema lán vegna þessa liðar
tæpum 30 milljónum. í haust bárust
355 umsóknir um lán vegna skóla-
gjalda í Bandaríkjunum, samtals
áætlað að upphæð krónur 23,2 millj-
ónir eða að meðaltali 64.342 krónur.
51 umsókn barst um lán fyrir skóla-
gjöldum í Englandi, samtals að upp-
hæð 4,8 milljónir, meðaltal 93.740 og
28 frá Kanada, samtals að upphæð
1,7 milljónir eða 60.250 að meðaltali.
f Bandaríkjunum og Kanada er há-
mark láns vegna skólagjalda í und-
ergraduate-námi 6 þúsund dollarar,
en 4 þúsund pund í Englandi. í
graduate-námi er ekkert hámark,
enda sýni námsmaður fram á nauð-
syn þess að valinn sé skóli þar sem
skólagjöld eru hærri en sem fyrr-
töldum hámörkum nemur.
Mögulegt er að sækja um lán fyrir
skólagjöldum í öðrum löndum. Við
mat á umsóknum er meðal annars
farið eftir því hvort skólagjöld tíðk-
ast almennt í viðkomandi landi. Til
að mynda er yfirleitt ekki veitt
aukalán vegna skólagjalda á Norð-
urlöndunum.
Óendurkræfír feröastyrkir
Námsmenn fá einnig óendurkræf-
an styrk vegna kostnaðar af ferðum
til og frá námsstað, stundi hann
nám fjarri heimili sínu. Jafnframt
fær hann lán vegna ferðakostnaðar
maka og barna, sé um slíkt að ræða.
Miðað er við reglur sem gilda um
fjölskylduafslátt af fargjöldum og
leggja verður fram reikninga um
kaup á farseðlum. Á skólaárinu
1982/83 var upphæð ferðastyrkja
samtals tæpar 29 milljónir króna.
Innanlands var lægsti styrkurinn 50
krónur, sá hæsti 2.272, en erlendis
sá lægsti 9 þúsund og sá hæsti
55.500 krónur. Að öðru leyti sjá
töflu 6, yfir upphæö ferðastyrkja
undanfarin ár.
Til viðbótar því sem að framan er
talið geta námsmenn sótt um auka-
lán vegna meölagsgreiðslna þeirra
eða maka þeirra. Frá því 1. janúar í
ár geta námsmenn orðið aðilar að
Söfnunarsjóði lífeyrisréttinda. Bæt-
ast þá 6% við lán til þeirra og greið-
ast þau 6% beint til Söfnunarsjóðs-
ins, ásamt 4% frá námsmanninum
Tafla 4
Meöferð á tekjum námsmanns áður en þær eru dregnar frá
framfærslukostnaði
A) Fyrst er dregin frá tekjum framfærsla námsmannsins sjálfs í leyfi.
B) Séu börn á framfæri námsmanns dregst framfærsla þeirra í leyfi
einnig frá tekjunum.
C) Greidd opinber gjöld ársins dragast frá tekjum.
D) Séu tekjurnar hærri en sem nemur þessum liðum (A—C) dragast
25% þess sem framyfir er frá tekjum.
E) Komi námsmaður úr launavinnu og sé að hefja nám fær hann
sérstakan frádrátt á nettóvinnutekjur. Sá frádráttur nemur 5/8
hlutum nettóvinnutekna sem aflað er áður en nám hefst.
F) 57,5% af tekjum maka dragast frá framfærslu hans og hans hlutar í
framfærslu barna. Tekjur umfram það koma til frádráttar fram-
færslu námsmannsins og hlut námsmannsins í framfærsu barna, ef
við á. Tekjur maka umfram tvöfaldan framfærslukostnað einstakl-
ings á námsstað koma að fullu tii frádráttar framfærslu.
Tafla 6
Ferðastyrkir
inn&nlandft Kerðafltyrkir erlendis
DpphæA lípphæð (Ipphæð (Ipphæð
Ár la-gMta hæala Vjðldi læpiU hæsta lleildarupphæð
l9«7/68 — — 492 X
1968/69 — — 557 60 200 X
1969/70 — — 621 100 250 X
1970/71 — — 721 120 270 X
1971/72 25 25 845 140 400 145.350
1972/73 25 25 865 140 340 163.250
1973/74 25 25 942 130 340 194.825
1974/75 25 50 UIMI 210 650 337.330
1975/76 1036 523.460
1976/77 1201 731.707
1977/7* 10 230 1256 440 1430 917.292
1978/79 1348 1.535.900
1979/80 17 284 1394 770 5530 2.691.860
1980/81 40 766 1367 2594 19812 4.938.982
1981/82 40 766 1606 15.452.187
1982/83 50 2272 1756 9000 55500 28.996.S69
X = ekki sundurlMtað í reikningum sjóðsins.
ísland 16.750 Tafla 1 England 20.600
Danmörk 16.660 — London 22.100
Noregur 19.200 Skotland 17.700
Svíþjóð 16.910 Frakkland 16.750
USA a) 27.480 — París 18.390
b) 31.590 V-Þýskaland 15.910
c) 35.700 — Miinchen 17.500
Kanada 25.610
(Miöaö er við gengi 7. jan. ’85)
Framfærslukostnaður í ýmsum löndum
Tafla 2
Stuðlar námsmanna:
Einstakl. í ieiguhúsnæði eða eigin húsnæði: 1.0
Einstakl. í leigulau.su húsn. fjarri foreidrum: 0.9
Einstakl. í foreldrahúsum: 0.7
Stuðlar vegna barna:
a) einstæð foreldri: 1. barn : 0.4
2. barn: 0.2
önnur: 0.1 hvert
b) aðrir námsmenn: 1. barn : 0.2
önnur: 0.1 hvert
Stuðlar vegna maka:
Sé maki ekki við lánshæft nám, getur framfærsla hans bæst við
framfærslu námsmanns, t.d. ef börn á framfæri eru 2 eða fleiri.
Stuðull maka : 0.5
Hlutur maka í framfærslu barna bætist þá einnig við.
1. barn: 0.1
önnur: 0.05 hvert
Stuóull er margfaldaóur meó framfærslukostnaói í viókomandi landi.
Tafla 3
Framfærslukostnaöur einstaklings á íslandi des. 1984—feb.
1985. Framfærsiuvísitala 14391 stig
1. Fæði 7730 46,15%
2. Húsnæði 2576 15,38%
3. Fatnaður 1030 6,15%
4. Hreinlæti og heilsugæsla 903 5,39%
5. Bækur og ritföng 903 5,39%
6. Ferðir innanbæjar 1288 7,69%
7. Húsgögn og búsáhöld 774 4,62%
8. Ýmislegt annað 1546 9,23%
16750 100,00%
Framfærslan hefur hækkaó um 3,04%á tímabilinu sept. til nóv. 1984.
Tafla 9
Lánshæft nám á íslandi
1.1. Á ÍSLANDI.
Samkvæmt gildandi lögum og reglugerð telst eftirfarandi nám
lánshæft:
Nám á háskólastigi og það nám annað sem gerir sambærilegar
kröfur til undirbúningsmenntunar og nám á háskólastigi. (Sjá nán-
ar 1. gr. laga nr. 72/1982 og 1. gr. reglugerðar nr. 578/1982.)
Nám í sérskólum á íslandi sem skilgreint er af menntamálaráð-
herra í reglugerð. (Sjá lög. nr. 72/1982 og 2. gr. reglugerðar nr.
578/1982).
Sérnám sem skilgreint er í úthlutunarreglum Lánasjóðsins, enda
hafi námsmenn náð 20 ára aldri á því almanaksári sem lán eru
veitt. (Sjá 2. gr. laga nr. 72/1982 og 3. gr. reglugerðar nr. 578/1982.)
Erlendir námsmenn geta notið námsaðstoðar á íslandi að uppfyllt-
um ákveðnum skilyrðum sbr. gr. 1.1.4.
1.1.1 NÁM Á HÁSKÓLASTIGI
Háskóli Islands,
Kennaraháskóli Islands,
Tækniskóli íslands; tæknifræði og meinatækni,
Bændaskólinn á Hvanneyri; búvísindadeild,
Tónlistarskólinn í Reykjavík; nám á háskólastigi.
1.1.2 ANNAÐ NÁM
samkvæmt reglugerð sem menntamálaráðherra setur:
Fiskvinnsluskólinn 2. og 3. ár,
Fósturskóli íslands,
Hjúkrunarskóli íslands,
Iðnskólar; framhaldsdeildir, 2. og 3. ár,
íþróttakennaraskóli íslands,
Leiklistarskóli íslands,
Myndlista- og handíðaskóli Islands,
Nýi hjúkrunarskólinn,
Styrimannaskólar,
Tónskólar; kennaradeildir Tónlistarskólans í Reykjavík. Auk þess
geta tónlistarnemar á 7. og 8. námsstigi skv. námsstigakerfi Tón-
listarskólans í Reykjavík fengið lán.
Tækniskóli íslands; raungreinadeildir og iðnbrautir,
Vélskólar,
Þroskaþjálfaskóli íslands.
1.1.3 20 ÁRA REGLAN
Lánasjóði er heimilt að veita aðstoð þeim námsmönnum sem náð
hafa 20 ára aldri á því almanaksári sem lán eru veitt og stunda
sérnám. Nám sem stundað er við eftirtalda skóla er lánshæft skv.
lögum nr. 72/1982, 2. gr. 2. mgr.:
Bændaskóla; bændadeildir,
Fiskvinnsluskólann 1. ár,
Garðyrkjuskóla ríkisins,
Hótel- og veitingaskóla Islands,
Iðnskóla; grunnnám, samningsbundið nám og tækniteiknun,
Ljósmæðraskóla Islands,
Lyfjatæknaskóla íslands,
Meistaraskóla iðnaðarins,
Röntgentæknaskóla fslands,
Tækniskóla íslands; undirbúningsd.,
Sjúkraliðaskólann.