Morgunblaðið - 01.02.1985, Síða 29

28
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 1. FEBRÚAR 1985
MORGUNBLAÐIÐ, FOSTUDAGUR 1. FEBRÚAR 1985
29
pJmr0iiw®rWiíiti»
Utgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
hf. Árvakur, Reykjavfk.
Haraldur Sveinsson.
Matthias Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Að-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 330 kr. á mánuði innanlands. I lausasölu 25 kr. eintakið.
V erðbréfaviðskipti
Umsvif verðbréfamarkað-
anna í Reykjavík verða
stöðugt meiri. Þeir hafa auk-
ið mjög á fjölbreytni á pen-
ingamarkaðnum og bryddað
upp á nýjungum, sem geta
orðið fjármálastarfsemi í
landinu til framdráttar, ef
rétt er á haldið. Verðbréfa-
markaðirnir hafa staðið
fyrir öflugu kynningarstarfi,
sem hefur eflt áhuga fólks á
þeim leiðum til ávöxtunar
sparifjár, sem þeir bjóða upp
á. Fram til þessa hafa verð-
bréfamarkaðirnir verið eins
og nýgræðingur sem er að
vaxa úr grasi. Þess vegna
hefur þeim verið vel tekið.
Nú er starfsemi þeirra að
verða það ríkur þáttur í fjár-
málalífi okkar, að ástæða er
til að staldra við og íhuga,
hvert stefnt er.
Verðbréfamarkaðir eru
háþróaðir í öðrum löndum.
Þar þykir það sjálfsagt, að
atvinnufyrirtæki, sveitarfé-
lög, ríkissjóðir, opinberir
sjóðir og ýmsir aðilar af því
tagi afli fjár til starfsemi
sinnar með skuldabréfaút-
boði. Að því leyti til er
skuldabréfaútboð samvinnu-
hreyfingarinnar merkileg
nýjung á þessum vettvangi.
Verðbréfamarkaðir hér hafa
að einhverju leyti byggzt upp
á viðskiptum með ríkis-
tryggð skuldabréf og er það í
alla staði eðlilegt. Starfsemi
þeirra nú sýnist hins vegar j
auknum mæli byggjast á
verzlun með skuldabréf ein-
staklinga, sem orðið hafa til
í fasteignaviðskiptum. Það
er einmitt með sölu slíkra
bréfa, sem verðbréfamarkað-
irnir telja sig geta boðið eig-
endum fjármagns bezt kjör.
Líklega er eitthvað orðið um
það, að fólk, sem er fjárþurfi
vegna byggingaframkvæmda
eða íbúðakaupa, útbúi slík
bréf og biðji verðbréfasala
að koma þeim í verð. Þau eru
þá seld með miklum afföllum
eins og sjá má í auglýsingum
verðbréfamarkaðanna.
Hér er ástæða til að
staldra við og spyrja, hvort
þessi viðskipti séu komin út í
ógöngur. Það er Ijóst, að fólk
leitar ekki eftir fé á þessum
mörkuðum með þeim vöxt-
um, sem þar verða að greið-
ast, nema vegna vandræða.
Það er útilokað mál, að hægt
verði að bygcúa verðbréfa-
viðskipti á Islandi upp á
vandræðum fólks. Hið eðli-
lega er, að verðbréfamarkað-
urinn verði markaður fyrir-
tækja, opinberra aðila og
þeirra einstaklinga, sem
telja sér hag í því að afla þar
fjár til atvinnustarfsemi.
Þróunin má ekki verða sú, að
þeir verði markaður fólks,
sem er í peningavandræðum
vegna húsabygginga.
Hvarvetna í heiminum er
starfsemi verðbréfamarkaða
settur ákveðinn rammi með
einhvers konar löggjöf. Hér
eru að vísu í gildi laga-
ákvæði, sem varða þau við-
skipti, sem stunduð eru á
verðbréfamörkuðum. Sum
þau lagaákvæði eru úrelt.
Ljóst er, að verðbréfavið-
skiptin hefðu ekki komizt af
stað, ef þeim hefði verið of
þröngur stakkur skorinn.
Bezta eftirlitið með þeim er
sterkt almenningsálit og vel
upplýst fólk um þessi við-
skipti. Engu að síður er
nauðsynlegt að tryggja með
einhverjum hætti heilbrigða
viðskiptahætti á þessum
mörkuðum.
Samkeppnin, sem nú er
háð á peningamarkaðnum,
er háð við óeðlileg skilyrði.
Bankar og sparisjóðir eru
búnir að missa hluta þessa
frelsis, sem þeir fengu í ág-
úst sl. Hendur þeirra eru
bundnar að mestu leyti við
ákvörðun þeirra vaxtakjara,
sem þeir geta boðið við-
skiptavinum sínum. Á annan
veg er svo ríkissjóður, sem
býður kjör á bréfum sínum
með þeim hætti, að það er
illmögulegt fyrir bankana að
keppa við ríkissjóð. Á hinn
veginn eru verðbréfamark-
aðirnir, sem ákveða nánast
sjálfir miðað við vaxtakjör
bankanna hvaða ávöxtun-
arkjör þeir bjóða. Þetta fár-
ánlega kerfi gengur ekki.
Samkeppnisaðilar á pen-
ingamarkaðnum verða að
búa við sömu skilyrði. Fjöl-
margir aðilar ráðleggja fólki
um beztu ávöxtun fjármuna.
Slíkri ráðgjöf fylgir mikil
ábyrgð. Oft kemur fleira til
álita en bezta ávöxtun á
pappírnum. Tryggar endur-
greiðslur skipta líka máli og
raunar margt fleira. Fátt
skiptir meira í viðskiptum
með peninga en traust. Sölu-
mennska má ekki yfirgnæfa
trausta ráðgjöf, hvorki hjá
ríkissjóði, bönkum og spari-
sjóðum né verðbréfasölum.
Trillan Gustur er notuA til að kom-
ast að búrinu þegar þörf krefur, en
eins og sjá má er það varið sjógangi
með plankabrúm beggja vegna.
Laxinn er gráðugur og fjörugur eins
og sjá má og tók nokkur smástökk
fyrir Friðþjóf Ijósmyndara.
Nú stefnum við á kaup á 50.000
seiðum frá Ólafi Skúlasyni á Laxa-
lóni í vor og nýta hér eins og unnt
er glæsilegar aðstæður og þá
möguleika, sem virðast vera í fiski-
ræktinni. Allt er það þó háð vin-
semd og trú stjórnvalda á nýjar
atvinnugreinar. Það er sjálfsagt
ekki mikið mál að byggja hér upp
fiskirækt, sem samsvarar verð-
mætasköpun eins til tveggja skut-
togara. Ef sú reynsla, sem við höf-
um fengið til þessa, er rétt og
raunhæf, er það mjög auðvelt. I
sumar kemur til starfa hjá okkur
Svanur sonur minn, sem lært hefur
fiskirækt í Noregi og innan eins árs
stefnum við á að framleiða allt fóð-
ur sjálfir, sem þarf í fiskeldið. í því
augnamiði höfum við sett meltu-
tanka í togarann, en meltuna not-
um við til fóðurgerðarinnar, þegar
þar að kemur.
Mér finnst það mjög brýnt, að
fiskeldi verði fært frá landbúnað-
arráðuneytinu yfir í sjávarútvegs-
ráðuneytið. Fiskeldi getur aldrei
orðið annað en sjávarútvegur, fisk-
urinn er alinn í sjó, unninn í frysti-
húsum og skipin afla fóðursins. Þá
finnst mér núverandi stjórnvöld
engan veginn hafa staðið sig í
stykkinu. Þau hafa ekki tekið á
„stjórnskipuðum" vanda sjávarút-
vegsins, aðeins velt honum á undan
sér og hafa engan veginn tekið
nægilega fast á málunum. Það
gengur ekkert með því að láta reka
á reiðanum,“ sagði Guðmundur
Runólfsson.
— HG -
Stefimm á 50.000
seiða laxeldi í sjó
Rætt við Guðmund Runólfsson fiskverkanda
og útgerðarmann í Grundarfirði
GRUNDARFJÖRÐUR mun vera yngsta sjávarpláss á landinu. Á þriðja
áratugnum byrjaði búseta þar, en byggð fór ekki að rísa þar að marki fyrr en
upp úr árinu 1940, er þar var stofnað frystihús í eigu velflestra verkfærra
manna í Eyrarsveit. Lífsafkoman byggist að mestu á sjónum, þó þar séu ýmis
myndarleg þjónustufyrirtæki. f dag búa um 800 manns í Grundarfirði, þar
eru 4 fiskvinnslustöðvar, tveir togarar og sjö bátar, fiskimjölsverksmiðja og
laxeldi í sjó hófst á staðnum síðastliðið haust.
Guðmundur Runólfsson, útgerð-
armaður, fluttist barnungur í
plássið og hefur búið þar siðan.
Hann rekur nú ásamt fjölskyldu
sinni togarann Runólf, fiskvinnsl-
una Sæfang og er með laxeldi í sjó.
Auk þess er Sæfang hluthafi í
fiskimjölsverksmiðjunni. Morgun-
blaðsmenn ræddu við Guðmund er
þeir áttu leið um Grundarfjörð
fyrir nokkru.
„Við Grundfirðingar höfum um
þessar mundir miklar áhyggjur af
rýrnandi aflahlut staðarins. 1983
var heildaraflinn hér 12.996 lestir
en á síðasta ári 9.748 eða um fjórð-
ungi minni. Því eru menn farnir að
leita fanga annars staðar en í bol-
fiskinum og niðurstaða þess er
meðal annars nýfengið skelvinnslu-
leyfi Hraðfrystihúss Grundar-
fjarðar og laxeldið hjá mér þáttur í
því.
Það eru nú um 10 ár síðan við
fengum togarann Runólf, en með
honum kom mikill fjörkippur í at-
vinnulíf á staðnum og uppbyggingu
hans og bjartsýni í kjölfarið. Tog-
arinn hefur reynzt vel í alla staði
og stendur undir 34 til 35% af afla
og verðmætasköpun byggðarlags-
ins. Hann lagði fyrst upp hjá
Hraðfrystihúsinu að mestu, en
Soffanías og rækjuvinnsla Júlíusar
Gestssonar tóku hluta aflans. Fyrir
6 árum keyptum við hlut í rækju-
vinnslu Júlíusar Gestssonar og höf-
um síðan yfirtekið fyrirtækið að
mestu og nefnum það nú Sæfang.
Með því hófum við fiskvinnslu, að-
allega frystingu á bolfiski og
markmiðið er að við getum tekið
rösklega allan aflann af Runólfi og
unnið hann í dýrustu pakkningar.
Við höfum tekið í notkun laus-
frystitæki frá Árna Ólafssyni hf.,
sem reynzt hafa mjög vel og bæta
framleiðsluna talsvert. Þá rekum
við einnig eigið netaverkstæði og
höfum gert svo lengi.
Það nýjasta hjá okkur er síðan
iaxeldið. Við fengum áhugann á þvi
Morgunblaöift/Friftþjófur
Jæja, hvernig lízt þér á? Búrið er talsvert frá landi og bér sést hið tignarlega Kirkjufell { baksýn.
fyrir nokkrum árum og einn úr
fjölskyldunni fór í nám í fiskeldi í
Noregi í þessu augnamiði. Við er-
um nú með tilraunaeldi á 4.000 löx-
um í sjó eftir norskri fyrirmynd.
Búrið er áti á víkinni hérna undir
Kirkjufellinu nokkur hundruð
metra undan landi. Fóðrinu dælum
við venjulega út í búrið úr landi og
hefur það gengið mjög vel og fisk-
urinn dafnar vel, vex hratt og virð-
ist vel frískur. Fóðrið blöndum við
sjálfir og höfum í því talsvert af
smokkfiski, samkvæmt ábending-
um vísindamanna og er það hin
mesta kjarnafæða. Hitastig sjávar-
ins virðist mjög ákjósanlegt og hef-
ur það varla farið niður fyrir 4
gráður í vetur, sem þykir mjög
gott. Það má því segja, að það eina,
sem okkur skorti á að hafa fengið
nægilega reynslu í vetur, séu verri
veður.
Bræðurnir Guðmundur Smárí og Páll Guðfinnur Runólfssynir fóðra laxinn. Guð-
mundur Smári er framkvæmdastjóri fiskverkunarinnar, en Páll Guðfinnur sér um
laxinn.
Guðmundur Runólfsson
Mikil samstaða
síldarsaltenda
— allir fylgjandi núverandi fyrirkomu-
lagi á sölu saltsíldar
FÉLÓG síldarsaltenda funduðu í
síðustu viku um vaxandi óvissu í
markaðsmálum saltsíldar, meðal
annars vegna þess, að viðræður
um nýjan fimm ára viðskipta
samning við Sovétríkin standa nú
fyrir dyrum. Mikil samstaða var
meðal fundarmanna og sam-
þykktu þeir meðal annars sam-
hljóða að sölufyrirkomulagi á
saltsíld væri bezt fyrir komið eins
og það er nú.
Á fundi nær allra síldarsalt-
enda á Islandi, sem haldinn var
sl. fimnitudag 24. janúar á Hótel
Sögu í Reykjavík, var eftirfar-
andi ályktun samþykkt með öll-
um atkvæðum:
„Vegna umræðna, sem átt
hafa sér stað að undanförnu um
breytingar á útflutningsverslun
landsmanna, lýsir fundurinn yf-
ir eindregnum stuðningi við
fyrirkomulag það, sem gilt hef-
ur um sölu á saltaðri síld undan-
farna áratugi. Síldarsaltendur
eru, að fenginni reynslu, ekki í
nokkrum vafa um að á þann
hátt er hagsmunum þessarar at-
vinnugreinar og þjóðarinnar
allrar best borgið."
Að fundi loknum var gerð
skrifleg könnun á því hjá öllum
söltunarstöðvum landsins, hvort
óskað væri eftir breytingum á
sölufyrirkomulaginu eða hvort
sölumálin yrðu áfram í höndum
Síldarútvegsnefndar. Niðurstöð-
ur á könnuninni urðu þær, að
allar stöðvarnar — 52 að tölu —
óskuðu eftir því að sala og út-
flutningur saltsíldar yrði áfram
á vegum Síldarútvegsnefndar.
„Þessi skoðanakönnun var að-
eins einn liðurinn á dagskrá
fundarins," sagði Hermann
Frá fundi sfldarsaltenda.
Hansson, formaður Félags síld-
arsaltenda á Norður- og Áustur-
iandi, er Mbl. leitaði nánari
frétta af fundinum.
Hermann sagði, að aðaltilefn-
ið til fundarboðunarinnar hefði
verið vaxandi óvissa í mark-
aðsmálum saltsíldar, m.a. með
tilliti til þess að núverandi 5 ára
viðskiptasamningur íslands við
Sovétríkin sé að renna út og að
viðræður um nýjan samning
muni væntanlega hefjast í apríl.
Auk þess hefðu verið á dag-
skránni önnur mál er snerta
undirbúning næstu vertíðar.
„Það ríkti mikil samstaða um
öll þau mál sem fundurinn fjall-
aði um,“ sagði Hermann að lok-
um, „og færi betur að svo væri
almennt í sjávarútveginum."
AF ERLENDUM VETTVANGI
eftir LARRY GERBER
Pólitísku réttarhöldin í Júgóslavíu:
Aðför að frjálsræðis-
öflum hefur mistekist
í Júgóslavíu hefur um árabil tíðkast meira frjálsræði, en menn eiga að
venjast í ríkjum kommúnista í Austur-Evrópu. I því sambandi er oft talað
um Yogoslorenski puti, hina júgóslavnesku leið til sósíalisma, sem falið
hefur í sér vísi að lýðréttindum og atvinnufrelsi. Ýmislegt bendir til þess
að áhrifamenn í núverandi stjórn landsins telji að of langt hafí verið
gengið og vilji stöðva frjálsræðisþróunina. Til marks um þaö má hafa hin
forvitnilegu réttarhöld, sem undanfarna þrjá mánuði hafa farið fram í
höfuðdómshúsinu í Belgrad, Réttlætishöllinni.
Réttarhöld þessi hófust 5.
nóvember og komu þá sex
menntamenn fyrir réttinn
ákærðir fyrir að brugga launráð
gegn stjórnvöldum. Refsing fyrir
slíkt athæfi er 5—10 ára fang-
elsi. Síðan hefur það gerst að all-
ar sakargiftir gegn einum sex-
menninganna, Pavlusko Imsiro-
vic, 36 ára gömlum þýðanda,
hafa verið dregnar til baka og
ákærum á hendur þremur hinna
breytt þannig, að þeim er nú að-
eins gefið að sök að hafa breitt
út áróður, sem fjandsamlegur er
ríkisstjórn landsins. Þyngsti
dómur fyrir slíkt afbrot er 10
ára fangelsisvist.
„Frjáls háskóli“
Mennirnir sex voru í hópi 28
manna, sem lögregla handtók í
íbúð nokkurri í höfuðborginni
20. apríl í fyrra, en þá stóð þar
yfir umræðufundur, sem hinn
kunni andófsmaður Milovan
Djilas, fyrrum varaforseti Júgó-
slavíu, ávarpaði. Umræðufundir
þessir, sem stundum hafa verið
nefndir „hinn frjálsi háskóli",
hófust fyrst árið 1977 og yfirvöld
hafa alla tíð vitað af þeim, en
fram að þessu hafa þau ekki tal-
ið ástæðu til afskipta. Menn
hafa safnast þar saman til að
ræða hin ólíkustu hugðarefni,
ekkert síður um bókmenntir og
kvikmyndir en stjórnmál og
stjórnmálamenn, og þar hafa
menn líka haft tækifæri til að
skrafa saman óformlega, stofna
til kynna og segja nýjustu slúð-
ursöguna í bænum.
Fólkið, sem handtekið var, var
fljótlega látið laust og sexmenn-
ingarnir, sem eru hinir einu úr
hópnum, sem sætt hafa ákæru,
geta enn um frjálst höfuð strok-
ið. Þeir hafa m.a. getað rætt við
erlenda fréttamenn, sem fenglö
hafa að fylgjast með réttarhöld-
unum yfir þeim. Mennirnir
fimm, sem enn eru á sakabekk,
eru Miodrag Milic, 55 ára gamall
handritahöfundur; Dragomir
Olujic, 35 ára gamall útvarps-
maður; Gordan Jovanovic, 23 ára
gamall heimspekinemi, og Milan
Nikolic, 37 ára gamall félags-
fræðingur. „Þessir menn hafa
ekkert gert af sér,“ er haft eftir
Srdja A. Popovic, lögfræðingi í
Belgrad, sem sérhæfir sig í mál-
um andófsmanna. „Réttarhöldin
eru fyrst og fremst pólitísk,"
segir hann. „Þau snúast alls ekki
um það hvað mennirnir hafa
gert eða ekki gert“.
I sama streng hafa hinir
ákærðu tekið i viðræðum við er-
lenda fréttamenn. „Þessi réttar-
höld verða farsakenndari með
hverjum degi sem líður“, er haft
eftir Milan Mikolic. „Dómarinn
veit ekki hvernig hann á að snúa
sér í þessu máli, því við sem
ákærðir erum sýnum ekki nein
merki um ótta, eins og hann átti
von á.“
Málaferli úr böndum
Málaferlin hafa ekki tekið þá
Vladimir Mijanovic
Miodrag Milic
stefnu, sem talið er að harðlínu-
menn í kommúnistaflokknum og
rikisstjórninni, kjósi. „Sannan-
ir“ þær, sem ákæruvaldið hefur
lagt fram til að rökstyðja sak-
argiftir. bvkia léttvægar og
vitni, sem kö''uð hafa verið fyrir
réttinn, hafa ekki verið því
hliðholl. Áheyrendur i réttar-
salnum, sem m.a. eru fulltrúar
vestrænna mannréttindasam-
taka, hafa ekki verið uppörv-
andi; þeir hafa ekki farið í
launkofa með samúð sína með
hinum ákærðu.
Eitt vitnanna, Nebojsa Jevric,
sagði t.d. í vitnisburði sínum í
desember, að hann hefði sótt
umræðufundina í þrjú ár og þeir
hefðu verið opinbert leyndarmál.
„Það er ekki til það kaffihús hér
í Belgrad, þar sem þessa um-
ræðufundi hefur ekki borið á
góma. Ef hinir ákærðu eru sekir
þá gildir hið sama um okkur öll
hin, sem þessa fundi sóttum,"
sagði hann.
Til dæmis um „sönnunargögn"
stjórnvalda má nefna prófrit-
gerð eftir Milan Nikolic, sem
hann samdi fyrir þremur árum
er hann var við framhaldsnám í
Brandeis-háskóla í Massachus-
etts í Bandaríkjunum. í ritgerð-
inni eru leidd að því rök, að hið
svonefnda „sjálfstjórnarkerfi
verkamanna", sem Tító kom á
legg (en það felur í sér nokkurt
frelsi handa verkafólki til að
Pavlusko Imsirovic
ákveða fyrirkomulag vinnu, af-
köst o.fl.), gangi ekki upp. Enn'
fremur er því haldið fram í rit-
gerðinni, sem skrifuð er á ensku
og aldrei hefur verið gefin út, að
stjórnmálaleiðtogar í Júgóslavíu
hafi gert mörg klaufaleg mistök.
Að tapa ekki áliti
á Vesturlöndum
Það er ekki við því að búast, að
mótbyr sá, sem yfirvöld í Júgó-
slavíu sæta vegna réttarhald-
anna verði til þess að fimm-
menningarnir verði sýknaðir.
Ólíklegt er, að dómar yfir þeim
verði mjög þungir, en nær ör-
uggt að um einhvern tíma verða
þeir látnir dúsa í fangelsi og
bætast þá í hóp þeirra 600
manna, sem talið er að sitji inni
í landinu vegna stjórnmálaskoð-
ana sinna.
Vestrænir stjórnarerindrekar,
sem fylgst hafa með réttarhöld-
unum, segja augljóst að þau hafi
snúist í höndum stjórnvalda.
Þau áttu að vera áminning til
frjálsræðisafla í landinu um að
fara sér hægt, en hafa í reynd
orðið til að efla andstöðuna við
stjórnvöld og opna augu fólks
fvrir nauðsyn brevtinea á iúeó-
slavnesku samfélagi.
Éin ástæðan fyrir því, að
stjórnvöld treysta sér ekki til að
láta til skarar skríða gegn frjáls-
ræðisöflum í landinu er sú, að
þau vilja ekki glata því áliti, sem
þau hafa aflað sér á Vesturlönd-
um. Engin tilraun hefur t.d. ver-
ið gerð til að leggja stein I götu
þeirra erlendu fréttamanna, sem
fylgst hafa með réttarhöldunum.
Skýringin á þessu er sú, að efna-
hagur Júgóslavíu er afar bágbor-
inn. Verðbólga er 58% á ári,
framfærslukostnaður hefur
hækkað um 322% á fjórum ár-
um, ein milljón manna gengur
atvinnulaus og gjaldmiðillinn,
dinar, er óstöðugur. Komið er í
veg fyrir hrun með aðstoð lána-
stofnana á Vesturlöndum og
nema skuldir Júgóslava við þær
nú 20 milljörðum bandaríkja-
dala. Það skiptir stjórnvöld I
Júgóslavíu miklu máli, að unnt
sé að semja áfram um hagkvæm
lán og endurgreiðslur. Þau átta
sig á því, að til að það dæmi
gangi upp, er óráðlegt að ögra
um of almenningsálitinu á Vest-
urlöndum.
Larry Gerber er fréttamaður
hjá AP.