Morgunblaðið - 27.02.1985, Page 1

64 SIÐUR
STOFNAÐ 1913
48. tbl. 72. árg.
MIÐVIKUDAGUR 27. FEBRUAR 1985
Prentsmiðja Morgunblaðsins
Aðeins almenn mál-
efni rædd við KGB
- sagði Arne Treholt í varnarræðu sinni í gær
^ Ósló, 26. febrúar. Frá AP og frélUritumm Mbl., Klísabetu Jónasdóttur og Jan Erilt Lauré.
Á ÖÐRUM degi réttarhaldanna yfir Arne Treholt, sem sakaður er um um-
fangsmiklar njósnir fyrir Sovétmenn og fraka, tók hann sjálfur til máls og bar
af sér allar sakir. Lars Quigstad, saksóknari, lagði ýmsar spurningar fyrir
Treholt og svaraði hann sumum en öðrum ekki en eftirtektarvert þótti hve oft
hann bar við minnisleysi.
Treholt talaði fyrir máli sínu og
svaraði spurningum saksóknarans í
fimm klukkustundir samfleytt.
Kvaðst hann alsaklaus af því að
hafa verið njósnari og sagði það
ekki rétt, að hann hefði átt 120
Arne Treholt tók til máls í réttar-
höldunum í gær og kvaðst alsaklaus
af því að hafa njósnað fyrir Sovét-
menn. Var hann með mikið af skjöl-
um með sér og sést hér blaða í þeim t
áður en hann hóf varnarræðuna.
AP/Slmamynd
fundi með Sovétmönnum. Hefðu
þeir aðeins verið 59 og aðeins verið
rætt um almenn málefni yfir máls-
verði. Um skjölin, sem fundust á
heimili hans eftir handtökuna,
sagði Treholt, að þau hefðu orðið
þar eftir fyrir misskilning og at-
hugunarleysi hans, sem rekja
mætti til mikilla anna hans og
ferðalaga. Auk þess, sem aðeins 45
vörðuðu málið sjálft.
Treholt sagöi, að strax eftir
handtökuna hefðu hafist yfir hon-
um yfirheyrslur, sem staðið hefðu
látlaust í 15 klukkustundir og
spurði þá Quigstad, saksóknari,
Guðmundur G, Hagalín látinn
Einn heizti rithöfundur þjóðarinn-
ar, (luðmundur G. Hagalín, lézt að-
faranótt 26. febrúar í Sjúkrahúsi
Akraness, á 87. aldursári. Með hon-
um er genginn til feðra sinna einn
svipmesti listamaður þjóðarinnar,
mikilvirkur og vinsæll rithöfundur,
forvígismaður í félagsmálum stéttar
sinnar, frambióðandi Alþýðuflokks-
ins vestur á ísafirði, harður stuðn-
ingsmaður vestrænna varna og
studdi Sjálfstæðisflokkinn um
skeið, bókmenntagagnrýnandi
Morgunblaðsins um langt árabil og
lét þjóðmál mjög til sín taka í skrif-
um sínum. Ilagalín var einn af-
kastamesti rithöfundur þjóðarinnar
um langt árabil og varð þjóðkunnur
með sígildu meistaraverki sínu,
Kristrúnu í Hamravík, 1933.
Ilagalín var einn skeleggasti boð-
beri lýðræðis og mannréttinda á ís-
landi og gekk á hólm við fulltrúa
kommúnismans í tímamótaverki um
þjóðmál, Gróðri og sandfoki, 1943.
Guðmundur G. Hagalín var einn af
forvígismönnum að stofnun Al-
menna bókafélagsins og sat þar í
fyrirrúmi um langa hríð.
Guðmundur G. Hagalín var
fæddur 10. október 1898 f Lokin-
hömrum f Arnarfirði, Vestur-lsa-
fjarðarsýslu, og sótti hann oft
efnivið bóka sinna í æsku-
umhverfið, ekki sízt persónusköp-
un og söguefnið í Kristrúnu f
Hamravík og öðru alkunnu skáld-
riti, Márusi á Valshamri, en þang-
að er einnig sótt til fanga í ýmsar
þekktar smásögur skáldsins.
Hagalín var sonur Gfsla Guð-
mundar Kristjánssonar, bónda og
skipstjóra í Lokinhömrum, og
konu hans, Guðnýjar Guðmunds-
dóttur Hagalín, en þau voru þjóð-
kunn hjón um sína daga. Hann
var eitt ár við nám á Núpi, fór
síðan til Böðvars Bjarnasonar á
Hvanneyri, 1915—17, og varð
gagnfræðingur frá Menntaskólan-
um f Reykjavík 1917. Hann hætti
námi í Menntaskólanum 1918, þá f
5. bekk, gerðist sjómaður á skút-
um, vélbátum og árabátum, sföan
blaðamaður og ritstjóri á Seyðis-
firði til 1923.
Sjómannsárin höfðu mikil áhrif
á Guðmund G. Hagalín. Segja má
að úr þeim þætti ævi hans hafi
sprottið brautryðjendaverkið,
Virkir dagar, 1936. Þá braut
Hagalín blað í íslenzkum bók-
menntum með þessari merku ævi-
sögu sinni sem segja má að hafi i
senn verið með nýjum brag en
jafnframt i anda þeirra sagna
ýmissa sem ritaðar voru á íslandi
á 13. öld. Um þetta leyti skrifaði
Hagalín einnig tvær af þekktustu
bókum sfnum, Sturlu f Vogum,
1938, og sögu Eldeyjar-Hjalta,
1939, en þá hafði hann einnig-
skrifað kunnar bækur eins og Guð
og lukkuna, 1929, og Einn af post-
ulunum, 1934. Hver bókin rak
aðra eftir að Hagalín kom heim
aftur úr fyrirlestraför til Noregs
en þar var hann 1924—27. Verk
hans eru kunnari en svo að
ástæða sé til að telja þau upp hér.
Hann skrifaði ævisögu sfna í
nokkrum bindum en hafði ekki
lokið við hana þegar hann lézt.
Guðmundur G. Hagalín gegndi
ýmsum störfum á lsafirði, var
m.a. bókavörður bæjarbókasafns-
ins þar frá 1929—45, en var jafn-
framt kennari við gagnfræðaskól-
ann á þessum árum og skólastjóri
kvöldskóla iðnaðarmanna. Hann
var um tíma erindreki Stórstúku
Islands. Hann stjórnaði blöðum
og skrifaði margt bæði í blöð og
tímarit, auk fyrrgreindra anna-
samra starfa, og mikillar stjórn-
málaþátttöku. Hann var bæjar-
fulltrúi Alþýðuflokksins á ísafirði
1934 —45 og forseti bæjarstjórnar
um margra ára skeið. Hann var
formaður Alþýðuflokksfélags Isa-
fjarðar í sex ár og i stjórn Al-
þýöuflokksins frá 1932—46.
Hagalín var atkvæðamikill fé-
lagsmálamaður og var formaður
Félags íslenzkra rithöfunda frá
stofnun og í nokkur ár, auk þess
sem getið hefur verið, formaður
Sambands ísl. rithöfunda um hríð
og fulltrúi rithöfunda i stjórn
Bandalags ísl. listamanna öðru
hverju. Þess má loks geta að í öll-
um þessum önnum gaf Guðmund-
ur G. Hagalín sér tima til að þýða
erlend rit á íslenzka tungu, m.a.
Manninn og máttarvöldin eftir
norska skáldið Olav Duun og þótti
sú bók mikill viðburður þegar hún
kom út á sinum tima.
Guðmundur G. Hagalín kvænt-
ist Kristínu Jónsdóttur 1920 og
eignuðust þau tvö börn, Hrafn,
sem er látinn, og Sigríði leikkonu.
Síðari kona Hagalfns var Unnur
Aradóttir en sonur þeirra er Þór
framkvæmdastjóri á Eyrarbakka.
Morgunblaðið sendir eftirlif-
andi ættingjum Guðmundar G.
Hagalíns samúðarkveðjur við
fráfall hans. Hann var mikill vin-
ur og stuðningsmaður blaðsins og
samstarfið við hann var heilla-
drjúgt og eftirminnilegt. Hann
skrifaði mikið i blaöið, bæði um
menningar- og þjóðmál, var mik-
ilvirkur og sanngjarn bókmennta-
gagnrýnandi um árabil, frjór og
leiðandi. Ritstjórar Morgunblaðs-
ins þakka honum langt starf og
blaðið minnist þessa velunnara
síns með hlýju. Þjóðin mun sækja
þrek í verk hans. Guðmundur G.
Hagalín var ekki sfzt sterkur út-
vörður íslenzkrar þjóðmenningar
á örlagatímum.
hvort það væri ekki rétt, að hann
hefði farið fram á það sjálfur. Ját-
aði þá Treholt því og kvaðst hafa
haldið, að ef hann gerði strax
hreint fyrir sínum dyrum fengi
hann að fara heim.
„Er það ekki rétt, að þú gafst
strax fullkomna játningu á
lögreglustöðinni," spurði Quigstad.
„Eg var yfirheyrður nokkrum sinn-
um,“ sagði þá Treholt og svaraði
ekki spurningunni. Quigstad spurði
þá hvort það væri ekki rétt, að hann
hefði játað skömmu eftir handtök-
una að hafa unnið landi sínu „óbæt-
anlegt tjón“. „Jú, það er rétt,“ svar-
aði Treholt, „en það var vegna þess
hvernig komið var fyrir mér.“ „Er
hér um játningu að ræða,“ spurði
þá Quigstad. „Nei, þú misskilur
mig,“ svaraði Treholt.
Quigstad spurði Treholt einnig út
í handtöku hans á Fornebu-flug-
velli 20. janúar í fyrra, skömmu áð-
ur en hann ætlaði um borð í flugvél
til Vínar. „Hvert var förinni heitið
þegar þú varst handtekinn?" spurði
Quigstad. „Ég man það ekki,“ svar-
aði Treholt og hann mundi ekki
heldur hvort honum hefði verið
sýnd mynd af KGB-manninum
Titov. „Varstu spurður um Lopat-
in?“ spurði Quigstad og átti þá við
annan KGB-mann. „Eg man það
ekki,“ svaraði Treholt. Var hann þá
spurður hvort honum hefði verið
sýnd mynd, sem tekin var af honum
í Vín með tveimur KGB-mönnum
en hann mundi það ekki.
Quigstad spurði að síðustu Tre-
holt þessarar spurningar: „Er það
ekki rétt, að þegar þér var sýnd
þessi mynd þá steinþagnaðir þú,
virtist verða óglatt og fórst fram á
klósettið. Þegar þú komst aftur
sagðirðu: Hvað get ég nú sagt?“
Treholt svaraði ekki spurningunni.
Á morgun og næstu daga mun
Treholt halda áfram að gera grein
fyrir máli sínu.
Sjá ennfremur leiðara á bls. 32, Er-
lendan vettvane á bls. 33 oe fréttir
á bls. 29.
Aðstoðarforstöðumaður Al-
þjóða hermálastofnunarinnar:
Treholt einn
af tíu mestu
njósnurunum
í VIÐTALI, sem blaðamaður
norska blaðsins Verdens Gang átti
við Jonathan Alford, aðstoðar-
forstöðumann Alþjóða hermála-
stofnunarinnar í Lxmdon, kemur
fram, að skipa megi Arne Treholt
á bekk með tíu mestu njósnurum
heims ef réttar reynast þær ásak-
anir, sem á hann eru bornar. Segir
Alford, að ljóst sé, að njósnirnar
hafi haft hinar alvarlegustu af-
leiðingar fyrir Atlantshafsbanda-
lagið, Norðmenn og samskipti
austurs og vesturs og muni hafa
um ókomin ár. Upplýsingarnar,
sem hann hafi gefið Sovétmönnum
hljóti að hafa ótrúlegt gildi fyrir
þá.
Sjá „Treholt einn ... “ á bls. 28.