Morgunblaðið - 28.02.1985, Blaðsíða 42

42
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 28. FEBRÚAR 1985
Uppsagnarfrestur kennara
og álit Gunnlaugs Claessen
eftir Arnmund
Backman
f álitsgerð minni til Hins ís-
lenska kennarafélags um upp-
sagnarfrest opinberra starfs-
manna og framlengingu hans
samkvæmt 15. gr. laga nr. 38/1954,
er niðurstaða mín sú, eins og
kunnugt er, að réttur mennta-
málaráðuneytisins til framleng-
ingar á uppsagnarfresti sé tæp-
lega fyrir hendi ef honum er ekki
beitt án ástæðulausrar tafar.
Umrædd lagagrein er að mínu
áliti í hæsta máta umdeilanleg.
Það er t.d. umdeilanlegt hvernig
ber að skilja setninguna: „að til
auðnar um starfrækslu þar myndi
horfa“. Og það er einnig umdeil-
anlegt hvernig ber að skilja orða-
lag greinarinnar um framlengingu
uppsagnarfrests, allt að sex mán-
uðum.
Eðlilegt er að taka tillit til þess
við túlkun lagagreinarinnar að
hér er um lög að ræða frá árinu
1954. Viðhorf hafa breyst veru-
lega. Ráðningar ríkisins eru með
öðrum hætti og allmikið orðið um
það nú á tímum að ráðið er til
ríkisins með þriggja mánaða upp-
sagnarfresti. Opinberir starfs-
menn hafa nú að stórum hluta
verkfallsrétt. Þess vegna má segja
að allsherjarréttarsjónarmið hafi
vissulega verið allsráðandi við
setningu laganna nr. 38/1954 en
taka verði tillit til nýrra sjónar-
miða og breyttra viðhorfa um
túlkun greinarinnar í dag.
Eðlilegur fyrirvari
Eins og fram kemur í álitsgerð
minni, veita hvorki lögin, greinar-
gerð með þeim eða umræður á Al-
þingi um þau leiðbeiningu um
meðferð framlengingarákvæðis
15. gr. Það er hins vegar ekki þar
með sagt að ráðherra hafi fram-
lengingarheimild til síðasta dags í
uppsagnarfresti. Einhver eðli-
legur fyrirvari verður að vera á
slíkri ákvörðun. Spurningin er
þess vegna sú hver sá eðlilegi
fyrirvari eigi að vera. Við þá at-
hugun hef ég leyft mér að taka
tillit til gildandi vinnuréttarsjón-
armiða, eins og fram kemur í
álitsgerð minni. Samkvæmt þeim
er uppsagnarfrestur almennt til
þess ætlaður að skapa starfs-
manni og atvinnurekanda nægi-
legt svigrúm til að festa sér vinnu
annars staðar ef um ráðningarslit
er að ræða. f vinnurétti gætir
ákaflega ríkra tómlætisáhrifa.
Auðvitað þarf stjórnvald ákveðinn
frest til að kanna áhrif uppsagnar
og hvort skilyrði framlengingar á
uppsagnarfresti eru fyrir hendi.
En vegna hinna miklu hagsmuna
starfsmannsins af því að vita með
vissu um endanleg ráðningarslit
með nægilegum fyrirvara til að
geta gert nauðsynlegar ráðstafan-
ir vegna annars starfs, verður að
telja að stjórnvaldi sé skylt að til-
kynna áskilnað sinn án ástæðu-
lauss dráttar.
Ef á það yrði fallist með ríkis-
lögmanni að ráðherra væri gjör-
samlega óbundinn og gæti beitt
heimild sinni til framlengingar að
eiginn geðþótta, væri réttur
starfsmannsins fótum troðinn. Á
það skal ítrekað bent að stjórn-
vald hefur rétt til að áskilja sér
lengri uppsagnarfrest, allt að sex
mánuðum. Ef skilningur ríkis-
lögmanns væri réttur, gæti stjórn-
vald jafnvel á síðasta degi þriggja
mánaða uppsagnarfrestsins áskil-
ið sér rétt til framlengingar í
nokkra daga í einu þar til fullum
sex mánuðum væri náð. Starfs-
maður hefði þar með enga mögu-
leika á að gera nauðsynlegar
ráðstafanir vegna nýs starfs og
raunverulegur uppsagnarfrestur
yrði þá aldrei lengri en síðasta
framlengingin. Þessi niðurstaða
er auðvitað fráleit.
Fordæmi
Ef orðalag lagagreinar er ekki
nægilega skýrt, eins og í þessu til-
felli, verður að leita niðurstöðu
eftir öðrum leiðum. Venja skiptir
hér miklu máli. í álitsgerð ríkis-
lögmanns er bent á fordæmi um
dómarafulltrúa. Það fordæmi er
ekki fullnægjandi, enda var viður-
kennt af báðum aðilum þá að dóm-
arafulltrúar ætluðu sér aldrei að
segja upp störfum í raun.
I álitsgerð minni hef ég í þessu
efni leyft mér að vísa til Reykja-
víkurborgar. Samkvæmt 15. gr.
reglugerðar um réttindi og skyld-
ur starfsmanna Reykjavíkurborg-
ar frá 7. september 1967 er borg-
arráði skylt að tilkynna viðkom-
andi starfsmanni ákvörðun sína
um framlengingu innan mánaðar
frá því að uppsögn hans berst.
Benda má á til viðbótar að sam-
bærileg ákvæði er að finna í reglu-
gerðum Hafnarfjarðar, Kópavogs,
Keflavíkur, Akureyrar o.fl. kaup-
staða.
Ég tel það styrkja sjónarmið
mitt, að ákveðin regla skuli vera
gildandi í þessu efni meðal flestra
starfsmanna kaupstaða hér á
landi. Sú lögskýringaraðferð er
a.m.k. jafngild öðrum.
Lögskýringar
f umsögn ríkislögmanns til
menntamálaráðherra hinn 18.
febrúar sl. er lögskýringu minni
hafnað.
í fyrsta lagi er staðhæft að
þessu sjónarmiði mínu hafi ekki
verið haldið fram áður. Hér sé um
nýja lagatúlkun að ræða.
Þetta er rangt. í bókinni
„Vinnuréttur" eftir Arnmund
Backman og Gunnar Eydal frá ár-
inu 1978 er þessu sjónarmiði hald-
ið fram. Samtök opinberra
starfsmanna hafa haldið þessu
fram frá upphafi. Mér er ekki
kunnugt um annað en að þetta
hafi einnig verið skilningur
fjármálaráðuneytisins í tíð Ragn-
ars Arnalds, fyrrverandi fjár-
málaráðherra.
í öðru lagi heldur ríkislögmaður
því fram í álitsgerð sinni að mér
hafi yfirsést atriði hvað varðar
reglur opinbers réttar gagnvart
einkarétti. Hér sé um misskilning
minn að ræða o.s.frv.
Þetta er einnig rangt. Lögfræð-
ingar leggja nú á tímum verulega
Arnmundur Backman
minni áherslu á mismun einka-
réttar og allsherjarréttar. Þessari
skilgreiningu er meira haldið við
af hagkvæmnisástæðum en að hún
hafi einhverja sérstaka þýðingu.
Fræðimenn á sviði vinnuréttar
hafa gert lítið úr mismuni milli
opinberra starfsmanna og starfs-
manna á almennum vinnu-
markaði. Þetta er m.a. stutt þeim
rökum, að embættismannakerfið
sé á miklu undanhaldi, ríkið hafi í
auknum mæli lagt niður æviráðn-
inguna og tekið upp lausaráðningu
með skömmum uppsagnarfresti að
hætti almenna vinnumarkaðarins.
í ritum sínum hafa þessir sér-
fræðingar fjallað jöfnum höndum
um almenna vinnumarkaðinn og
starfsmenn ríkisins og lagt til
grundvallar túlkun sinni megin-
reglu vinnuréttar.'
En jafnvel þótt litið yrði svo á,
gegn öllum skynsamlegum rökum,
að vinnuréttarsjónarmið eigi ekki
við í þessu dæmi, þá eru lögskýr-
ingarreglur allsherjarréttar ekki
frábrugðnar. Staðreynd er að í
lagatextanum er ekki að finna
formreglu um framlengingu á
uppsagnarfresti. Þegar svo er,
verður að líta til þess hvað er eðli-
legt og sanngjarnt og taki nægi-
legt tillit til hagsmuna beggja.
Ríkislögmaður fellst reyndar á
þetta sjónarmið í hugleiðingum
sínum um rétt framhaldsskóla-
kennara sem hugsanlega hafa ráð-
ið sig í vinnu hjá öðrum eftir 1.
mars. Þar er hann þeirrar skoðun-
ar að slíkum starfsmanni væri
hugsanlega bæði bótalaust og
refsilaust að hætta í starfi sínu
eftir þrjá mánuði. Að þessu leyti
til er hann sammála mér og kem-
ur raunar inn á kjarnann í álits-
gerð minni, sem byggir á tillitinu
til einstaklingsins fyrst og fremst.
Málflutningur
Að lokum er það álit ríkislög-
mannsins að það sé fulldjarflega
fram gengið að telja ákvæði reglu-
gerðar um réttindi og starfs-
skyldur borgarstarfsmanna hafa
úrslitaáhrif á efnisinnihald laga
nr. 38/1954.
Hér er auðvitað um vísvitandi
rangfærslu ríkislögmanns að
ræða. í álitsgerð minni er bent á
reglur Reykjavíkurborgar „til
styrktar" þessu sjónarmiði. Það er
þess vegna rangt að ég telji reglu-
gerðina hafa úrslitaáhrif. Ég tel
hins vegar mikilvægt innlegg inn í
þetta mál að starfsmenn Reykja-
víkurborgar og reyndar annarra
kaupstaða í landinu búa við eins
mánaðar regluna, sem er bæði
sanngjörn og eðlileg.
Að lokum þetta. I álitsgerð sinni
nefnir ríkislögmaður lögskýr-
ingaraðferðir mínar ýmist yfir-
sjónir, misskilning eða að full-
djarflega sé framgengið. Orðfæri
af þessu tagi lýsir sjálfsánægju
sem er bæði tilefnislaus og óvið-
eigandi í þessu máli. Ritgerð ríkis-
lögmanns er enda miklu frekar í
ætt við málflutning en lögfræði-
lega álitsgerð. Komið hefur fyrir í
málflutningi fyrir héraðsdómi að
seilst er til slíks orðalags í hita
leiksins og þá gjarnan í þeim til-
gangi að gera málflutning and-
stæðingsins tortryggilegan, létt-
vægan. Þetta kemur afar sjaldan
fyrir og þykir lýsa yfirlæti og
skorti á umburðarlyndi gagnvart
skoðunum annarra. Ég hef hins
vegar ekki áður rekist á slíkar að-
ferðir milli hæstaréttarlögmanna
og allra síst í lögfræðilegum álits-
gerðum.
Arnmundur Barkman, hæstarétt-
arlögmaður, fór þess á leit við
Morgunblaðið að það birti ofan-
greint svar við umsögn Gunnlaugs
Oaessen, ríkislögmanns, sem
blaðið birti sl. þriðjudag. Millifyr-
irsagnir eru Morgunblaðsins.
Hollenzkir útvarpsmenn
á þorrablóti aö Hlöðum
á Hvalfjarðarströnd
Kleppjárnsreykjum.
ÞRÍR dagskrárgorðarmenn
frá hollenzkri útvarpsstöð
voru hér á ferð í lok janúar til
að afla íslenzks efnis í tvo út-
varpsþætti: „Spektakel" og
Oogluik“.
Fyrir fyrrnefnda þáttinn unnu
þeir þrjá þætti; um ljóðagerð á
íslandi, um stuttar skáldsögur
og um ásatrú. Fyrir þann síðar-
nefnda unnu þeir fjóra þætti; um
þorrablót, germönsk jól, fólk í
fiskvinnslu, Hollendinga á ís-
landi og í fótspor Ultima Thule
1878.
Dagskrárgerðarmenn þess-
ir eru Louis Houte, Hans Wijn-
ants og Jaap Vermeer.
Allsherjargoðinn Sveinbjörn
Beinteinsson fræddi þá um ása-
trúna og leiddi þá síðan á þorra-
blót á Hlöðum á Hvalfjarðar-
strönd. Sveinbjörn setti blótið
með kveðskap þar sem hann
sagði m.a.: „Fari nú þau á fyrsta
borði/ fram á völlinn/ síðan að-
rir, eins og tröllin/ upp með brak
og hlátrasköllin."
Morgunblaðið/Bernhard
Frá þorrablótinu á Hlöðum.
Matur var framborinn af mat-
reiðslumönnum Járnblendiverk-
smiðjunnar á Grundartanga og
síðan héldu heimamenn uppi
skemmtidagskrá í rúma klukku-
stund. Efni hennar var mest grín
og gamanmál um sveitungana,
sem féll greinilega í góðan jarð-
veg miðað við undirtektir. Að
loknum fjöldasöng var svo stig-
inn dans til klukkan þrjú um
nóttina. Þorrablót þetta bar upp
á bóndadaginn og voru af því til-
efni heiðraðir með blómvöndum
þeir Þórður Runólfsson bóndi í
Haga og Þorsteinn Vilhjálmsson
frá Efstabæli í Skorradal.
Meðal skemmtiatriða á þorrablótinu var „fcgurðarsamkeppni".
Bernhard