Morgunblaðið - 31.03.1985, Síða 8

8 B
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 31. MARZ 1985
ISTRÍÐIÐ UM EITRIÐ
Forða fólin
sér til
Brasilíu?
Utanríkisráðherra Bandaríkj-
anna, George Shultz, og
bandaríska þingið hrósuðu nýlega
stjórnvöldum í Colombíu fyrir til-
raunir þeirra til þess að stöðva
starfsemi eiturlyfjahringa í land-
inu. Nú bendir hins vegar ýmislegt
til þess að miðstöð eiturlyfjasöl-
unnar sé að færast til nágranna-
ríkisins Brasilíu.
í blaðaviðtali nú nýlega í col-
ombíska stórblaðinu E1 Tiempo
hrósaði Shultz stjórn Belisario
Betancur Curtas forseta fyrir
staðfestuna við að hrekja burt eit-
urlyfjasalana. Einnig lofaði hann
langvarandi lýðræði í landinu sem
hann sagði öruggt í sessi.
Demókratinn Dante Fascell,
sem er formaður utanríkismála-
nefndar bandarísku fulltrúadeild-
arinnar, tekur í sama streng í
skýrslu um starfsemi eiturlyfja-
hringa í Suður-Ameriku. Þar er
lýst ánægju með tilraunir colomb-
ískra stjórnvalda til þess að
stöðva eiturlyfjasöluna og til
framsals fjögurra höfuðpaura til
Bandaríkjanna.
í skýrslu Fascells eru ýmis önn-
ur ríki hinsvegar harðlega gagn-
rýnd, þar á meðal Mexíkó, Perú og
Bolivía, fyrir að grípa ekki til
svipaðra ráðstafana til þess að
koma í veg fyrir framleiðslu og
smygl á kókaíni og maríjúana. Þá
kemur fram að hlutverk Brasilíu
sé vaxandi bæði hvað varðar
framleiðslu og dreifingu eitur-
lyfja, og að þarlend stjórnvöld
hafi harla lítið gert til að koma í
veg fyrir þetta.
Þó að stríðinu um eitrið sé eng-
an veginn lokið í Colombíu þá líta
bandarískir sérfræðingar þau
teikn alvarlegum augum að mið-
stöð eiturlyfjasölunnar kynni að
færast til Brasilíu. Eða eins og
einn sérfræðinganna orðaði það:
„Við óttumst mest að í Brasilíu
verði eiturlyfjasalarnir ákaflega
voldugir.
í svona stóru landi gætum við
einfaldlega týnt þeim.“
Brasilía er hér um bil eins stór og
Bandaríkin eða um helmingur alls
landsvæðis Suður-Ameríku.
Starfsemi eitursalanna hefur
aukist mjög síðastliðið ár í Bras-
ilíu eftir að eiturstríðið byrjaði
fyrir alvöru í Colombíu í kjölfar
morðsins á colombíska dómsmála-
ráðherranum. Talið er næsta víst
að þar hafi eiturlyfjasalar verið að
verki, en Betancur forseti lýsti
þegar yfir neyðarástandi og boð-
aði strið á hendur eitursölunum.
Langt er í að það stríð vinnist,
en herinn í Kolombíu hefur náð á
sitt vald milklu magni af maríjú-
ana og kókaíni, dreift eitri yfir
akrana þar sem eiturlyfjaplönt-
urnar eru ræktaðar, lokað fjöl-
mörgum verksmiðjum sem full-
vinna kókaín og lagt hald á flug-
vélar, sem grunur leikur á að séu
notaðar til þess að smygla eitrinu
úr landi. Þá hafa verið sett höft á
innflutning á eter og öðrum efnum
sem nauðsynleg eru við full-
vinnslu kókaíns.
GEOFFREY MATTHEWS
IFLÓTTAFÓLK
Eftir allar
raunirnar er
því vísað frá
Agnes Dorval, sem er tuttugu
og tveggja ára, mátti þakka
sínum sæla fyrir að vera enn á lífi
eftir að bandaríska strandgæslan
hafði bjargað henni og 71 félaga
hennar frá Haiti í janúar síðast-
liðnum þar sem þau svömluðu í
dimmbláu Karíbahafinu. Fólkið
sem bjargaðist hafði verið á leið
til Flórída i seglbát þegar hann
strandaði.
Fólkinu var skilað aftur til síns
heima og flutt til Port-au-Prince á
Haiti. Og þegar það gekk niður
landganginn berfætt og aðfram-
komið minnti það nánast á smá-
börn, sem höfðu stolist að heiman.
Frans Germain, einn þeirra sem
björguðust, sagði við heimkom-
una: „Ég á ekkert föðurland, getur
þú útvegað mér það? Mig langar
til Bandaríkjanna vegna þess að
hér er enga atvinnu að fá.“ Hann
er af bláfátæku fólki kominn eins
og flestir þeirra 2.000 Haitibúa
sem bandaríska strandgæslan hef-
ur bjargað á Karíbahafi. Síðan ár-
ið 1983 hefur fjöldi bátafólksins
aukist um 300%
Nú eru 60.000 Haitibúar búsett-
ir í Miami, 500.000 í New York,
35.000 í Boston og 40.000 í Mont-
real í Kanada, en talið er að helm-
ingur bátafólksins hafi látist í
hafi.
Embættismaður í utanríkis-
ráðuneytinu á Haiti sagði að-
spuröur að bátafólkinu yrði ekki
hegnt. Það myndi hverfa aftur til
heimkynna sinna eins og ekkert
hefði í skorist.
Við heimkomuna var fólkið yfir-
heyrt af fulltrúum frá bandaríska
sendiráðinu og Rauða krossinum á
staðnum. Síðan var því ekið til
höfuðstöðva Rauða krossins þar
DUVALIER: Illskárri en pabbinn.
sem það fékk notuð föt og skó á
fæturna.
Hver maður fékk líka greitt
rútufargjaldið heim til sín, dálít-
inn mat, plastbolla og disk,
þvottaskál, greiðu, tannbursta,
sápu og tannkrem. Fólkið virtist
mjög ánægt eftir að hafa þegið
þessar gjafir, en síðan var því ekið
á langferðamiðstöðina.
Tveimur tímum seinna stigu
Josene Sarius og Amos Constance
út úr rútunni með baggana sína,
en þá áttu þeir fyrir höndum 30
kílómetra gönguferð eftir rykug-
um veginum til heimaþorpsins,
Latapie.
Þeir höfðu lagt upp í þetta
ferðalag 12. desember og þá höfðu
þeir í veganesti það sem foreldr-
um þeirra hafði tekist að nurla
saman til þess að borga með far-
gjaldið með seglbátnum „Dieu Qui
Bay“.
Hann strandaði við Kúbu, en
þar fengu Haitibúarnir mat og
húsaskjól í mánaðartíma. Sfðan
slógust þeir í för með öðrum hópi
landa sem líka var á förum til Mi-
ami. Báturinn þeirra gerði stuttan
stans á eyjunni Cayo Lobos þar
sem tekið var vatn og vistir. En
um það bil 100 sjómflum austur af
Miami strandaði farkosturinn og
bandaríska strandgæslan bjargaði
svo fólkinu úr sjónum.
En hvernig skyldi standa á því
að Haitibúar hætta lífi og limum
til þess að komast til Bandaríkj-
anna?
Þrátt fyrir umfangsmikla
þróunaraðstoð erlendis frá sem
nemur um 8.500 milljónum króna
á ári er þjóðin á meðal þeirra fá-
tækustu á þessum slóðum. Meðal-
árstekjur f sveitunum eru um
6.500 krónur, yfir 80% íbúanna
eru ólæsir og óskrifandi og lífslfk-
ur eru ekki nema 45 ár.
Yfirmaður virtrar alþjóðlegrar
hjálparstofnunar telur að á Haiti
skorti viljann til framþróunar.
Aðalmarkmið stjórnvalda sé ein-
faldlega að sitja að völdum. Allt
tal um framfarir og þróun sé ein-
ungis til þess að fá eins mikla pen-
inga erlendis frá og mögulegt sé.
Minna ber á hræðslu íbúanna
við öryggislögregluna nú undir
forystu lífstíðarforsetans Jean-
Claude Duvalier heldur en þegar
faðir hans, Francois „Papa Doc“
Duvalier, réð ríkjum. Sá síðar-
nefndi lést árið 1971. Enn er þó
öryggislögreglan notuð til þess að
hefta störf verkalýðsfélaga, koma
í veg fyrir gagnrýni fjölmiðla og
hindra samkeppni. Til dæmis var
bónda einum, sem datt í hug að
hækka laun verkamanna sinna um
1,5%, umsvifalaust þröngvað til
þess að lækka kaupið svo það yrði
aftur jafnhátt og aðrir borguðu.
Engin opinber gagnrýni á
stjórnvöld er leyfð. Að vísu varð
breyting á þessu um hríð í lok
valdaferils Carters Bandaríkja-
forseta en nú er öldin önnur. Til
dæmis voru tuttugu mikilsmetnir
óháðir blaðamenn handteknir og
sendir til Miami í nóvember 1980,
skömmu eftir valdatöku Reagans.
Fólk hefur verið dauðhrætt í 27
ár. Því er bannað að nefna
óánægju sína svo að þrautaráðið
er að yfirgefa landið.
— BEN BARBER
Verður sulturinn kveikjan að blóðugum átökum af því tagi sem sífellt
gerast tíðari á eyjunum?
—VESÖLD
Sultur og seyra
í sykurreyrnum
| da Espanóla réttir úr sér þar
sem hún er að skera sykurreyr
og þurrkar framan úr sér svit-
ann sem gljáir á brúnu andlitinu
í kvöldsólinni.
„Launin mín duga svona nokk-
urn veginn til þess að kaupa
hrísgrjón handa börnunum,"
andvarpar hún.
Hún er 49 ára og hefur stritað
á sykurökrunum í 38 ár. í akk-
orði tekst henni að vinna sér inn
um 30 krónur fyrir átta til tíu
stunda vinnudag ef börnin henn-
ar hjálpa henni, en sú er venjan.
Eiginmaður hennar hefur um
60 krónur í daglaun og fjölskyld-
an býr i bambushúsi þar sem
hvorki er rafmagn né rennandi
vatn. Þau njóta engrar læknis-
þjónustu og hafa ekki ráð á að
senda börnin í skóla. Þegar upp-
skerutímanum lýkur í maí eða
kannski fyrr er engar atvinnu-
leysisbætur að fá og af og frá að
fjölskyldan eigi fé í banka til
þess að nota þegar að kreppir.
En Espanól-fjölskyldan telst
til þeirra lánsömu á Negros-eyju
þetta árið, því að hún hefur þó
vinnu og eitthvað að bofða núna.
Negros-eyja er „sykureyja"
Filippseyja því að þar er ræktað-
ur yfir 60% af sykurreyr lands-
manna. Fyrir tíu árum þegar
sykurverð í heiminum snar-
hækkaði, juku stórbændurnir
mjög ræktun sína á sykurreyr.
Leirkenndur jarðvegurinn brást
þeim ekki. Framleiðslan jókst og
stórbændur og nokkrir stjórnar-
erindrekar græddu á tá og
fingri.
Nú er hins vegar heimsmark-
aðsverð á sykri mjög lágt. Akr-
arnir hafa orðið illa úti í hvirf-
ilvindum og verðbólga, spilling
og óstjorn í efnahagsmálum
hafa sett strik í reikninginn.
í janúar ásakaði stjórnar-
andstaðan ýmsa háttsetta emb-
ættismenn um að láta milljónir
dollara renna í eigin vasa fyrir
skömmtun útflutningsleyfa.
Bændur á Negros-eyju álíta að
þær fjárhæðir sem greiddar séu
á bak við tjöldin til valdamikilla
stjórnmálamanna og náinna
samstarfsmanna Markosar for-
seta nemi milljörðum dollara.
Árangurinn er sá að sykur-
reyrsiðnaðurinn er í miklum
kröggum og raunar ólíklegt að
hann verði nokkru sinni jafnöfl-
ugur og áður. Ýmsir bændur
álíta að ekki verði hjá því komist
að endurskipuleggja alla sykur-
reyrsframleiðsluna til þess kom-
ist verði hjá matarskorti á með-
al þeirra 1,5 milljóna sem hafa
viðurværi sitt af þvi að vinna á
plantekrunum.
„Við búum viö lénsskipulag á
plantekrunum sem við erfðum
frá Spánverjum,“ segir Roger
Reyes, formaður nýrra samtaka
sykurreyrsbænda. „Friður er
óhugsandi þegar 80% þjóðarinn-
ar lifir við algjörlega ómann-
eskjulegar aðstæður. Það
hrykktir í stoðum samfélagsins.“
Reyes og nokkrir stjórnarer-
indrekar og kirkjunnar menn
hvetja stórbændur til þess að
gefa atvinnulausum hluta af
landi sínu til þess að þeir geti
ræktað þar nytjajurtir þar til
aftur verður atvinnu að fá við
sykurreyrinn.
En þeir eru ekki margir stór-
bændurnir sem eru ýkja hrifnir
af hugmyndinni. Á einni plant-
ekrunni er enga vinnu að fá fyrir
28 fjölskyldur. Flestir karl-
mannanna hafa yfirgefið heimili
sín í leit að vinnu á öðrum plant-
ekrum, þar sem í boði eru laun
sem eru fyrir neðan lögboðið lág-
markskaup sem er 60 krónur á
dag. Konurnar og börnin sem
heima sitja nota frumstæð
heimasmíðuð áhöld til þess að
sía sand úr nálægri á sem þau
selja til húsbygginga.
Þrítug kona sem vinnur við að
safna sandi á árbakkanum segist
stundum einungis borða einu
sinni á dag og suma dagana hafi
hún ekki annað að leggja sér til
munns en sykurreyrinn.
Formaður samtaka sykur-
verkamanna, Mahinay, segir að
ef lög sem eiga að tryggja rétt-
indi verkamanna og lágmarks-
laun verði virt þá muni staða
verkamannanna batna verulega.
Hann heldur því fram að þeir
sem eru í verkalýðsfélögum verði
fyrir sífelldum árásum og hótun-
um, og að sumir þeirra séu
hnepptir í varðhald vegna þess
að stórbændurnir eða þeirra
fulltrúar ljúgi upp á þásökum.
„Þeir kalla okkur kommúnista
vegna þess að þeir vilja ekki að
verkamenn sameinist í baráttu-
glöðum samtökum," segir for-
maðurinn. „En stórbændurnir
vilja ekki einu sinni að lögin um
réttindi verkamanna séu virt.“
Með versnandi ástandi óttast
margir að koma muni til vand-
ræða á plantekrunum. Sumir
halda að „Nýi þjóðarherinn" sem
kommúnistar leiða muni jafnvel
koma úr felum og leggja til at-
lögu gegn stórbændunum.
En Ida Espanóla lætur ein-
faldlega hverjum degi nægja
sínar þjáningar þar sem hún
lyftir með erfiðismunum sykur-
reyrnum upp í vagninn. Þegar
hún er spurð hvað hún muni
taka sér fyrir hendur þegar enga
vinnu verður að fá í næsta mán-
uði yptir hún bara öxlum og nýt-
ir svo siðustu sólargeislana til
þess að skera ögn meiri sykur-
reyr.
- T.R. LANSNER