Morgunblaðið - 16.04.1985, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 16. APRÍL 1985
Á mörkum mann-
legrar greindar
- eftir Indriða G.
Þorsteinsson
í þessu landi eru fyrst og fremst
fjórir kvikmyndaleikstjórar sem
skipta máli, Agúst Guðmundsson,
Þráinn Bertelsson, Hrafn Gunn-
laugsson og Þorsteinn Jónsson.
Allir hafa þessir leikstjórar
stjórnað gerð kvikmynda, sem
hafa skipt töluverðu máli fyrir ís-
lenskan kvikmyndaiðnað, og vald-
ið því að aðrir aðilar vilja gera
stórar tilraunir á þessu sviði. í
byrjun olli nýjabrumið því að
myndir „sluppu" sem kallað er, en
strax í annarri umferð hófust erf-
iðleikar, sem hafa farið vaxandi
með hverri mynd uns svo er komið
að hvorki áhorfendur eða opinber-
ir aðilar virðast hafa mikinn
áhuga á framvindu þróunar kvik-
myndaiðnaðar í landinu. Myndir
eru illa sóttar, sem hefðu vakið
fögnuð í byrjun, og gagnrýnendur
virðast vegna þreytu einnar sam-
an komnir á það stig að smá-
atriðin standa þeim efst í huga, sé
hægt að nota þau til að gera kvik-
myndinni ógagn.
Um kvikmyndagerðina sjálfa er
það að segja, að viðhorfið til henn-
ar hefur mótast af fiðringi út af
gróða, þótt samkvæmt síðustu út-
hlutun á fé úr Kvikmyndasjóði sé
ljóst, sé eitthvað að marka úthlut-
unina og verði hún yfirleitt skýrð,
að fjórar kvikmyndir eru komnar
undir hamarinn. En sú mynd sem
sótt var um fyrir á sömu forsend-
um, og var raunverulega á því
stigi að hamarinn hafði verið
reiddur yfir íbúð aðstandanda,
fékk ekkert. Fiðringur út af gróða
leiddi til þess sama „gullæðis" og
t.d. greip um sig þegar byrjað var
að reka sjoppur með góðum
árangri. Það endaði með sjoppu á
hverju götuhorni. Nú eru allir
draumaprinsar og fjölmiðlahetjur
að velta fyrir sér að fara út í
kvikmynd á þeim rjúkandi rústum
sem úthlutun Kvikmyndasjóðs
veitir gleggstar upplýsingar um.
íslenskar kvikmyndir eiga
tvennskonar rétt á sér þrátt fyrir
mannfæð og örðugleika á því að
láta enda mætast, annarsvegar
aðsókn og hinsvegar tilkostnað, og
það er gerð mynda sem geta geng-
ið erlendis auk þess að falla að
viðhorfum kvikmyndahússgesta,
og gerð mynda sem eru einvörð-
ungu ætlaðar til sýninga innan-
lands og verða að búa við mikla
aðsókn og örugga hér heima. Þeg-
ar sleppt hefur verið myndum,
sem sýndar voru hér í byrjun og
fengu góða aðsókn, hafa aðeins
tvær myndir verið sýndar sem
stóðu undir kröfunni um aðsókn
innanlands. Það eru myndir Þrá-
ins Bertelssonar og Jóns Her-
mannssonar, Nýtt líf og Dalalíf.
Myndir þessar voru hvergi galla-
lausar frá tæknilegu sjónarmiði,
en þær voru að efni til í líku fari
og þúsundir annarra mynda, sem
gerðar eru hvarvetna um heiminn
og lítið spyrst um á alþjóðlegum
markaði — þær skemmtu áhorf-
endum. Aðsóknin að þeim og góð
útkoma markast einfaldlega
þessu, sem ýmis gáfnaljós telja
auðvitað alveg ófært.
Gagnrýnendur fundu ýmislegt
að þessum myndum, en gleymdu
að geta aöalatriðisins — skemmt-
anagildisins. Þriðja mynd þeirra
félaga er nú til sýnis í Nýja bíói og
heitir Skammdegi, metnaðarfull
spennumynd með fallegri mynda-
töku, og fær þær viðtökur í blöð-
unum, að fyrir leikstjórann, „sem
hefur að baki rislitla barnamynd
og tvær handarbakskómidíur, er
Skammdegi skref fram á við. En
mikið hefði ég óskað þess að skref-
ið hefði verið stærra." Þetta er
auðvitað sama og segja að þið sem
gerðuð Skammdegi eruð bölvaðir
aumingjar og myndin ykkar núna
mætti vera betri. Þannig er þá
viðhorfið orðið til íslenskra
mynda fimm árum eftir að vertíð
cellulósans hófst. Auðvitað nær
ekki nokkurri átt að segja það við
íslenska kvikmyndahússgesti, að
þeir hafi fjölmennt á „handar-
baks“-vinnu á liðnum árum, þótt
Líf-myndirnar legðu ekki undir
sig heiminn. Þær voru heimaiðn-
aður sem skilaði sínu hlutverki og
varð til skemmtunar. önnur var
ekki meiningin. Skammdegi er
metnaðarfyllri og mikið betur
gerð en hinar, og séu leikararnir
frábærir í hlutverkum sínum, eins
Indríði G. Þorsteinsson
„Úthlutunin nú er ein-
mitt dæmigerð um al-
gjöran ófarnaö í fjár-
veitingum, og sýnir að
þeir sem um úthlutun-
ina fjölluöu hafa ekki
hundsvit á því, sem þeir
eru meö í höndun-
og nefnt hefur verið, þá ber auð-
vitað að þakka það leikstjórninni.
Aðrar myndir yfirleitt hafa ver-
ið gerðar af stórum metnaði. Þær
hafa orðið dýrar og aðsóknarkvót-
inn íslenski hefur ekki getað borið
þær uppi. Kvikmyndir eins og
Gullsandur eftir Ágúst Guð-
mundsson, þar sem freistað er að
segja gamansama sögu, snerta
pólitískt viðkvæmnismál með
þeim hætti að hvorugur þeirra
arma, sem vinna að alheimslaus-
ninni, er ánægður með hana. Og
Hvítir mávar virðast eiga í erfið-
leikum með samhengi hlutanna
þótt þar eigi tónlist og nokkur
ærsl að þjóna því hlutverki að
hrífa með sér kvikmyndahúsa-
fólkið, sem yfirleitt er á aldrinum
12—25 ára. Þannig stendur ekki
eilíft góðæri í kvikmyndagerðinni.
En það stafar yfirleitt ekki af
þeim aðfinnsluefnum, sem gagn-
rýnin er að burðast við og teljast
til hreinna smáatriða eða mis-
skilnings á íslensku myndinni,
heldur stafa erfiðleikarnir af því,
að myndirnar bera ekki í sér ein-
hverja þá yfirþyrmandi snilld, að
bæði gagnrýnendur og áhorfendur
gleyma öðru. Einu sinni var alltaf
talað um hljóðið, í annan tíma var
stundum minnst á ógreinileg skil
atriða, en nú er það bara eitthvað
af því þróunin hefur ekki orðið
nógu hagstæð frá fyrstu myndun-
um. Hetjurnar eru þreyttar.
Mitt í það afturhvarf sem orðið
hefur í kvikmyndagerðinni, bæði
hugarfarslega og aðsóknarlega,
kom svo Kvikmyndasjóður, sem
átti að styrkja iðnaðinn. Auðvitað
var til hans stofnað af góðum hug.
Ragnar Arnalds hafði riðið á vað-
ið og veitt fé til fyrstu myndanna,
sem gat orðið allt að einn tíundi af
kostnaðarverði. Við sem gerðum
Útlagann, sem kostaði átta hundr-
uð þúsund dollara að framleiða,
fengum til hans um 4,4% af opin-
beru fé. Sú mynd hefur fengið góð-
ar viðtökur erlendis, en borðliggj-
andi er að hægt er að koma henni
á myndbandamarkað í ensku-
mælandi heimi fáist fé til að búa
hana út með ensku tali og fara