Morgunblaðið - 14.05.1985, Page 44

44 ________________ MORGUNBLADIÐ, ÞRÍDJUDÁGUR 14. MAÍ 1985_
Hugleiðingar í tilefni 50 ára afmæl-
is Rangæingafélagsins í Reykjavík
— eftir Andrés
Guðnason
í bók Jóns Trausta um Önnu á
Stóruborg eru henni lögð þessi orð
í munn: Konunnar hlutverk í líf-
inu og arfur hennar til næstu
kynslóðar er kærleikurinn. Og
ennfremur segir þessi viljasterka
kona: Ég kýs mér ekki það hlut-
skipti að vera syndlaus mann-
eskja. Mest er um vert að miklum
syndum fylgi miklir kostir svo að
eitthvað sé til að leggja á skálina á
móti.
Og í sömu bók er líka skrifað að
lögmaðurinn á Hlíðarenda, Páll
Vigfússon, bróðir önnu á Stóru-
borg var rétt drukknaður í Mark-
arfljóti er hann ætlaði að drepa
Hjalta Magnússon fyrir þá eina
sök að hann var of ættsmár til að
eiga vingott við systur lögmanns.
En það var Hjalti Magnússon sem
bjargaði lögmanni frá drukknun í
Markarfljóti. Þegar svo lögmaður
spurði Hjalta hvers hann óskaði
sér í björgunarlaun, svaraði sá
maður sem eftir stóradómi taldist
réttdræpur sakamaður: Ég hef
bjargað fólki úr Markarfljóti og
aldrei spurt það ætternis og þaðan
af síður hef ég gert það í launa
skyni. Svo stórmanniegt svar
smaladrengs kunni lögmaður að
meta og af Hjalta upp sakir.
Nú má vel vera að sagan af
Önnu á Stóruborg og Hjalta sé
skáldverk, en það breytir engu um
það að hliðstæður hafa gerst hér á
landi í gegnum aldirnar. Og það
hlægir mig þegar nútíma rauð-
sokkur eru að tala um kvenrétt-
indi að æði oft hafa konur í þessu
landi staðið feti framar karlpen-
ingi að vitsmunum og skörungs-
skap þótt þær hrópuðu ekki á
gatnamótum eins og nú er siður.
En þó að kvenkostir hafi margir
verið góðir hér í Rangárþingi í
gegnum tíðina, þá hafa hér einnig
verið vaskir karlar, sem ekki létu
sér allt fyrir brjósti brenna.
Og hér undir Eyjafjöllum er
varla hægt að gleyma þeim manni,
sem mestur var talinn bóndi á Is-
landi á liðinni öld.
Þorvaldi Björnssyni gekk illa að
læra kverið sitt til fermingar.
Föðurnum þótti skömm að og
sagði við soninn: Þú skalt fá folald
í fermingargjöf ef þú stendur þig
sæmilega. Þorvaldur varð efstur
fermingarbarna það vor.
Þorvaldur lagði sig mjög fram
um það, þegar á unga aldri, að
nema þau lög sem giltu i landinu á
hans dögum. Enda þótti hann
manna lögvísastur og máttu
hreppstjórar og sýslumenn vara
sig þegar Þorvaldur var annars
vegar.
Eftir að Þorvaldur Björnsson
kom að Núpakoti þótti með ólik-
indum hve ört fjölgaði kúm í fjósi
hjá honum. Hans svar var: Ég ét
ekki kálfana eins og sumir aðrir
gera.
Þó að Þorvaldur þætti harður í
horn að taka og léti ekki hlut sinn
fyrir neinum gat hann verið
manna hjálpsamastur og tryggur
var hann vinum sínum. Á hans
mörgu ferðalögum varð eitt sinn á
vegi hans kona illa stödd eftir að
henni hafði verið synjað um hey
þar sem það var þó til. Þorvaldur
fékk þá bónda peninga og bað
hann láta konuna hafa hey, sem
og gert var.
Fræg er sagan af Þorvaldi er
hann fór ásamt Jóni Hjörleifssyni
til Vestmannaeyja og fékk þar
keypt timbur á gjafverði fyrir
hönd Rangæinga á þeim forsend-
um að peningar væru í tösku er
þeir félagar höfðu með sér. Síðar
kom í ljós að í töskunni voru stein-
ar tíndir í Landeyjasandi. Og þeg-
ar upp komst er sagt að allt Suð-
urland hafi hlegið.
Ekki skal frekar fjallað um
Þorvald á Eyri þótt gaman væri,
en vikið lítillega að annarri þjóð-
sagnapersónu, sem Halldór Lax-
ness hefur gert eftirminnilega í
bókinni Paradísarheimt. En það
er Steinar í Hlíðum, sem einlægt
er að leggja stein við stein í
hleðslu garða og húsa og er það
allt gert af miklum hagleik.
Ekki er í sögunni getið um bú-
fénað Steinars í Hlíðum, utan hest
einn gráan er Krapi hét. Sá hestur
var mikill gæðingur, enda bauð
Björn á Leirum mikið fé fyrir
hestinn. En Steinar í Hlíðum
sagði: Það er nú svo, blessaður, að
þegar heimurinn er hættur að
vera dásemdarfullur í augum
barnanna okkar, þá er nú lítið orð-
ið eftir. Ætli við bíðum ekki ögn
enn.
Einnig kom sýslumaður að máli
við Steinar í Hlíðum og vildi
greiða vel fyrir folann. En bóndi,
sem þekktur var að því að segja
aldrei nei og aldrei já, svaraði
sýslumanni með þessum orðum:
Veit ég vel að aldrei hefur þótt
hæfa að fátækur maður ætti fríð-
an hest, enda skilst mér að af
þeirri sök séu þeir nú farnir held-
ur en ekki að gera að gamni sinu
við mig, blessaðir stórhöfðingj-
arnir. Og þá er að taka því.
Nei, Steinar í Hlíðum þurfti
hvorki á fjármunum Björns á
Leirum né sýslumanns að halda
fyrir hann Krapa sinn.
Aftur á móti tók bóndi hest sinn
og hnakk og reið einsamall á Þing-
völl til að hitta kónginn. Og með
því að kotbændur hafa löngum
verið mestir höfðingjar á íslandi
þá gaf Steinar í Hliðum konungi
hestinn Krapa, þótt hann þyrfti
sjálfur að ganga til baka frá Þing-
völlum og austur undir Eyjafjöll.
Að sjálfsögðu hlaut að verða
eftirmáli nokkur að þessu furðu-
lega uppátæki. Enda kom að því
að Steinar í Hlíðum undi sér ekki
heima, en fannst hann þurfa að
gæta að hvernig klárinn hans
hefði það í Danmörku; jafnframt
því sem hann færði konungi að
gjöf skrín eitt svo haglega gert að
einungis var hægt að opna það
með kvæði. Og eins og í leiðinni
komst þessi Fjallabóndi ekki hjá
því að koma við í Ameríku til að
dytta að húsum og hlaða grjót-
veggi.
En með því að útivist bónda
varð lengri en búist var við, varð
lítið úr búskap í Hlíðum undir
Steinahlíðum og lagðist kotið i
eyði, en konan dó og börnin fóru á
flæking.
En sagan endar með því að
Steinar er aftur kominn að Hlíð-
um og farinn að hlaða upp hrunda
garða og tóftir.
Þegar við nú lítum yfir æfi
þeirra þriggja persóna, sem ég hef
verið að tala um, eiga þær eitt
sameiginlegt. Og það er að vilja
vera sjálfstæðar manneskjur.
Anna á Stóruborg, sem e.t.v.
hefur verið raunveruleg á 16. öld,
lagði allt í sölurnar til að halda
rétti sínum, sem manneskja. Og
ást hennar og mannkostir sigruðu
að lokum.
Þorvaldur á Eyri, sem sannan-
lega var uppi fyrir og eftir siðustu
aldamót bar höfuð og herðar yfir
samtíð sína í bændastétt og sýndi
hve langt er hægt að komast til
bjargálna, ef knálega er að staðið,
jafnvel á þeim tímum þegar fæstir
höfðu til hnífs og skeiðar. Maður
sá sem túlkaður er í Steinari í
Hlíðum í búningi Halldórs Lax-
ness mundi varla kallast afreks-
maður, jafnvel þótt hann gæti
gert hvern þann hlut er hann
snerti á betur en flestir aðrir. En
hann er tákn annarrar manngerð-
ar ekki síður, manns sem gefur
allt og fórnar öllu fyrir þá hugsjón
sína að vera frjáls, frjáls heims-
borgari. Við getum svo auðvitað
deilt um hvort það frelsi hafi ekki
verið helst til langsótt. En kjarni
málsins er að af góðum sögum má
ávallt læra nokkuð. Og hér í Rang-
árþingi hafa orðið til margar góð-
ar sögur.
Höfunduí er fyrrverandi formadur
Rangæingafélagsins og stórkaup-
madur í Reykjavík.
Sjómannaverkfall
f Reykjavík:
Fundur
í fyrra-
málið
SÁTTAFUNDUR í kjaradeilu Sjó-
mannafélags Reykjavíkur og Lands-
sambands íslenskra útvegsmanna
(LÍÚ) hefur verið boðaður í fyrra-
milið, að sögn Guðmundar Hall-
varðssonar, formanns félagsins. Sjó-
mannafélagið hefur boðað verkfall á
bátaflotanum og á minni skut-
togurunum frá og með næsta fostu-
degi. Það eru alls um 300 sjómenn.
Einn fundur hefur verið haldinn
í deilunni til þessa — það var sl.
fimmtudag. Sá fundur var árang-
urslaus. Kröfur Sjómannafélags
Reykjavíkur eru í meginatriðum
samhljóða þeim samningum, sem
nýlega voru gerðir milli útvegs-
manna og sjómanna á Vestfjörð-
um. Þeim kröfum hefur LÍC hafn-
að afdráttarlaust.
Reykvískir sjómenn felldu
tvisvar samninginn, sem gerður
var á milli LÍC og Sjómannasam-
bands Islands 28. febrúar sl.
radauglýsingar — raðauglýsingar — raðauglýsingar
| fundir — mannfagnaöir
Aðalfundur Fornbíla-
klúbbs íslands
verður haldinn sunnudaginn 19. maí 1985 kl.
14.00 að Hótel Esju 2. hæð.
Dagskrá:
1) Venjuleg aðalfundarstörf.
2) Önnur mál.
Félagar eru hvattir tilað koma til fundarins á
fornbílum sínum.
Stjórnin.
Leiösögumenn
Áríðandi fundur um launamálin á Hótel Esju
þriöjudaginn 14. maí kl.20.30.
Stjórnin.
Aðalfundur
Sjóvátryggingarfélags íslands hf. verður hald-
inn að Suðurlandsbraut 4, Reykjavík, mið-
vikudaginn 15. maí 1985 kl. 3 síödegis.
Stjórnin.
Fjölskyldudagar
Siglfirðingafélagsins
Hinn árlegi fjölskyldudagur Siglfirðingafélags-
ins í Reykjavík og nágrenni veröur haldinn í
Glæsibæ sunnudaginn 19. maí og hefst kl.
15.00. Siglfirðingum 67 ára og eldri sérstak-
lega boðið.
Siglfiröingar, mætum öll og tökum alla fjöl-
skylduna með.
Nefndin.
Við viljum vekja athygli á messu í Garöa-
kirkju fimmtudaginn 16. maí kl. 2 þar sem
Arnfríöur Guömundsdóttir guðfræðinemi
(dóttir Guömundar á Hóli) prédikar. Séra
Bragi Friðriksson og séra Örn Bárður Jóns-
son þjóna fyrir altari.
Kaffiveitingar aö Garðaholti að lokinni
messu.
Byggung Mosfellssveit
Aöalfundur félagsins veröur haldinn þriðju-
daginn 14. maí kl. 20.00 í J.C.-salnum Þver-
holti Mosfellssveit.
1. Venjuleg aöalfundarstörf.
2. Tillaga stjórnar um aö leggja félagiö niöur.
3. Önnur mál.
Stjórnin.
Hvöt
Frædslu- og skemmtifundur
fyrir eldri félagskonur
Hvðt, féiag sjáltstæöiskvenna, efnir til
fræöslu- og skemmtifundar laugardaginn
18. maí kl. 14.30—18.00 i Valhöll,
Háaleitisbraut 1.
Dagskrá sem hér segir:
1. Setning: Erna Hauksdóttir, formaður
Hvatar.
2. Avarp: Þorstelnn Pálsson, formaöur
Sjálfstæöisflokksins.
3. Erindl: Réttlndi aldraöra hjá almanna-
tryggingum, Margrét Thoroddsen, vlö-
skiptafræöingur.
4. Söngur: Ingibjörg Marteinsdóttir.
5. Gamanmál: Sigriöur Hannesdóttir.
Skemmtun þessi er öllum opin, en stjórn
Hvatar býöur eldri félagskonur sínar sér-
staklega velkomnar.
Fögnum sumri í Valhöll.
Stjómln.
Selfoss — Selfoss
Miövikudaginn 15. mai heldur sjálfstæölsfélagló Óðinn fund um bæjar-
málefni aö Tryggvagötu 8 Selfossl kl. 20.30. Frummælandi Stefán
Ómar Jónsson bæjarstjóri. Allt sjálfstæöisfólk hvatt til aö mæta.
Stjórnin.