Morgunblaðið - 09.07.1985, Qupperneq 22

MORGUNBLAÐIÐ. ÞRIÐJUDAGUR 9. JtJLÍ 1985
±2
GóAtemplarahúsið í Reykjavík. Mynd af málverki eftir Freymóð Jóhannsson.
Góðtemplarareglan í
Reykjavík hundrað ára
— eftir Sigurgeir
Þorgrímsson
Árið 1883 auglýstu þrír ungir
menntamenn sunnudagaskóla
fyrir sjómenn, vinnumenn og iðn-
aðarmenn. Þessir menn voru:
Gestur Pálsson, Indriði Einarsson
og Þórhallur Bjarnason. Fyrsta
veturinn voru nemendur 110, 55
sjómenn, 33 iðnaðarmenn. Hinir
voru vinnumenn og unglingar i
foreldrahúsum. Enginn yngri en _
15 ára. Þeir lærðu reikning, skrift,
réttritun, dönsku og ensku.
Kennslan var ókeypis og skiptust
20 stúdentar á við kennsluna, svo
segja má, að þessir þrír ungu
menn, sem allir gengu svo í stúkur
eftir stofnun þeirra hafi sáð mörg-
um góðum frækornum, sem hafa
borið og bera munu blessunarrika
ávexti, þjóð vorri til handa.
Ævistarf þeirra var veglegt.
3.júlí sl. voru liðin 100 ár frá
landnámi góðtemplarareglunnar í
Reykjavík. Regla góðtemplara var
stofnuð í Ameriku árið 1851 og
breiddist síðan þaðan út til ann-
arra landa. Guðmundur Björnsson
landlæknir flutti fyrirlestur árið
1909 í tilefni af 25 ára afmælis
reglunnar og þannig segir hann
frá fyrsta stofnfundi bindind-
ismanna i Ameríku.
„Það bar til einn dag i Vestur-
heimi nálægt New York að fáeinir
alþýðumenn mæltu sér mót i
þröngu kvistherbergi á fjórða lofti
í gömlum kumbalda. Á þeim fundi
var stofnað bindindisfélag það,
sem nú er að verða frægasta bind-
indisfélag í heimi. Þar og þá fædd-
ist Góðtemplarareglan. Þá kom
hún til, þessi háleita hugsjón um
alheimsfélag til að útrýma áfeng-
isbölinu. Fyrst framan af var
þetta félag lítið og í hverfi, eins og
frjóangi í jörðu, sem ekki er orð-
inn það, að hann nái upp úr mold-
inni. En nú er svo komið, að Góð-
templarareglan hefur tekið allan
jarðhnöttinn upp í fangið. Hún
hefur reist bú í öllum heimsálfum
og hvar sem hún heldur alheims-
stefnur sínar (hástúkuþingin), þá '
er henni nú alls staðar fagnað með
virktum og hver þjóðhöfðingi býð-
ur hana velkomna og árnar henni
heilla."
Á íslandi var Góðtemplararegl-
an stofnuð 10. janúar 1884. Frum-
kvæðið átti norskur maður, Ole
Lied, skósmiður, samkvæmt um-
boði frá stórstúkudeild góðtempl-
ara í Noregi. Stúkan var stofnuð í
Friðbjarnarhúsi á Akureyri um-
ræddan dag, og var Friðbjörn
Steinsson, bóksali, forystumaður í
stúkunni. Stúkunni var gefið nafn-
ið ísafold nr. 1.
Fyrsta stúkan sunnanlands var
stofnuð í Reykjavík 3. júlí 1885.
Hún var stofnuð í Gamla Barna-
skólanum í Reykjavík, sem þá var
til húsa í Pósthússtræti þar sem
lögreglustöðin var. Fundinn boð-
aði Björn Pálsson, ljósmyndari,
sendur af deildinni ísafold nr. 1 á
Akureyri. Á fundinn komu 35
stofnendur og var deildinni gefið
nafnið Verðandi nr. 9. Fulltrúi
deildarinnar var kosinn Ólafur
Rósinkrans. Björn Pálsson skoraði
á þá Ólaf Rósinkrans og Guðmund
Scheving að halda bindindisfyrir-
lestra fyrir almenning og lofuðu
þeir góðfúslega að gera það.
Ákveðið var að halda fundi viku-
lega á sunnudögum klukkan fjög-
ur.
Nokkru eftir að stúkan Verð-
andi nr. 9 var stofnuð komu
nokkrir menn gangandi sunnan úr
Hafnarfirði og vildu ganga í stúk-
una. En Verðandimenn ráðlögðu
þeim að stofna stúku í Hafnarfirði
og þeir stofnuðu stúku 2. ágúst
1885 í Flensborg. Var henni gefið
nafnið Morgunstjarnan nr. 11.
Dugnaður Hafnfirðinga var frá-
bær, því þeir voru búnir að reisa
Góðtemplarahús árið 1886.
Stúkan Einingin nr. 14 var
stofnuð 17. nóvember 1885. Nú
voru stúkurnar orðnar tvær í
Reykjavík og réðust þær í að
byggja Góðtemplarahúsið. Það
var vígt 22. september 1887. Mjög
gott samstarf var á milli stúkanna
og áttu þær báðar því láni að
fagna frá upphafi að bæði hug-
sjónamenn og mannvinir voru
meðal félaga þeirra.
Barnastúkan Æskan nr. 1 var
stofnuð 9. maí 1886. Verndarstúk-
ur hennar voru stúkan Verðandi
og stúkan Einingin.
Barnastúkustarf þetta var upp-
haf að öflugu æskulýðsstarfi sem
hafði að leiðarljósi fegurra mann-
líf og er elsti félagsskapur barna
og unglinga á íslandi.
Fyrsti fundur stúkunnar Verð-
andi nr. 9 í nýja húsinu var hald-
inn 11. október 1887. Templara-
húsið var einn besti fundarstaður
og skemmtistaður bæjarins. Ekki
er ólíklegt að staðurinn sem
Templarahúsinu var valinn hafi
ákvarðast af því hve Dómkirkjan
var nálægt. Því ætíð hefur það
verið vani við upphaf stórstúku-
þings og annarra merkra atburða
í starfi reglunnar að ganga undir
fána reglunnar og hlýða á messu.
Reglan er líka byggð á kristinni
trú og í hana hefur reglan leitað
styrks og blessunar Guðs og um-
fram allt bræðralagshugsjónin i
heiðri höfð. Eitt af fyrstu verkefn-
um stúkunnar í Reykjavík var
einnig að standa fyrir hátíðar-
höldum 17. júní á afmælisdegi
Jóns Sigurðssonar forseta.
Stúkan Verðandi hélt áfram að
starfa af eldmóði og krafti og fé-
lögum fjölgaði ört. Útbreiðslu-
starf hófst um landið. Stúkan
Verðandi hafði á hendi útbreiðslu-
starfið á Suðurlandi. ólafur
Rósinkrans var þar lífið og sálin
og einnig Indriði Einarsson og
Þórður Thoroddsen og fleiri. Stúk-
an Verðandi stofnaði stúkur á eft-
irtöldum stöðum: Hafnarfirði,
Keflavík, Akranesi, Stokkseyri,
Eyrarbakka, Garði, Njarðvíkum,
Höfnum, Grindavík og víðar.
Mörg þjóðþrifamál eiga rætur
sínar að rekja til stúkanna. Systur
stúkunnar Verðandi stofnuðu
styrktarsjóð. Marta Pétursdóttir
og Kristjana Pétursdóttir gengust
fyrir stofnun hans. ólafía Jó-
hannsdóttir starfaöi einnig mikið
fyrir styrktarsjóðinn. Hún var
einstök kona. ólafía var auk ann-
arra góðra hæfileika vel mælsk,
mætti segja flugmælsk. Hún vildi
hjálpa öllum og vinna fyrir alla.
Hún var gjörsneydd eigingirni og
metorðagirnd og henni fannst
hver dagur glataður er hún gat
ekki komið einhverjum til hjálpar.
Vinkona Ólafíu skrifaði um
hana: „Hún var ekki eins og fólk
er flest, hún var eins og fólk er
best, að kynnast henni var að
koma auga á nokkra geisla frá
fegurð Meistarans sem hún helg-
aði starf sitt. Þegar bók hennar
„Aumastur allra" kom út í Noregi
þar sem hún vann sitt mikla kær-
leiksverk, skrifaði einn af helstu
ritdómurum á þann hátt, að
Ólafía ætti skilið Nóbelsverðlaun
fyrir ritið svo mikil væri frásagn-
arlistin ein, hvað þá kærleiks-
verkin sem staðreynd að baki.
Ólafía var lágvaxin kona. Birta,
kærleikur og hreinleiki hvíldi yfir
látbragði hennar og hún vakti hjá
mönnum ótakmarkað traust.
Ólafía andaðist í Noregi 21. júní
1924. Ríkisstjórn íslands símaði
eftir líkinu eftir ósk ýmissa vina
hennar í Reykjavík og því hvíla
jarðneskar leifar hennar í ís-
lenskri mold. Minnisvarðar standa
hér heima og úti í Noregi. En feg-
ursta minnisvarðann reisti hún
sjálf með sinni náðarríku trú og
fórnfúsa kærleiksstarfi i hugum
og hjörtum samferðarmanna."
Séra Friðrik Friðriksson varð
félagi í stúkunni Verðandi á fyrstu
árum hennar. Hann er þekktur
bæði innanlands og utan sem einn
þekktasti æskulýðsleiðtogi aldar-
innar, hann stofnaði KFUM og
KFUK. Ólafía Jóhannsdóttir og
séra Friðrik Friðriksson voru
bæði með lífi sínu og starfi sem
lýsandi vitar í þágu kjörorðs
templara sem er „Trú, Von og Kær-
leikur“.
Stórstúka íslands var stofnuð í
Reykjavík 24. júní 1886. Eftir að
fyrstu stúkurnar voru stofnaðar
urðu þær fjölmennar og stúkur
voru stofnaðar um allt land og af-
Björn Pálsson
ar viða risu templarahús. Það má
segja að þau hafi verið aðalsam-
komuhús fólksins. Stúkurnar voru
nokkurs konar skóli fyrir félaga
sína. Þar voru karlar og konur
jafn rétthá og gátu talað á fund-
um um áhugamál sín, enda átti
kvenfélagahreyfingin þar upptök
sín og úr stúkunum komu flestir
sem stofnuðu verkalýðsfélögin.
Leiklist var mikið iðkuð í stúkun-
um og Leikfélag Reykjavíkur var
stofnað af tólf stúkufélögum.
Sjúkrasamlag Reykjavíkur var
stofnað að tilhlutan templara og
templarar stofnuðu líknarfélagið
Samverjann í Reykjavík sem stóð
fyrir líknarstarfsemi og matar-
gjöfum til bágstaddra og stofnaði
elliheimilið Grund.
Stúkan Andvari stofnaði
Fangahjálpina sem síðar meir
sameinaðist félagssamtökunum
Vernd. Stúkan Framtíðin stofnaði
fyrsta meðferðarheimilið fyrir
drykkjusjúklinga að Kumbaravogi
og einnig Skálatúnsheimilið í
Mosfellssveit og stúkan Víkingur
Frí hópgöngu templara í tilefni af alþjóðlegri menningarráðstefnu 1 júli 1984.