Morgunblaðið - 09.07.1985, Blaðsíða 40

40
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 9. JÚLl 1985
Gjaldeyrismálin frá
sjónarhóli framleiðandans
eftir Kristinn
Pétursson
Verulegar umræður hafa átt sér
stað að undanfornu um gjaldeyris-
mál og gengisskráningu. Sitt sýnist
hverjum, segir máltækið, og er það
einmitt eitt af grundvallaratriðum í
alvöru lýðræðisríkjum að fólk skipt-
ist á skoðunum. Máske hættir mér
til að einfalda hlutina um of, en það
geri ég til þess að draga fram aðal-
atriðin í hverju málefni því flestir
hlutir eru nú einfaldir í eðli sínu
þegar aðalatriðin hafa verið dregin
fram en aukaatriðið „stytt“ frá eins
og maður sagði í barnaskóla þegar
stytt var á strikinu.
Gjaldeyrisskil í dag fara aðal-
lega þannig fram að samtök út-
flytjenda skila gjaldeyrinum til
hinna stærri banka í Reykjavík.
Framleiðandinn fær síðan greitt í
íslenskum krónum til síns við-
skiptabanka og sá banki hirðir af-
urðalán sem tekið hefur verið út á
viðkomandi vöru og nemur venju-
lega um 70% af andvirði vörunn-
ar. Framleiðandinn verður að
sætta sig við að fá afganginn að
frádregnu afurðaláni sem er 30%
og má þakka sínum sæla ef hann
fær að ráðstafa þeim hluta, því
viðskiptabankarnir þvinga fram-
leiðendur í æ ríkari mæli hvert
30% skuli fara, því endar ná aldrei
saman. Gengisskráningin sér til
þess. Og þá erum við komin að
aðalatriðinu. Framleiðandinn
verður, nauðugur viljugur að
kyngja því að þau verðmæti sem
hann hefur skapað í gjaldeyri séu
dæmd til afhendingar undir
kostnaðarverði í íslenskum krón-
um.
í lögum um Seðlabanka íslands
segir m.a.: 3. gr. Hlutverk Seðla-
bankans er: 1. að annast seðlaút-
gáfu og vinna að því að peninga-
magn í umferð og framboð láns-
fjár sé hæfilegt miðað við það að
verðlag haldist stöðugt og fram-
leiðslugeta atvinnuveganna sé
hagnýtt á sem fyllstan og hag-
kvæmastan hátt; 18. gr. Seðla-
bankinn ákveður, að fengnu sam-
þykki ríkisstjórnarinnar stofn-
gengi íslensku krónunnar gagn-
vart erlendum gjaldeyri... Enn-
fremur; „Ákvarðanir um gengi ís-
lensku krónunnar skulu miðast
við að halda sem stöðugustu gengi,
og .að ná settu markmiði um við-
skiptajöfnuð, en tryggja jafnframt
rekstrargrundvöll útflutningsat-
vinnuveganna og samkeppnis-
greina.“
Sumt af þessu orðalagi er loðið
kerfisorðalag en skilgreiningin
.„tryggja rekstrargrundvöll útfiutn-
ingsatvinnuveganna“ er skýr og
ákveðin. Afkoma fiskvinnslunnar
er því algerlega í höndum kerfis-
ins sem ákveður gengisskráningu.
Tap í sjávarútvegi
Ég ætla að eftir síðustu fisk-
verðshækkun þá sé taprekstur í
sjávarútvegi um 5 af hundraði.
Þ.e. fyrirtækin tapa að jafnaði 5
krónum af hverjum 100 sem þau
velta. I gær, 7. júní, var gengi doll-
arans 41,47 kr. Til þess að ná hinni
frægu núllstöðu þá þyrfti dollar-
inn að vera skráður á 43,54 kr. —
eða útgjöld við veiðar og vinnslu
Cterkurog
k./ hagkvæmur
auglýsmgamiöill!
að lækka um 5 hundraðshluta.
Taprekstur í sjávarútvegi hefur
verið mikill hin síðari ár. Dæmi
þessu til staðfestingar eru tölur
frá skattstjóra Austurlandsum-
dæmis. Á skattárinu 1984 (framtöl
vegna rekstrar 1983) hækkuðu að-
stöðugjöld atvinnurekstrar á
Austurlandi um 67%. Eignar-
skattur sömu fyrirtækja lækkuðu
hins vegar um 26%. Landbúnaður
er ekki meðtalinn í þessum tölum,
en uppistaða í tölunum er sjávar-
útvegur eins og kunnugt er. Ánnað
nýlegt dæmi um taprekstur eru
tölur frá ísafirði, en það kom fram
í fréttum nýlega að eiginfjárstaða
sjávarútvegsfyrirtækja við Isa-
fjarðardjúp hefði versnað um 100
millj. kr. rekstrarárið 1984.
Á þessu sést að stjórnvöld telja
að þau geti hundsað ákvæði laga
um að „tryggja skuli rekstrar-
grundvöll útflutningsatvinnuveg-
anna“. Taprekstur upp á 5 af hundr-
aði þýðir eignarýrnun nettoeigna
sjávarútvegsfyrirtækja um - einn
milljarð og þrjúhundruð og fimmtíu
milljónir króna á ári, miðað við
samanlagða veltu vinnslu og út-
gerðar upp á 27 milljarða árið
1985. Eignarýrnunin er með öðr-
um orðum um þrjár milljónir og
sjöhundruðþúsund krónur á dag
hvern einasta dag ársins.
Greiðsluhalli sömu fyrirtækja
verður enn meiri vegna langtíma
skuldasöfnunar, en ég læt nægja
að áætla greiðsluhallann svipaðan
og tapreksturinn. Hváð þýðir
þetta?
Jú, það verður að fjármagna
tapið. Hvernig? Með lántökum,
vanskilum og svikum við við-
skiptavini.
Sjávarútvegurinn sogar því til sín
3,7 milijónir króna á dag alla daga
ársins úr bankakerfinu og opinbera
lánakerfinu. Svo skilja menn ekk-
ert í því að það skuli ekki vera nóg
af Iánsfé. Lánamarkaðurinn á ís-
landi er löngu kominn i keng við
að fjármagna þennan hallarekstur
og þess vegna eru ekki til peningar
til húsbygginga. Mestu gáfnaljósin
vilja leggja á „stóreignaskatt" sem
auðvitað myndi einungis auka
kreppuna í bankakerfinu við þess-
ar aðstæður.
Þegar þetta er sett á blað örlar
ekkert á raunhæfum hugmyndum
til lausnar þessu hrikalega vanda-
máli enda fréttamenn mest
spenntir fyrir bjór og fleiri út-
varpsstöðvum, og umræða um
þessi málefni ekkert spennandi.
Mér er spurn. Hversu langt á að
ganga? Er það ekki heldur rætt?
Samrýmist svona eignaupptaka
67. gr. stjórnarskrárinnar sem
kveður á um friðhelgi eignarrétt-
arins og að ekki megi gera eigur
annarra upptækar nema fullar
bætur komi fyrir?
Til þess að stöðva þessa fásinnu
og efla þennan undirstöðuatvinnu-
veg þjóðarinnar langar mig til að
nefna nokkrar hugmyndir:
1. Skrá gengið í samræmi við
framleiðslukostnað.
2. Reyna jafnframt að lækka til-
kostnað við að sækja hvern fisk
og vinna hvern fisk.
3. Stöðva erlenda skuldasöfnun og
samþykkja lög á Alþingi um að
greiða niður erlend lán um 2 af
hundraði þjóðarframleiðslu á
ári og banna jafnframt stjórn-
völdum að hafa erlend lán
hærri en 20 af hundraði út-
flutningstekna.
4. Auka framleiðsluverðmæti með
meiri fullvinnslu, bættum gæð-
um og fleiru með lágmarkstil-
kostnaði.
5. Gera stórátak í aö auka fram-
leiðni (afköst pr. starfsmann)
með sem minnstum tilkostnaði.
Ýmislegt fleira mætti tína til en
ég læt þetta nægja. Aðilar í sjáv-
arútvegi hafa talað fyrir daufum
eyrum um úrbætur. En ekki þýðir
að hætta að vona.
Frjáls gjaldeyrisverslun
Nokkur orð langar mig til þess
að segja um frjálsa gjaldeyris-
verslun. Ég hef komist að þeirri
niðurstöðu, að það sé sú leið sem
stefnt skuli að. Núverandi kerf-
ismiðstýring í gjaldeyris- og geng-
ismálum er að setja þetta dásam-
lega land á hausinn. Það er mín
skoðun að miðstýrt kerfi hafi eitt
aðallögmál: „Kerfi eru verst fyrst,
fara síðan smáversnandi þar til
þau verða óþolandi." Núverandi
fyrirkomulag er komið töluvert
fram yfir óþolandi.
Eflaust og auðvitað eru gallar
við frjálsa gjaldeyrisverslun. En
eru það ekki aukaatriði? Það er
mín skoðun, að kostirnir við frels-
Kristinn Pétursson
„Eigum við að trúa kerf-
iskörlum sem segja, að
á íslandi sé „of lítill
markaður“ fyrir frjálsa
gjaldeyrisverslun?
Segja kerfiskarlarnir
þetta til þess að þeir
missi ekki völd á þessu
sviði?“
ið séu aðalatriði en gallarnir
aukaatriði.
Jóhannes Nordal seðlabanka-
stjóri og Jón Sigurðsson forstöðu-
maður Þjóðhagsstofnunar hafa
báðir lýst yfir nýlega að íslenskur
markaður „sé of lítill" fyrir frjálsa
gjaldeyrisverslun. Eru þetta ein-
hver rök? Of lítil?
Margur er knár þótt hann sé
smár. Af hverju er frjáls markað-
ur með notaða bíla á Ákureyri? Er
það ekki of Iítill markaður og
sveiflukenndur? Getur ekki verið
varasamt fyrir Akureyringa að
hafa svona frjálsan markað með
notaða bíla? Af hverju kvartar
enginn? Auðvitað af því að þetta
er allt í besta lagi. Meira að segja
svo gott, að engum hefur dottið í
hug að kvarta yfir fyrirkomulag-
inu.
Nú sumum hefur komið í hug að
hafa gjaldeyrisbanka í hverjum
landshluta, en þá spyr ég: Er betra
að hafa fimm kerfi í staðinn fyrir
eitt? Er ekki kerfi alltaf kerfi?
Mín skoðun er sú að frelsi innan
eðlilegs ramma sé besti kosturinn.
Ég tel hugsanlegt að landshlutar
fari að fljúgast á um svona mál-
efni verði landshluta-gjaldeyr-
isbanka-aðferðin reynd en það er
ekkert verri hugmynd til umræðu
en hver önnur.
Nú býr heildsalinn við frjálsa
álagningu. Dæmi eru til nú um að
þetta hafi leitt til hagkvæmari
innkaupa og lægra vöruverðs.
Heildsalinn fær gjaldpyrinn til
vörukaupanna samkvæmt hinni
opinberu skráningu Seðlabankans
og síðan fullt frelsi til þess að
leggja á vöruna í samkeppni við
aðra heildsala. Ef við nú gefum
okkur þá forsendu, að heildsalar
og aðrir innflytjendur séu jafn-
margir að höfðatölu og framleið-
endur á erlenda markaði, af
hverju eru þá framleiðendur ekki
jafnhæfir til þess að ákvarða verð
á gjaldeyri í samkeppni hver við
annan, eins og innflytjandinn er
hæfastur til þess að verðleggja
vöruna sem hann keypti fyrir
gjaldeyrinn?
Eigum við svo að trúa kerfis-
körlum sem segja að á íslandi sé
„of lítill markaður" fyrir frjálsa
gjaldeyrisverslun? Segja kerfis-
karlarnir þetta til þess að þeir
missi ekki völd sín á þessu sviði?
Stundum dettur manni í hug
hvort það sé ekki með kerfiskarl-
inn eins og hundinn: Það er auð-
veldara að gefa honum bein, en ná
því af honum aftur.
1. ágúst nk. eiga að taka gildi
nýjar reglur um gjaldeyrisskil,
þannig að sölusamtök útflytjenda
eiga að skila gjaldeyrinum á
gjaldeyrisreikning framleiðenda í
viðskiptabanka hans. Þetta er
mjög jákvætt. Jafnvel þótt skrán-
ingin sé opinber áfram þá er hér
um að ræða mikið framfaraspor
fyrir landsbyggðina, að kerfið
dragi úr því að meðhöndla fram-
leiðendur eins og hvítvoðunga í
þessum málefnum. Hér er um að
ræða jákvætt spor í átt til aukins
frelsis.
Að lokum vil ég hvetja til þess
að meiri umræður fari fram um
þessi málefni. Við megum ekki
láta kerfiskörlunum einum eftir
að ráðskast með þetta, reynslan af
því er ekki svo góð. Ég vil einnig
þakka það tækifæri að fá að vera
með ykkur hér í dag og ljúka máli
mínu um þessi málefni með þess-
um orðum:
Sókn er besta vörnin.
Höíundur er framkræmdastjóri
fiskvinnslu- og útgerðarfyrirtækis
á Bakkafirði. Greinin er byggð i
erindi sem hann flutti á landsfundi
Samtaka um jafnan rétt milli
landshluta.
Pizzahúsið Grensásvegi á nýjum stað:
Hugsaðu þér -
þú kemur eins og
þú ert klæddur!
Hvað viltu í hádeginu?
Spaghetti Cavallini!
Einfaldlega lítill réttur
með jurtakryddaðri Bolognese sósu
Pizzahússins, Parmesan og smjörklípu.
Einfalt. Gott.
Slaþpaðu af í hádeginu í ítalskri stemmningu.
PIZZAHUSIÐ
Grensásvegi 10, símar 38833 og 39933.