Morgunblaðið - 25.07.1985, Qupperneq 16

MÖRGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 25. JÚtf 1985
íslenskur frysti-
iðnaður og danskur
— eftir Arna
Benediktsson
Nokkur umræða hefur að und-
anförnu orðið um íslenskan frysti-
iðnað og hefur þá gjarnan verið
gerður samanburður við danskan
frystiiðnað. Þessi samanburður
hefur gefið mjög skekkta mynd af
raunveruleikanum. Þess vegna er
ekki úr vegi að fara nokkrum orð-
um um þennan mismun. Þær upp-
lýsingar, sem hér koma fram,
verða þó engan veginn tæmandi.
Um nokkurt skeið hefur verið
hröð þróun í íslenskum frysti-
iðnaði. Lögð hefur verið áhersla á
að ná því framleiðslustigi, sem á
hverjum tíma gæfi frystihúsunum
og þjóðarbúinu í heild mestar
tekjur. Það hefur því skipt miklu
að velja þá markaðsmöguleika,
sem líklegt væri að gæfu mest af
sér í bráð, en að halda þó fleiri
markaðsmöguleikum opnum, til
þess að unnt væri að breyta um
áherslur við breyttar aðstæður.
En aðstæður eru alltaf að breyt-
ast.
Jafnframt því að keppt hefur
verið að tiltölulega háu fram-
leiðslustigi hefur höfuðáhersla
verið lögð á nýtingu hráefnis og er
engin þjóð á Vesturlöndum komin
lengra á því sviði. Til þess að ná
þessum markmiðum hefur þurft
fleira starfsfólk en ella. Að þessu
hefur verið stefnt vísvitandi í
þeirri trú að það væri af hinu góða
að nýta takmarkaðar auðlindir
sem best og að halda uppi háu at-
vinnustigi.
Á tíu ára tímabiii 1974—1983
fjölgar ársverkum í fiskvinnslu
um rúma fimmtíu hundraðshluta
og á frystiiðnaðurinn stærstan
þátt í þeirri þróun. (Rétt er að
taka það fram að tölur ársins 1983
eru bráðabirgðatölur og gætu
breyst lítillega, en varla svo að
það breyti hlutfallstölum). Tölur
liggja ekki fyrir árið 1984 en hjá
Sambandsfrystihúsunum varð tíu
prósenta aukning á starfsfólki á
því ári, skv. bráðabirgðatölum.
Áframhaldandi aukning hefur
orðið á fyrri hluta ársins 1985.
Nú kann það að vera að þróunin
í heild hafi orðið önnur árin 1984
og framan af ári 1985. Það sem
gæti bent til þess er að fjöldi fólks
sem býr sunnan Reykjavíkur hef-
ur ekki fengið störf í fiskiðnaði þó
að eftir hafi verið leitað. Þetta
ætti að nægja til að sýna að það er
fráleitt að tala um fólksflótta úr
fiskvinnslunni fram að þessu. Því
miður er þó ástæða til að ætla að
nú sé verið að búa þann flótta til
með neikvæðri umræðu.
Þróunin í framleiðsiunni hefur
löngum verið á undan mannafla-
aukningunni, þannig að svo lengi
sem sá sem þetta ritar man hefur
verið skortur á vinnuafli í fisk-
iðnaði. Sá skortur hefur lengstum
verið tímabundinn og byggst á því
að hráefnisöflunin er mjög mis-
jöfn. Hráefnisöflunin hefur jafn-
ast, en samt er hún ennþá mis-
jafnari en góðu hófi gegnir, en erf-
itt er að bæta úr þvi. Sl. janúar
voru ekki aðrar fréttir meira áber-
andi í fjölmiðlum en að fiskverk-
unarfólk skorti atvinnu. Núna
ræða sömu fjölmiðlar um að það
vanti starfsfólk, eins og það séu
alveg ný tíðindi, og næsta vetur
snýst þetta aftur við og enn verða
allir jafn undrandi. Hráefnisöfl-
unin hefur verið misjöfn frá
fyrstu tíð og verður það sjálfsagt
um langa framtíð. En þó gæti hún
orðið jafnari en nú er og mikið
hefur áunnist á hálfum öðrum
áratug.
Sú viðleitni frystihúsanna að ná
háu framleiðslustigi verður til
þess að á næstu árum þarf ennþá
fleira fólk til starfa en nú, og er þá
tekið fullt tillit til þeirra tækni-
framfara, sem búast má við að
verði. Þar að auki standa vonir til
að afli fari heldur vaxandi áður en
langur tími líður og verður þá þörf
fyrir ennþá fleira starfsfólk. Við
því verður ekki hægt að bregðast
nema á tvennan hátt. Annaðhvort
verður að beina starfsfólki í aukn-
um mæli að fiskvinnslunni með
því að tryggja að fiskvinnslufólk
dragist ekki aftur úr öðrum stétt-
um í kjörum, eða að lækka verður
framleiðslustig frystihúsanna.
Danskur frystiiönaður
Danskur frystiiðnaður hefur
þróast á annan veg en íslenskur.
En það er jafnan svo að atvinnu-
starfsemi þróast í samræmi við
aðstæður og þær aðstæður sem
danskur fiskiðnaður býr við hafa
að sjálfsögðu mótað hann, sem og
þann íslenska. Meginþýðingu hef-
ur nálægð Danmerkur við stóran
freðfiskmarkað, en það gerir allan
samanburð erfiðari. Auðveldast er
IO bfleigendur
veroa
IO þúsund kK
ríkarí á morgun
10 ný bílnúmer verða birt á öllum OLÍS
stöðvum á landinu í fyrramálið.
Er þitt þar á meðal?
Komdu við á næstu OLÍS stöð
og athugaðu málið.
Vertu með, fylgstu með.
10 ný bílnúmer í hverri viku.
olís
Árni Benediktsson
„íslenskur frystiidnaöur
stendur á hærra fram-
leiöslustigi en danskur.
Danskur frystiiðnaöur
stendur á hærra tækni-
stigi en íslenskur. ís-
lenskur frystiiðnaður
getur ekki nýtt sér nú-
verandi tæknistig
dansks frystiiðnaðar
nema meö því að lækka
framleiöslustigið. ís-
lenskur frystiiönaður
stefnir aö því að hækka
framleiðslustigið en
auka jafnframt tækni.“
að gera samanburð við Borgund-
arhólm og því verður mset stuðst
við upplýsingar þaðan í því sem
hér fer á eftir. Þá hafa góðar sam-
göngur og þéttbýli veruleg áhrif á
hvernig að dönskum fiskiðnaði er
staðið. það verður meðal annars
til þess að einstök frystihús geta
sérhæft sig í einni eða fáum fisk-
tegundum.
Mér virðist að árið 1984 hafi
framleiðsluverðmæti úr hverju
kílói af þorksi verið allt að 20%
lægra á Borgundarhólmi en á ís-
landi. (Miðað við Sambandsfrysti-
húsin). Tvennt veldur þessu. Ánn-
ars vegar að framleiðslustigið er
verulega lægra og hins vegar að
ekki er lögð eins mikil áhersla á
nýtingu.
Tækni er áreiðanlega meiri í
dönskum frystihúsum en annars
staðar gerist. Það skal þó tekið
skýrt fram að tæknilega standa
frystihús í Danmörku mjög mis-
jafnlega að vígi eins og alls staðar
annars staðar, einnig hér á landi.
Það hefur ekkert skort á að Is-
lendingar gætu fylgst með því sem
gerist í tækni í Danmörku og það
hefur aldrei verið neitt því til
fyrirstöðu að við hagnýttum okkur
þá dönsku tækni, sem okkur hent-
ar hverju sinni. En okkur hentar
ekki allt. Tiltölulega lágt fram-
leiðslustig, ein eða fáar fiskteg-
undir og ein eða örfáar pakkn-
ingar gefa meiri möguleika á að
nota alls konar tæki og sjálfvirkni
en okkur hentar að svo komnu
máli.
Ég vil taka eitt dæmi. Þegar
unnin er ein vörutegund getur
vinnslan farið eftir einni rás þar
sem hvert framleiðslustigið tekur
við af öðru og auðvelt getur verið
að koma við sjálfvirkum flutningi
á milli stiga. Þegar unnar eru
fleiri tegundir samtímis minnka
möguleikarnir til að framleiða í
beinni rás og þar með verður
sjálfvirkni erfiðari viðfangs, og
hagkvæmnin af þeirri sjálfvirkni
sem hægt er að beita minnkar
einnig.
AÖ hverju stefnum við
Það hefur komið fram hér að
framan að hér á landi er fram-
leiðslustig frystihúsanna tiltölu-
lega hátt. Og ég held að það sé
ekki vafamál að flestir stefni að
því að hækka framleiðslustigið
enn frekar. Til þess að gera það
þurfum við að auka tækni á ýms-
um sviðum. En sagt með mikilli
virðingu fyrir danskri tækni, við
sækjum ekki þá tækni sem við
þurfum á að halda til Danmerkur
nema að litlu leyti.
Ef við ætlum að hækka fram-
leiðslustigið og jafnframt að
hækka tæknistigið, og það ætlum
við vissulega að gera, þá verðum
við að byggja upp sjálfir þá tækni
sem við þurfum á að halda. Að
sjálfsögðu getum við hagnýtt
okkur margs konar vélar og tæki,
sem aðrir framleiða. Við getum
einnig hagnýtt okkur alls konar
hugmyndir frá öðrum, en heild-
arskipulagningin verður að byggj-
ast upp innan frá, út frá reynslu
og þekkingu okkar sjálfra og þörf-
um okkar sjálfra. Við erum vel á
veg komnir með sjálfstæða tækni-
lega uppbyggingu og má þar t.d.
nefna rafeindaiðnaðinn í þágu
fiskvinnslunnar.
Niöurstaöa
Niðurstaða af því sem hér að
framan hefur verið sagt er í stuttu
máli þessi. fslenskur frystiiðnaður
stendur á hærra framleiðslustigi
en danskur. Danskur frystiiðnað-
ur stendur á hærra tæknistigi en
íslenskur. fslenskur frystiiðnaður
getur ekki nýtt sér núverandi
tæknistig dansks frystiiðanðar
nema með því að lækka fram-
leiðslustigið. íslenskur frysti-
iðnaður stefnir að því að hækka
framleiðslustigið en auka jafn-
framt tækni.
Að bera bakka
Mér þykir við hæfi að minnast á
fáein atriði, sem fram hafa komið
í umræðunni um íslenskan frysti-
iðnað og danskan og menn hafa
sérstaklega hent á lofti. Fyrst er
þar að nefna að því hefur verið
haldið fram að dagurinn í frysti-
húsum hér á landi fari í að bera
bakka fram og til baka og vigta þá
við öll möguleg og ómöguleg tæki-
færi.
Það hefur þrennan tilgang að
láta fiskflök í bakka.
1) Flökin eru lögð í bakka strax
að flökun lokinni og ekki hreyfð
fyrr en í snyrtingu. Þetta er betri
meðferð á fiskinum en að láta
hann á færiband og er þáttur í því
að ná háu framleiðslustigi.
2) Minni hætta er á að fiskurinn
komist í snertingu við gerlameng-
aða fleti og hreinsun á bökkum er
auðveldari en hreinsun á færi-
böndum. Þetta er mikilvægur
þáttur í viðleitni okkar að fram-
leiða gæðavöru og halda stöðu
okkar á mörkuðunum.
3) Vigtun á bökkum er þáttur í
því að tryggja góða nýtingu hrá-
efnis og er reyndar einnig nauð-
synleg til að reikna bónus
fslenskur frystiiðnaður stendur
á hærra stigi fyrir það að fiskur-
inn er fluttur og geymdur í bökk-
um. Bakkaburður í best skipu-
lögðu frystihúsunum er innan við
eitt prósent af heildarvinnunni.
Unnið er að sjálfvirkni við bakka-
flutninga og bakkaþvott.
Afköst
Það hefur komið fram að afköst
eru miklu meiri í Danmörku en á
íslandi. Tekið hefur verið sem
dæmi að afköst í 5 pundum séu 20
kg á klst. í Danmörku en einungis
11,4 kg á klst. á íslandi. Þessar
tölur geta staðist þó þær geti verið
mjög breytilegar frá einum tíma
til annars og einnig á milli fyrir-
tækja og starfsmanna. En við
skulum reyna að nálgast hvernig á
þessum mismuni stendur með því
að greina hann lið fyrir lið:
k8
Afköst á íslandi
á greidda klst. 11,4
1) Munur á tímanýtingu 1,7
2) Munur á nýtingu verkþátta 0,9
3) Munur á tæknistigi 0,9
4) Munur á áherslu sem lögð er
á nýtingu 1,4