Morgunblaðið - 30.10.1985, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 30. OKTÖBER1985
Nauðsynlegir hlutir, sem hafa þarf með.
Rjúpnaveiðimenn
— Fjallamenn
Þar eð í hönd fer nú tími
rjúpnaveiða og vetrarferða um
hálendi landsins skal af gefnu
tilefni ítrekuð nauðsyn þess að
hafa góðan útbúnað meðferðis.
Einstaklingsútbúnaður ferða-
langsins þarf að geta mætt dynt-
óttu veðri og misjöfnum aðstæð-
um.
Auk hlýrra klæða og litríks
skjólfatnaðar skal ferðalangur-
inn hafa meðferðis eftirtalin
neyðarbúnað: Landabréf og átta-
vita, pennabyssu og rauð neyðar-
skot, plastflautu, álpoka/álteppi,
súkkulaði/hnetur/rúsínur.
Taki fararatækið upp á því að
bila eða festast á heiðum uppi,
anið þá ekki af stað fótgangandi
til byggða, heldur bíðið róleg
átekta við farartækið.
Hafi ferðin verið vel undir-
búin, aðstandendur látnir vita
hvert ferðinni var heitið og áætl-
aður heimkomutími (sem í raun
er sjálfsögð tillitssemi) ættu
hjálparsveitir fljótt að geta
fundið ferðalangana. Hafa ber í
huga að mun auðveldara er fyrir
leitarmenn að koma auga á fara
en mannkríli í viðáttu landsins.
Landssamband hjálparsveita
skáta og Landssamband flug-
björgunarsveita hafa komið á fót
tilkynningarþjónustu fyrir fjalla-
menn. Með því að hringja í síma
91-686068 er hægt að tilkynna
ferðir sínar um fjöll og firnindi
áður en lagt er af stað, s.s. ferða-
tilhögun, áætlaða heimkomu
o.s.frv. Hafi ferðalangarnir ekki
á tilsettum tíma tilkynnt sig
heima að lokinni ferðinni, munu
hafnar eftirgrennslanir.
Höfum að lokum hugfast að
fyrirhyggja og aðgæsla er vörn
gegn vá.
(Landssamband Hjálpar-
sveita skáta)
Brosið sem end-
ast á ævilangt
— eftir Margréti
Þorvaldsdóttur
Tennur eiga ekki aðeins að vera
manninum til skrauts, heldur eru
þær mikilvægur hlekkur i melting-
arkerfi líkamans. Það er viður-
kennt að heilbrigði tanna tengist
beint heilbrigði líkamans. Tennur
eiga að sjá um fyrsta þrepið í
meltingunni, þ.e. að mylja og
merja matinn og blanda hann
munnvatnsvökvanum til að auð-
velda meltinguna. Með tilliti til
þessa hlutverks tannanna, sem
líffæri líkamans, er nauðsynlegt
að beina umræðum um tannvernd
inn á meira fræðandi svið en gert
hefur verið til þessa.
Reykjavíkurborg greiddi um 46
milljónir króna í kostnað vegna
tannviðgerða skólabarna borgar-
innar á síðasta ári. f þeirri upphæð
eru að sjálfsögðu innifaldar
greiðslur fyrir tannréttingar
(borgin greiðir helming kostnað-
ar), efni, stofukostnað og manna-
hald og fl. Það er reyndar ekki
auðvelt að sjá á endurskoðuðum
reikningum hve mikið af þessari
upphæð fer í hinar raunverulegu
viðgerðir. Við eftirgrennslan kom
í ljós að upplýsingar um það hefur
enginn. Einnig virðist eftirlit
borgarinnar og aðhald í skólatann-
lækningum vera í lágmarki.
Flestum foreldrum er mjög annt
um tannheilsu barna sinna. Þeir
eiga mjög erfitt með
við að ekki sé við þá rætt þegar
skólatannlæknir ákveður og fram-
kvæmir stórfelldar viðgerðir á
tönnum barna þeirra. Og það jafn-
vel tönnum sem heimilistannlækn-
ir hefur ekki fundið skemmd í. Um
það er nærtækt dæmi.
Hvenær tönn telst skemmd og
hvenær ekki er nánast matsatriði
tannlæknisins. Viðhorf þeirra til
þessa mikilvæga þáttar er mjög
mismunandi og einnig hvernig
tannviðgerð skuli framkvæmd.
Flestir tannlæknar fylgjast
mjög vel með framþróun í tann-
lækningum. Þeir láta sér mjög
annt um glerunginn og spóla ekki
meira en brýna nauðsyn ber til.
En svo eru það aðrir sem telja
tönn skemmda um leið og skuggi
og litabreyting er í glerungnum.
Nú geta litabreytingar orðið á
tönnum af ýmsum ástæðum. Þær
geta orðið vegna veikinda og lyfja-
gjafa, en breytingin getur einnig
verið vísbending um að þar hafi
tannáta þegar tekið sér bólfestu.
Að sögn margra tannlækna,
getur það ástand varað nokkra
mánuði upp í nokkur ár. Þó er það
mat sumra tannlækna að þar sé
ætíð til staðar alvarleg skemmd,
sem þurfi skjótra rótækra aðgerða
við. Hefur komið fyrir eftir slíka
aðgerð, að lítið meira hefur verið
eftir af tönninni en glerungsskel
sem síðan hefur verið byggð upp
á ný með silfurfyllingu, almalg-
ami. Raunar eru foreldrar ekki í
aðstöðu til að rengja nauðsyn
tannviðgerða eftir að þær hafa
þegar verið framkvæmdar. En það
læðist óneitanlega í huga efi um
nauðsyn allra tannviðgerða þegar
upp koma atvik sem þetta.
Bam sem er með sterkar tennur
og fer reglulega tvisvar á ári til
heimilistannlæknis til tannhreins-
unar og einskis annars þar sem
engin skemmd var sjáanleg. Fljót-
lega var hringt og umbúðalaust
tilkynnt að barnið hefði 5 tennur
skemmdar sem þyrftu nauðsyn-
lega viðgerðar við. Því var svarað
til að það gæti ekki verið og því
ættu engar viðgerðir að fara fram.
Svar skólatannlæknisins verður
ekki endurtekið. En honum var
svarað því til, að áður en það yrði
gert yrði fengin umsögn annars
tannlæknis. Það var gert og fann
hann ekkert að. Var honum þá
sagt frá umsögn skólatannlæknis-
ins og hann beðinn að fara yfir
tennurnar gaumgæfilega aftur.
Gerði hann það og sagði að sjá
mætti í einni tönn litabreytingu
en ekki skemmd og hann bætti
við, að mjög umdeilt væri meðal
tannlækna hvort gera ætti við
tennur með litabreytingar á slíku
stigi.
Nú veit ég, að ekki gera allir
skólatannlæknar svo gagnrýnis-
laust við tennur sem ofangreindur
virtist ætla að gera. Það má einnig
vera að hér hafi verið um einstakt
tilfelli að ræða. En þegar gefnar
eru upp háar tölur á skemmdum
tönnum íslenskra barna og þær
birtar út um allan heim, þá væri
ekki óeðlilegt að spurt sé hvernig
tölurnar séu fengnar. Eru taldar
viðgerðir og þær bornar saman við
röntgenmyndir af tönnunum eða
er aðeins um að ræða tölfræðilegt
úrtak sem gert er á nokkurra ára
fresti?
Þar sem við foreldrar liggjum
mjög undir ámæli vegna þessarar
slæmu útkomu er ekki eðlilegt að
við æskjum skýringar.
íslensk börn hafa tannskemmd-
ir, ekki síður en börn annarra
þjóða, og sum meiri en önnur.
Yfirskólatannlæknir benti á í við-
tali, að um 30 prósent barna á
grunnskólaaldri færu ekki til
skólatannlæknis, jafnvel þótt
tannlæknir væri í skóla þeirra. En
þegar þau svo loks fara til tann-
læknis eru tennur oft svo skemmd-
ar að leggja þurfi í kostnaðarsam-
ar viðgerðir. En það væri fyrst og
fremst vegna þessa hóps sem
kostnaður við tannlækningar
skólabarna er svo hár.
Því hefur verið haldið fram að
mikil sykurneysla sé aðal orsaka-
valdur tannskemmda. Enginn efar
slæm áhrif sykurneyslu, en þar
koma fleiri þættir við sögu. Matar-
æði og matarvenjur hafa víða verið
settar efstar á listann. Því hefur
mikill áróður víða verið rekinn
fyrir bættum matarvenjum og
aukinni þekkingu í næringarfræði
almennt. Það er flestum ljóst að
heilbrigði tanna og annarra líf-
færa fer eftir viðurværinu - jafnvel
í móðurkviði. Mótun barnatanna
hefst þegar á fósturskeiði, því eru
eiginleikar tanna og styrkur kom-
inn undir næringu mæðra á með-
göngutímanum. Þegar börn fæðast
eru barnatennurnar þegar full-
mótaðar. En um leið og barnið
hefur tekið barnatennur, sem kall-
Norskir eðlisfræðingar ræða
verk Einars Pálssonar
I
Ný bók eftir Einar væntanleg í haust „Hvolfþak heimsins“
Norðmenn héldu upp i 100 ira
afmæli eðlisfræðingsins Niels Bohr
með tveggja daga riðstefnu i Roga-
landi dagana 7. og 8. október síðast-
liðinn. Morgunblaðið frétti i skot-
spónum, að verk Einars Pilssonar
hefði borið þar i góma og spurði
Einar ninar út f þetta.
Er það rétt að verk þín hafi borið
i góma i Niels Bohr-riðstefnunni í
Noregi um daginn?
— Já, það mun vera rétt, aðal-
lega í undirbúningsnefndinni að
mér skilst. Ég var nú ekki þarna
sjálfur og veit ekki annað en það
sem ég hef frétt í símtölum, en i
gær barst mér ítarlegt bréf um
það hvað það var sem einkum var
til umræðu.
Eru verk þin ekki gjörólík verkum
eðlisfræðinga?
— Jú, vissulega. En svo vill til
að eðlisfræðingurinn Konrad
Bárdsen sem skipulagði ráðstefn-
una ásamt öðrum hefur lesið rit-
safnið Rætur íslenzkrar menning-
ar. Niels Bohr lét sig ekki einasta
varða eðlisfræði heldur einnig
veruleikaskyn manna og heims-
mynd. Hann hugsaði mikið um
tengsl milli náttúruvísinda og
húmanisma.
Er þetta ástæðan til að þín var
getið þarna?
— Svo er að sjá. Annars er þetta
í rauninni ekki frétt nema fyrir
sjálfan mig, það mun hafa verið
svo þröngur hópur manna sem
ræddi þessi mál. Sjálft umræðu-
efnið var staða Bohrs í menningar-
og hugmyndasögunni og þar voru
heimsmyndir fornaldar og mið-
alda að sjálfsögðu á dagskrá. í því
sambandi gerði Bárdsen nokkra
grein fyrir því úr RÍM sem honum
fannst eiga erindi i umræðuna.
Og hvað er líkt með svo óskyldum
verkum?
— Samkvæmt bréfinu er það
ekki sízt málnotkun og vinnuað-
ferð. Bohr beitti mjög fyrir sig
táknmáli — symbólskri merkingu
— sem hann færir eins nálægt
táknum i tölvísi og honum er unnt.
Það sama gerðu vitmenn fornald-
ar, samkvæmt niðurstöðum RÍM,
þar er reynt að kryfja þetta tákn-
mál og komast til botns í notkun
þess. Það sem fyrir Bohr vakti var
að rannsaka „leyndustu dóma
náttúrunnar" og það voru einmitt
þau mál sem spekingar fornaldar
létu sig mestu varða. Þá er það
jafnframt niðurstaða RÍM að forn
vísindi hafi runnið inn i þjóðfé-
lagsgerð og trúarbrögð fyrri alda
manna, og þar mun Bohr hafa
komizt að svipaðri niðurstöðu.
Varla eru vinnuaðferðirnar þó
svipaðar í eðlisfræði og menningar-
sögu?
— Það kanna að hljóma ein-
kennilega, en er í rauninni ekki
skrýtið. Eg hélt fyrirlestur um
verklag RIM við fornleifasetur
háskólans í Osló 1984 og sá fyrir-
lestur hefur komizt í hendur nokk-
urra þeirra sem rökræða vísinda-
lega vinnuaðferð. Eins og þú
kannski veizt hef ég með öllu
hafnað þeirri hefðbundnu vinnu-
aðferð sem byggir á því að menn
viðri „skoðanir" sínar eða „álit“ á
efnum sem oft eru lítt rannsökuð.
í RÍM er verklaginu snúið við; þær
aðferðir sem ég lærði ungur hafa
reynzt ófrjóar og ég hef því haldið
fast við hið svokallaða tilgátu-
form, það er að segja það vinnulag
að setja fram niðurstöðu til próf-
unar en ekki til að henni sé trúað.
Þetta gjörbreytir sjónarhorninu,
gerir rannsakandann óháðan og
leyfir að það sé rannsakað sem
aldrei hefði verið rannsakað að
öðrum kosti. Slíkt verklag er i
beinu samræmi við vinnuaðferð
raunvfsindamanna yfirleitt, og þá
ekki sízt Niels Bohr.
En hvaða efni voru það úr þínum
ritum sem þarna var getið?
— Það mun hafa verið túlkun á
Einar Pálsson
fví „líkani" eða heimsmynd, sem
slendingar Goðaveldisins þekktu
samkvæmt niðurstöðum RÍM. Þar
koma við sögu meginatriði í vísind-
um fornaldar, ekki sízt þau er lúta
að byggingu efnis í veröldinni og
sköpun þess, þannig að þau fræði
eru hentug til samanburðar við
niðurstöður nútímans.
Þetta hafa þá verið umræður um
sögu vísindanna.
— Já, eingöngu, í þessum um-